این همه زن سیگاری در یک جشنواره؟!

نفیسه ترابنده/

صنعت سینما همواره وسیله مناسبی برای تبلیغ محصولات دخانیات بوده‌است. در سال‌های اخیر فیلم‌های سینمایی و تلویزیونی پر مخاطب را ‌هاله‌ای از دخانیات و ژست‌های سیگارکشی پر کرده است و  هنرمندان بدون توجه به نقش الگویی خود در جامعه، به‌خصوص برای نوجوانان و جوانان،  به عنوان ابزاری در جهت تبلیغ این امر گام برداشته اند.

تبلیغ سینما برای سیگار

 استفاده ابزاری از ستاره‌های محبوب سینما و نیز تبلیغات غیرمستقیم در رسانه‌ها، ماهواره و حتی برنامه‌های محبوب و پرمخاطب بخشی از برنامه‌ریزی شرکت های بزرگ تولید کننده دخانیات می باشد، چرا که به واسطه پر طرفدار بودن این برنامه‌ها به‌خصوص نزد نسل جوان و با توجه به تاثیرپذیری این گروه سنی جذابیتی دو چندان برای نوجوان و جوان ایجاد می‌کند. این تبلیغ فیلم‌های سینمایی برای سیگار  و دخانیات در کشور ما در حالی است که هیچ روزنامه، مجله، رسانه صوتی و تصویری و هیچ رسانه‌ای در جمهوری اسلامی حق تبلیغ محصولات دخانی را ندارند.

هالیوود تبلیغ سیگار را کم کرد

روزگاری در آمریکا شرکت های تولید سیگار با تزریق پول به هالیوود تلاش موفقی در بالا بردن مصرف سیگار در جامعه داشتند که در پی آن وضع درآمدی خوبی را برای آنها رقم زد اما پس از سال ها سینمای آمریکا حجم تصاویر استفاده از سیگار توسط سوپر استارها را کاهش داد و به همان میزان سطح مصرف دخانیات در جامعه پایین آمد.

شروع سیگار از قشرهای پایین زنان

مصرف قلیان از زمان قجر، برای زنان یک عرف اجتماعی محسوب می شد. این فراگیری قلیان در دوره ی بعد از قجر فروکش کرده و بیشتر به سمت قهوه خانه ها رفت و در خانه ها نیز به سرگرمی زنان مسن تبدیل شد.

در دوره های بعد قلیان نقش اساسی خود را از دست داد و جایگاهش را تقدیم سیگار کرد که با اوج گیری صنعت سینما، تبدیل به یک مد روز شد. کم کم سیگار به یک نماد برای قشر روشنفکر تبدیل شد

سیگار کشیدن درابتدا در هر جامعه ای پدیده ای مردانه بوده است و به تدریج زنان به آن گرایش پیدا کردند. در طی زمان سیگار راه خود را از کاباره ها و زن های طبقه ی پایین، به محافل بانوان مرفه، متفکر و هنرمند باز کرد. بعد از انقلاب اسلامی دوباره سیگار و قلیان، به خصوص برای زنان به امری قبیح و دور از شآن تبدیل شد اما متاسفانه در سال های اخیر در اثر تبلیغات گسترده بانوان ایرانی علاقه عجیب و غیرقابل انتظاری به استفاده از دخانیات دارند. از سیگارهای ایرانی تا خارجی،  از قلیان کشیدن در چهاردیواری خانه تا مراکز شهر و حتی فضای سبز پارک‌ها و کوهسارها….

اگر چه تحت هر شرایطی استفاده از دخانیات برای همه افراد ضررآور است و باعث بروز بیماری‌های جسمی و روحی زیادی اعم از سرطان ریه، تنگی نفس، پوسیدگی دندان، زخم معده، ریزش مو، بیماری‌های قلبی، آب مروارید، چین و چروک صورت، ضایعات شنوایی، پوکی استخوان، سقط جنین در زنان و به دنیا آمدن نوزادان کم وزن و … می‌شود اما سیگار کشیدن از بُعد اجتماعی برای زنان مشکلات ویژه ای به وجود می‌آورد.

یک پز روشنفکرانه و فمینیستی!

