فدک را به حضرت زهرا بخشیدند تا …

عطیه سادات یاسینی/

خَيبر از حاصلخيزترین و آبادترین مناطق حجاز بود. بيشترين محصول خیبر خرما بود و از این بابت در شبه جزیره عربستان معروفیت داشت. منطقه خیبر در حدود 165 كيلومترى شمال مدينه- در راه شام- قرار داشته است از سالیان قبل بخشی از  يهوديان جزيرة العرب  در خيبر ساکن شده بودند و  به صورت يك قدرت بسيار قوى درآمده بودند. یهودیان در این منطقه  قلعه‏ هاى مستحكمى ساختندو در این قلعه ها خوراكى و سلاح فراوان ذخیره کردند. به این ترتیب  یهودیان خیبر عملا یک قدرت اقتصادی و نظامی در منطقه شدند؛ منطقه ای در جوار شهر مدینه.

یهودیان در خیبر دارای هشت حصن (دژ یا قلعه) بودند .

 فدک هم سرزمینی آباد در نزدیکی قلعه خیبر بود که در فاصله حدود 140 کیلومتری مدینه قرارداشت.

جنگ خیبر و فدک

بعد از رویداد صلح حدیبیه یهوديان خیبر در وضع دشوارى قرار گرفتند، زيرا در دشمنی با مسلمانان، دیگر امكان استفاده از نيروى قريش و يا همپيمانان آن را نداشتند. به همین جهت با برخى قبايل عرب در اطراف خيبر همداستان شدند و دو بار نقشه  حمله به مدینه را کشیدند. پیامبر از قصد آنها آگاه شدو تصمیم گرفت مجال این توطئه را به آنها ندهد.پس با سپاهی از مسلمانان آماده جنگ با یهود خیبر شد.

قلعه خیبر دری داشت سنگی که عرض و طول آن دو زراع در چهار زراع بود. برای باز و بسته کردن آن چهل پنجاه مرد جنگی لازم بود ولی وقتی جنگ آغاز شد، حضرت علی(ع) آن را به تنهایی از جا کند و ده متر آن طرف تر پرتاب کرد.

بعد از ورود مسلمانان به قلعه خیبر، یهودیان در دو قلعه وطیع و سُلالم پناه گرفتند. پیامبر هر دو قلعه را محاصره کرد و یهودیان که دانستند دیگر راه نجاتی ندارند و بزودی ممکن است همگی نابود شوند، تسلیم شدند و از رسول خدا اجازه خواستند که آن  سرزمین را ترک کنند اما  به پیشنهاد خود نیمی از زمین های منطقه را به پیامبر بخشیدند و چون با منطقه و کشاورزی در آن آشنایی داشتند، با موافقت رسول خدا آنجا ماندند به این شرط که هر گاه کار شکنی هایی از سوی آنها صورت گرفت پیامبر آنها را اخراج کند.ضمنا  قرار شد در ازای نیمی از سرزمین ها که در اختیار آنهاست، از محصول بدست آمده از در سال نیمی خودشان برداشته و نیمی را به پیامبر دهند. فدک هم قسمتی از قلعه خیبر بود.

پس از آن پیامبر بخشی  از زمین های فدک را به حضرت زهرا(س) بخشید تا  عواید آن را صرف جبران مشکلات  مسلمین کند که در آن زمان از لحاظ اقتصادی اوضاع مناسبی نداشتند.

موقعیت جغرافیایی و سیاسی فدک

 فدک که قسمتی از سرزمین خیبر بود ساکنانی داشت که وقتی  از قرارداد رسول خدا با یهودیان آگاه شدند از حضرت خواستند با آنها نیز این گونه رفتار کند.

بدین ترتیب قلعه خیبر جزواموال عمومی مسلمین شد و  زمین های فدک ویژه رسول خدا گشت. چون در مورد فدک جنگ و لشکر کشی صورت نگرفته بود.

بر اساس آیه 6 و 7 سوره حشر سرزمینی که مردم آن بدون جنگ تسلیم شوند، اگر اسلام اختیار کنند زمین های آنان به خودشان تعلق دارد ولی اگر اسلام را نپذیرند و قرار داد صلح با مسلمین امضا کنند همه زمین ها و یا بخشی از آن در اختیار پیامبر قرار می گرفت. بعد از جنگ خیبر سرزمین فدک طبق قرار دادی که با یهود منعقد شد، به رسول خدا تعلق گرفت.

پیامبر فدک را به فاطمه بخشید

اعطای فدک چهار سال قبل از وفات پیامبر به حضرت زهرا صورت گرفت.فدک از اموالی بود که بدون جنگ و خونریزی بدست آمده بود و مسلمین سهمی در آن نداشتند. به این نوع از اموال “فیء”می گویند که معنای فی‏ء غنائمی است که سپاه اسلام به سراغ آن رفته و ساکنان آن پیش از آغاز جنگ، زمین خود را رها ساخته و رفته‏اند و به عبارت دیگر غنائمی از قبیل زمین و غیر آن‏که بدون زحمت و رنج عائد جامعه اسلامی گردیده و پیامبر به هرکه بخواهد می‏دهد. فیء در فقه شیعه جزو انفال به حساب می آید. خود کلمه ” انفال “، جمع نَفْل یا نَفَل، به معنای زیادی، بخشش و غنیمت است.

فیء جزو اموالی بود که به ولی مسلمین تعلق می گرفت و از طرف خدا برای ایشان تعیین شده بود تا مخارج شان را تامین کند.

بعد از بازگشت از خیبر پیامبر(ص)زهرا را صدا کردند و فرمودند:زهرا جان طبق آیه 26 سوره اسراء این زمین ها را به تو بخشیدم.  تو و علی مصداق روشن “ذی القربی ”  هستید. اگر الآن نگیر،ی بعد از من از شما منع خواهد شد.

چرا فدک به زهرا واگذار شد؟

منظور از بخشیدن این ملک دو چیز بود:

1-زمامداری مسلمین پس از در گذشت پیامبر طبق تصریح مکرر با امیرالمومنین بود و چنین مقام و منصبی به هزینه سنگینی نیاز داشت.علی(ع)می توانست از درآمد فدک در این جهت استفاده کند.

2- دودمان پیامبر، که فرد کامل آن یگانه دختر وی و نور دیدگانش بود، باید پس از فوت پیامبر زندگی آبرومندی می داشت. عواید فدک در این جهت هم می توانست موثر باشد.

روایت شده پیامبر به پاس زحمات خدیجه این زمین ها را به زهرا بخشید. برای این منظور سندی نوشته شد حضرت علی(ع) و ام ایمن خدمتکار خدیجه که از زنان مومن و قابل اعتماد بود، زیر سند را امضا کردند.در طی چهار سالی که پیامبر زنده بود مشکلی نبود. کارگزاران زهرا(س)روی زمین ها کار می کردندو بخشی از عواید فدک صرف اموری خانوادگی می شد و بخش اعظم آن هم  خرج تازه مسلمانان می گشت.

 از نظر شیعه برای اثبات این که فدک ملک مطلق زهرا(س)بودع، نیازی به  مدارک  نیست اگر چه مدارک این واگذاری هم موجود است.

ادامه دارد

منابع:

پس از غروب – یوسف غلامی

فروغ ابدیت – جعفر سبحانی

 زندگانی فاطمه زهرا- دکتر سید جعفر شهیدی

/انتهای متن/