فتح خون، تحلیلی عاشقانه از کربلا

فاطمه قاسم آبادی/

 

 کتاب فتح خون کتاب شرح ادبی عرفانی و ناتمام ماجرای کربلا و به عبارت دیگر شرح بخش عاشورایی کتاب موسوعه الکلمات الامام حسین )ع( است. متن نهایی پس از شهید آوینی منتشر شده است و حتی به نظر می رسد عنوان فتح خون از او نباشد و عبارتی هم در کتاب نیست که معنای مورد نظر از فتح خون را توضیح دهد.

شهید آوینی بخش اعظم “فتح خون‌” را در محرم سال 1366 به رشتة تحریر درآورد و در سالهای بعد، آن را ویرایش و تکمیل کرد. اما فصل دهم کتاب که باید به وقایع ظهر عاشورا می‌پرداخت‌، ناتمام مانده‌است‌. گویی آوینی این فصل را در عمل و با شهادت خویش به پایان رسانده‌است.

 

فصل ها

فتح خون‌، در ده فصل روایت می‌شود: آغاز هجرت عظیم‌، کوفه‌، مناظرة عقل و عشق‌، قافلة عشق در سفر تاریخ‌، کربلا، ناشئة‌اللیل‌، فصل تمیز خبیث از طیّب (اتمام حجت‌)، غربال دهر، سیاره رنج و تماشاگه راز.

 

داستان کتاب

روایتی تحلیلی از واقعه کربلا و چراییِ واقعه کربلا: از مدینه شروع می کند، از سنه ی چهل و نهم هجرت و از شهادت امام حسن مجتبی علیه السلام. سید مرتضی می خواهد خواننده را به شناختی کامل برساند. پس به دو گونه روایت می کند: گاه از زبان «راوی»، گاه به شیوه ی معمول مقتل ها تا بتواند همه ی زوایا را نشان دهد؛ اما همان طور که گفتیم، شهید آوینی، تاریخ نقل نمی کند، بلکه در هر دو جایگاه، سعی او بر آن است که تفسیری موشکافانه از چرایی آن چه بر آل الله گذشت، بدهد.

 

تفاوت فتح خون با دیگر کتاب ها

در میان کتاب های بسیاری که دربارة واقعه عظیم کربلا نگاشته ‌شده‌اند، اندک هستند کتاب هایی که نویسندگان شان کوشیده‌اند علاوه بر ابراز شیفتگی و بیان عظمت واقعه و مظلومیت سیدالشهدا و یارانش‌، نقبی به حقیقت ماجرا بزنند و در حد توان خود، پرده از راز بزرگ کربلا بردارند. “فتح خون‌” سید مرتضی آوینی از این معدود کتاب هاست.‌

متن کتاب‌، از دو پاره کلی تشکیل شده است‌: پاره اول که متن اصلی کتاب است‌، به شرح و بیان وقایع و توصیف ماجراهای پیش‌آمده از رجب سال 60 تا محرم سال 61 هجری می‌پردازد؛ و پاره دوم که از زبان “راوی‌” روایت می‌شود، تحلیل و رازگشایی همان وقایع و ماجراهاست و در واقع بخش برجسته کتاب نیز همین است.‌

راوی در “فتح خون‌” از موضع یک انسان عارف سخن می‌گوید که زمین را آینه آسمان می‌بیند و به ظواهر کفایت نمی‌کند و می‌کوشد در مخاطبه با انسان امروز، او را از پوستة واقعة عاشورا فراتر برد و چشم باطنش را باز کند، تا بتواند عمق واقعه را دریابد.

 

تمام روز ها عاشوراست

یکی از مفاهیم مورد توجه نویسنده در این کتاب‌، فرازمانی و فرامکانی بودن عاشورا و کربلاست‌. آوینی از “اصحاب آخرالزمانی امام عشق‌” سخن می‌گوید و از این که هر انسانی کربلایی دارد و عاشورایی‌. او واقعة عاشورا را نه فقط به مثابه یک اتفاق تاریخی‌، که به عنوان یک حقیقت کلی می‌بیند که می‌تواند برای هر انسان و در هر زمان و مکان تکرار شود.

عشق نیز از مفاهیم محوری “فتح خون‌” است‌. آوینی به تأسی از عرفای بزرگ‌، عشق را مدار و محور هستی می‌داند و امام را تجلی تام و تمام این عشق می داند؛ عشقی که عقل نیز «اگر پیوند خویش را با چشمة خورشید نبرد» آن را تصدیق می‌کند. در حقیقت الگوی شهید آوینی برای تفسیر و تحلیل واقعه عاشورا، همین عشق آسمانی است.