این علاقه عجیب به سیگار کشیدن را می‌توان یک پُز اجتماعی یا کلاس کاری برای زنان دانست چرا که چهره، نوع آرایش و حتی پوشش زنان سیگاری خود مؤید این نکته است که به دنبال جلب توجه یا رسیدن به یک جایگاه و نگاه اجتماعی از سوی مردم هستند.

در کل  استعمال سیگار در ایران رفتار مردانه بوده است و زنان تحت تاثیر جریانات فمنیستی به این نوع نگرش واکنش نشان داده و می خواهند با استعمال سیگار در انظار عمومی این رااثبات کنند که آنها هم می تواند آزادانه همانند مردان سیگار مصرف کنند و به نوعی حقوق خود را طلب کنند.

زنان سیگاری در سینمای ایران

تحت تاثیر تفکرات غربی رفته رفته نمایش استعمال دخانیات در سینما برای زنان قبح خود را از دست داد، چراکه غرب در زمینه سست کردن بنیان‌های اعتقادی و فرهنگی زنان از وسایلی مانند کتاب، سینما و… استفاده می‌کند.

هر ساله میزان استعمال دخانیات در فیلم‌های ایرانی بیشتر می‌شود. نویسندگان و  فیلمنامه نویسان در گذشته معمولاً برای نشان دادن عصبیت و منفی بودن یک نقش یا پر کردن برخی خلأهای فیلمنامه، یک شخصیت را سیگاری به تصویر می کشیدند اما امروزه در اکثر فیلم‌ها صحنه‌هایی وجود دارد که استعمال دخانیات در آن‌ها هیچ ضرورت دراماتیکی ندارد.

زنان سیگاری در سینمای ایران به دو دسته تقسیم می شوند: زنان معتاد که غالباً بنیان های خانوادگی سستی دارند و یا فراری هستند و دسته دیگر زنان عادی با پایگاه خانوادگی و اجتماعی قابل قبول که از روی تفنن و سرگرمی سیگار می کشند.

بدیهی است فیلمساز برای نمایش تصویر ملموسی از یک زن معتاد و خیابانی از سیگار برای شخصیت پردازی استفاده خواهد کرد اما نمایش استمال دخانیات از جمله سیگار و مواد مخدر  حتما باید در فیلم آشکار باشد؟ مثلا نمی توان تصویری از زن اهل سیگار را در نمایی دور و مبهم نشان داد؟

آنچه امروزه در سینما و به تبع آن در جامعه در حال رواج است نمایش زنان مقبول و موجه است که بدون هیچ زمینه ای به خاطر ژست روشنفکری و از روی تفنن سیگار می کشند. نمایش این دسته از زنان بر پرده سینما به هیچ وجه قابل توجیه نیست و زنگ خطری جدی برای الگو دادن های اینچنینی به دختران جوان ماست از طریق رسانه سینما.

در ادامه به معرفی مصداق های این دو دسته از زنان سیگاری سینما در چند سال اخیر می پردازیم.

الف) زنان معتاد سینمای ایران

اولین کسی که در سینمای ایران پس از انقلاب نقش زنی معتاد را ایفا کرد، “فریماه فرجامی” است. او با حضور در فیلم «تیغ و ابریشم» در سال 64 به کارگردانی”مسعود کیمیایی”نقش زنی  سرخورده از برآورده نشدن رویاهایش را به تصویر کشید که در آن سوی مرزها به اعتیاد کشیده شده است.

در فیلم سینمایی “خون‌بازی” به کارگردانی”رخشان بنی اعتماد”،”باران  کوثری” نقش سارا، دختر معتادی را بازی کردکه‌ قرار است‌ نامزدش‌ برای‌ ازدواج‌ با او از کانادا بازگردد و مادر سارا سعی‌ دارد او را با خود به‌ شمال‌ ببرد تا مصرف مواد مخدر را ترک‌ کند؛ نقشی که به خاطر آن کوثری موفق به دریافت سیمرغ بلورین بهترین بازیگر جشنواره فیلم فجر شد.

در فیلم “مرهم” به کارگردانی”علیرضا داودنژاد”، “طناز طباطبایی” نقش یک دختر معتاد و فراری را بازی می‌کند که خانواده‌ای سنتی دارد؛ خانواده‌ای که هیچ‌گاه نتوانسته با آن ارتباط برقرار کند و تنها مادربزرگ پیرش به رغم سن بالایی که دارد می‌تواند او را درک کند.

