آیا مشاوره روان شناسی معجزه می کند؟

راضیه جمال زاده/

این مشاور به درد نخورد، اصلا به من نگفت چیکار کنم من رفتم پیشش راه حل بگیرم فایده نداشت…

همش تقصیر این مشاوره بود، گفت این کار رو بکن طلاق گرفتم زندگیم رو خراب کردم…  

انگار من روانی ام! هی به من میگن برو پیش روان شناس یا مشاور…

بابا اینا خودشون مریضن، مشاوره اصلا اعصاب نداشت یه جوری رفتار می کرد انگار از دماغ فیل افتاده….

شنیدی این مشاور سر و کارش به نیرو انتظامی افتاده…

کی پول داره ببره بده این مشاورا، ویزیت شون خیلی گرون….

تصور و انتظار غلط افراد از حرفه مشاوره و روان شناسی، رعایت نکردن منشور اخلاقی و حرفه ای توسط مشاوران و روان شناسان و عدم نظارت اخلاقی/ حرفه ای از سوی مراکز ذی ربط باعث شده بکرات این جملات از سوی افراد جامعه شنیده شود. به مناسبت فرا رسیدن روز مشاوره و روان شناسی در این یادداشت مروری اجمالی داریم بر حرفه مشاوره و موارد مربوط به آن.

لزوم مشاوره و روان شناسی

شکی نیست که به موازات گسترش اجتماع و پیچیدگی نهادهای آن مشکلاتی بروز می کند و چیزهای نوی ضرورت می یابد که قبلا نیازی بدان احساس نمی شده است. مثلا در جوامع پیچیده، روابط اجتماعی سست تر می شود و افراد همبستگی عاطفی خود را که در پاره ای موارد می تواند مشکل‎گشای ناراحتی‎های روحی باشد، از دست می دهند؛ به طوری که افراد و خانواده های زیادی بدون آن که همدیگر را بشناسند و خود را در غم و شادی یکدیگر شریک بدانند، نا آشنا و بی خبر از یکدیگر در کنار هم زندگی می کنند.

به طورکلی چگونگی رشد انسان، افکار انسان دوستانه، گسترش علوم، پیچیدگی جامعه و دگرگونی‎های اقتصادی، سیاسی و اجتماعی آن از جمله عواملی هستند که در پیدایش یا گسترش یک رشته یعنی مشاوره و راهنمایی نقش بسزایی دارند و مشاوره و روان شناسی را به مثابه اموری لازم و ضروری مطرح کرده اند.

مشاوره و روان شناسی چیست؟

اغلب مردم انتظار دارند وقتی نزد مشاور یا روان شناس می روند، با طرح مشکل خود نسخه ای از مشاور دریافت کنند که در آن راه حل و راهکارهای معجزه گونه تجویز شده باشد. در صورتی که این تصور و انتظار با تعریف مشاوره و روان شناسی مطابقت ندارد.

مشاوره در لغت به معنای همکاری کردن، رأی و نظر دیگری را در انجام کاری خواستن و شریک شدن در عقل دیگران است. مشاوره به معنای نصیحت کردن و تلقین مطالب به مراجع نیست؛ مشاوره با مصاحبه یکی نیست؛ مشاوره تعیین راه حل مشکلات مراجعان و انتخاب شغل برای ایشان نیست. مشاوره فرآیندی تلقی می شود که به صورت یک رابطه دو نفری بروز می کند و در این رابطه مراجع مشکلاتی را که از آن‎ها رنج می برد و شخصا قادر به حل آن ها نبوده مطرح می کند و مشاوره با توجه به تجربه علمی و صلاحیت حرفه ای خود به او کمک می کند تا به حل مشکلات بپردازد. پس تصمیم گیرنده نهایی و اصلی خود مراجع است نه مشاور. رابطه مشاوره ای وقتی مؤثر واقع می شود که بتواند به گونه ای مراجع را راهنمایی و کمک کند تا مراجع به خود رهبری برسد و از این طریق نسبت به خود، طریقه تأثیر خویش بر محیط و اطرافیان آگاه شده و اهداف قابل وصولی را برای آینده خود در نظر گیرد. هم چنین در ادامه زندگی هنگام مواجهه شدن با موارد مشابه با مشکل کنونی نیاز مجدد برای مراجعه به  مشاور نداشته باشد.

تفکر غلط دیگری که مردم دارند این است که فقط افراد نابهنجار با مشکلات روانی نیازمند مشاور و روان‎شناس هستند؛ در صورتی که مشاوره به افراد بهنجار برای پیدا کردن راه حلی برای مشکلات رفتاری، تصمیم گیری مناسب، طرح ریزی برای زندگی و کنترل فشارهای روانی کمک می کند تا در بسیاری موارد از به وجود آمدن مشکلات آتی جلوگیری شود. هدف مشاوره بیشتر تربیتی و ساده سازی رشد و تغیر رفتار است.

روان درمانی بیشتر برای افرادی که دچار اختلالات عمیق شخصیتی شده اند به کار می رود و بر روی درمان تمرکز دارد و هدف سازگار نمودن مراجع با محیط و تغییر دادن نظام ارزشی مراجع است.

اما مشاوره و روان درمانی در روش و شیوه کار تفاوتی با یکدیگر ندارند و هر دو بر رابطه یاورانه مبتنی هستند که هدفشان تأمین سلامت مثبت روانی، کمک به تصمیم گیری و دست یافتن به معنای زندگی توسط مراجع است.