 

سبک شهید آوینی

‌سبک  شهید آوینی یکی از معدود سبک های لطیف و قابل لمس است که هم مخاطب خاص و هم مخاطب عام را تحت تاثیر قدرت و شیوه ی بیان خود قرار می دهد. ویژگی سبک شهید آوینی، شناساندن کامل آنچه درک عمیقی از آن دارد می باشد.در این سبک، قالب و هر قید و بندی که مانع رساندن معنی گردد، برداشته می شود. برای همین است که «روایت فتح» شهید را گاه از زبان این «راوی»، می شنوی و گاه از زبان آن «راوی»، گاه تاریخ می گوید گاه تحلیل می کند و…

 

جستجوی نویسنده

نویسنده گاهی سوالاتی از تاریخ مطرح می کند که نشان از ذهنی پرسشگر دارند: مثلا از شخصیت های تاریخی  پرسش و پاسخ های قابل تأمل صورت می گیرد: عبدالله بن زبیر که بود؟ (ص12).

یا می خوانیم که: مردانی چون « حبیب بن مظاهر » و«مسلم بن عوسجه » كه در كوفه نیز مسلم را همراهی می كردند … اما چه شد كه چون مسلم بن عقیل از مسجد بیرون آمد ، هیچ كس با او نبود؟ خدا می داند .

روایات در این باره گویایی ندارند(ص28). سوال مهم دیگری که ممکن است برای عده ای چندان مهم نبوده و یا حتی آزارشان دهد، این بود که امام بعد از گفت و گو با حر تصمیم به مراجعت گرفت، این سخن در بسیاری از تواریخ آمده است، اما به راستی آیا امام قصد مراجعت داشته اند؟ (ص50) پاسخی داده نمی شود و پرسش از تاریخ در جان پرسشگر سید باقی می ماند تا شاید عنایتی ببیند.

مسئله مهم این است که پاسخ عجولانه ای برای این پرسش ها جعل نمی شود وتنها پرسش به صورت جدی مطرح می گردد.

 

قدرت قلم در فتح خون

گاهی قلم در این کتاب به اوج غنای  ادبی و معنایی می رسد:

“زمین و آسمان در انتظارند . فرات تشنه است و بیابان از فرات تشنه تر و امام از هر دو تشنه تر. فرات تشنه مشكهای اهل حرم است و بیابان تشنه خون امام و امام از هر دو تشنه تر است؛ اما نه آن تشنگی كه با آب سیراب شود… او سرچشمه تشنگی است.”(ص69)

یا مثلا:

“یاران! اینجا حیرتكده عقل است … و تا “خود” باقی است ، این«حیرت» باقی است . پس كار را باید به «مِی» واگذاشت ؛ آن مِی كه تو را از «خویش» می رهاند و من وما را درمسلخ او به قتل می رساند . آه ! ان الله شاء ان یراك قتیلا…”

 

کتاب فتح خون یک اثر فاخر است که عباراتش را می توان در گوشه و کنار فضای هیئتی و ادبی کشور دید. ویژگی اصلی آن را می توان پیوند عقل و احساس و همگامی ادبیات و تحلیل های تاریخی دانست؛ ویژگی ای که در آثار مشابه – مانند آثار سیدمهدی شجاعی – کمتر یافت می شود؛ اینجاست که باید گفت این اثر در کارنامه سیدمرتضی آوینی یک متن منحصربه فرد است.

 

کلام آخر

باطن پاک، محل تابش انوار الهی است که چون بر قلب تابید، بر زبان جاری می شود و چون بر زبان جاری شد، سخنش از جنس دیگر است؛ در قالب دیگر است و از جهان دیگر.

سیّد شهید مرتضی آوینی عاشقانه می دید و آن گونه می نوشت که می دید ـ فاصله ای نبود بین دیده و دل ـ او انوار حکمتی را که از برکت تلاش خالصانه بر دلش تابیده بود، بر قلمش جاری ساخت، تا زنگار دیگر دلها را هم با آب آن بشوید.

و شاید به همین خاطر بود که کتاب فتح خون نیز مثل دیگر کتاب های شهید آوینی از کششی خاص و کلامی نورانی برخوردار است که مخاطب را با خود به دنیایی دیگر که جنس دیگری دارد رهنمون می کند.

/انتهای متن/