در رسانه ملی البته به ندرت می توان تصویری از سیگار کشیدن و استمال دخانیات توسط زنان را به خاطر آورد. سریال” مسافر”ملموس ترین تصویر از دختری معتاد به نام منیژه با بازی”پانته آ بهرام” را به نمایش گذاشت. دختری که در خانواده ای معتاد زندگی می کرد و شرایط خانوادگی و اجتماعی او را به این شکل زندگی سوق داده بود.

در سریال” به کجا چنین شتابان” نیز “نگین صدق گویا” نقشی زن معتادی را به عهده داشت که حتی در هنگام مادر شدن و به خاطر حفظ سلامتی جنین هم نتوانست اعتیادش را ترک کند.

در سینمای ایران بهناز جعفری در فیلم”جیب بر خیابان جنوبی”، سحر قریشی در فیلم” محرمانه تهران”، مهتاب کرامتی در فیلم “اسب حیوان نجیبی است”، لعیا زنگنه در فیلم”جرم”، پگاه آهنگرانی در فیلم” خشکسالی و دروغ” و از فیلم های حاضر در جشنواره فیلم فجر امسال ماهایا پطروسیان در فیلم” خفه گی”، میترا حجار در فیلم” یادم تو را فراموش”،  نگار جواهریان در فیلم”نگار”، بهاره کیان افشار در فیلم” کمدی انسانی، نمونه های دیگری از زنان معتاد، بعضا دارای عقده های روحی و یا فراری هستند که سیگار می کشند.

زنان اغواگر و فریبنده نیز که نقش معشوقه کاراکتر اصلی داستان را به عهده دارند، از جمله زنان سیگاری فیلم های ، هستند همانند نیکی کریمی در فیلم”باج خور”، هدیه تهرانی در فیلم”شوکران”، بهاره کیان افشار در فیلم”گناهکاران”، هانیه توسلی در فیلم” زندگی خصوصی”و……

ب) زنان سیگاری موجه

زنان سیگاری سینما گاه زنانی با ظاهری مقبول و خانواده دوست هستند که از روی عادت، آرام کردن اعصاب و روان در شرایط خاص سیگار می کشند همانند نیکی کریمی در فیلم”سارا”، آناهیتا نعمتی در فیلم” یکی میخواد باهات حرف بزنه”، لیلا حاتمی در فیلم”جدایی نادر از سیمین”، اندیشه فولادوند در فیلم”خانوم”و …

 این زنان گاه دور از چشم شوهر خود به سیگار کشیدن می پردازند. مانند هدیه تهرانی در فیلم” آآدت نمی کنیم” و نیکی کریمی در فیلم “آذر”( از فیلم های حاضر در سی و پنجمین جشنواره فیلم فجر) از جمله این زنان هستند.

کلام آخر

به نظر می رسد با توجه به ساختارهای مذهبی، اجتماعی و فرهنگی جامعه ما مسئولان فرهنگی برای جلوگیری از قبح زدایی، هنجار شکنی و ساخت الگوهایی نامناسب  از سوی سینماگران باید فکری کنند.

چون متاسفانه نقش مخرب برخی از آثار تولید شده در سینما و حضور نسنجیده(شاید هم سینجیده!)  برخی از اهالی سینما در فضاهای مجازی و واقعی منجر به تبلیغ روز افزون استعمال دخانیات در میان اقشار مختلف جامعه به ویژه جوانان همچنین تشویق زنان و دختران به این امر به عنوان پدیده ای عادی و رایج شده است که نهایتا می تواند بیشترین ضربه را به بنیان های خانوادگی و اجتماعی وارد کند.

امسال پس از برگزاری سی و پنجمین جشنواره فیلم فجر سخنگوی وزارت کشور عنوان کرد: «با توجه به آثار منفی نمایش استعمال دخانیات در فیلم های سینمایی مقرر شد وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی نسبت به حذف تصاویر مذکور در زمان اکران عمومی این فیلم ها از طریق ساز و کارهای قانونی اقدام کند.»

 امید که این تصمیم از مرحله حرف و شعار گذشته و به صورت جدی عملی گردد؛ آن هم نه فقط در مرحله اکران بلکه بیشتر و جدی تر در مرحله تولید به این امر اهتمام شود.

/انتهای متن/