اصول اخلاقی و حرفه ای مشاوران و روان شناسان

مشاوره وقتی اثر گذار است که مشاوران و روان شناسان اصول اخلاقی و حرفه ای زیر را رعایت کنند:

رازداری: به منظور این که مشاوره حداکثر بازدهی را داشته باشد مراجع باید نسبت به این موضوع اطمینان خاطر پیدا کند که هر آن چه به مشاور می گوید در نهایت رازداری با آن برخورد خواهد شد. بهترین حالت این است که مراجع با رازداری کامل روبرو شود تا بتواند جزئیات و محرمانه ترین مسائل و افکارش را با مشاور در میان بگذارد. در موارد خاصی که جان و مال مراجع و دیگران در خطر است یا مشاور برای ارائه مدارکی به دادگاه احضار می شود رازداری لغو می شود. هم چنین زمانی که مشاور یا روان شناس دیگری در حال معالجه فرد دیگری از خانواده فرد است با کسب اجازه از مراجع می تواند اطلاعات را در اختیار مشاور یا روان شناس دیگر قرار دهد.

احترام گذاشتن و خوش رفتاری: بعضی مواقع دیده می شود مشاور فرد بیمار، معتاد یا کسی که لباسش کثیف است و ظاهر مرتبی ندارد قبول نمی‎کند. صرف نظر از این که مراجع چه کسی است یا چگونه  رفتار می کند شایسته است مشاور با او مانند انسان ارزشمندی رفتار کند. مشاوران وظیفه دارند به مراجعان کمک کنند تا در مورد خود احساس خوبی داشته باشد و احساس خودارزشمندی را افزایش دهند. به دور از اخلاق است که مشاور جلسه مشاوره با مراجع را برای موضوعات شخصی به کار ببرد. خودافشایی مشاور مقدار و زمان مناسب را می طلبد؛ هنگامی مشاور می تواند در مورد خود و زندگیش صحبت کند که به نفع مراجع است و به روند درمان کمک می‎کند.

مسئولیت مشاور: برخی مشاوران و روان شناسان از روش های عجیب و خطرناکی برای درمان مشکلات مراجع استفاده می‎کنند که ممکن است مشکل فرد نه تنها حل نشود بلکه بر مشکل افزوده شود. برای مثال روان شناسی برای درمان وسواس از مراجع خواسته که دست خود را درون سنگ توالت بمالد یا مورد دیگری که برای از بین بردن ترس از مرگ فرد را به قبرستان برده و شستن میت را به او نشان می دهد. مشاور در قبال جان و مال مراجع مسئول است؛ پس باید در شیوه هایی که برای درمان و تغییر رفتار مراجع به کار می برد دقت لازم را داشته باشد. مشاوره یک هنر است و نیازمند خلاقیت؛ اما مشاور و روان شناس برای ابداع و به کار بردن شیوه ها و روش های درمانی خود باید حدودی را رعایت کنند که به جان و اموال شخص مراجع یا اطرافیانش آسیبی نرسد هم چنین با قانون و هنجارهای جامعه مطابقت داشته باشد تا از افزوده شدن مشکل و سردرگمی مراجع پیشگیری شود.

 صلاحیت مشاور: مشاور یا روان شناس در حرفه خود باید تخصص لازم را داشته و آموزش کافی دیده باشد. گاهی دیده می‎شود که افراد از رشته های دیگر به این حرفه رو می آورند.

هنگامی که مشاور قادر به حل مشکل مراجع نیست لازم است مراجع را در جریان بگذارد و از ادامه دادن جلسات خودداری کند و مراجع را به فرد اصلح ارجاع دهد.

محدودیت های رابطه مشاور/ مراجع: مشاوره رابطه ای ویژه است و مشاور با افرادی کار می کند که در یک حالت بسیار احساسی و در نتیجه آسیب پذیر قرار دارند. مشاور نباید از این رابطه سوء استفاد کند و مخاطراتی را برای فرد به وجود آورد. مراجع مشاور را فردی غمخوار و دوست داشتنی تصور می کند و درونی ترین رازها و زندگی محرمانه اش را با مشاور در میان می گذارد؛ بنابر این صمیمیتی واقعی بین آن ها ایجاد شده و مراجع در قبال پیشنهاد دوستی یا صمیمیت آسیب پذیر می شود. در این رابطه مشاور نیز آسیب پذیر است. هنگامی که روابط مشاور/ مراجع بیشتر از محدودیت های موقعیت مشاوره بسط می یابد برای مراجع بی فایده و تخریب کنند است و احتمالا پیامدهای روانی جدی را برای مراجع به همراه خواهد داشت. پس مشاور ملزم به رعایت حدود رابطه است تا از عواقب ناخواسته آن جلوگیری شود.

الزامات قانونی و نظارت بر کار مشاوران و روان شناسان: مشاوران و روان شناسان مانند صاحبان مشاغل دیگر باید در چهارچوب قانون عمل کنند و دستگاه های ذی ربط بر کار کلینیک های مشاوره و روان شناسی نظارت اخلاقی و حرفه ای داشته باشند. به دلیل ضرورت و نیاز جامعه امروز به این حرفه، حضور مشاور و روان شناس در همه ی مراکز و  مؤسساتی که به نوعی با مردم سر و کار دارند لازم است. وظیفه مسئولان این است که به این مهم رسیدگی کنند و با تعیین بیمه و تسهیلات، استفاده از این امکانات برای همه ی اقشار جامعه فراهم شود.

/انتهای متن/