نگارگری ایرانی همچنان رشد می کند

فاطمه قاسم آبادی/

در دوران حکومت تیموریان، هرات تبدیل به مرکز هنری شد. کتابخانه بایسنقر میرزا فرزند شاهرخ و سپس کتابخانه سلطان حسین بایقرا با گردهم آوردن بهترین هنرمندان ایران از اقصی نقاط کشور توانستند تحول شگرفی در عرصه هنر نگارگری ایجاد کنند.

در دوره ی تیموری، با همه ویرانى‌ها و خشونت‌هایى که اتفاق افتاد، هنر نگارگرى ادامه یافت و به‌طرز شگفت‌آورى ترقى کرد. پایتخت تیمور سمرقند بود و مرکزیت هنرى کوتاهى در این پایتخت فراهم آمد که در واقع طلیعه ی مکتب هرات شد.

مکتب هرات در زمان زمامداری شاهرخ در هرات پایه‌گذاری شد. این سبک در دوره سلطان حسین بایقرا پیشرفت زیادی ‌کرد، اما در سال 1507 میلادی با حمله ی ازبک‌ها رشدش متوقف شد.

مکتب تبریز دوم

مکتب تبریز دوم اولین مکتب نگارگری دوران حکومت صفویست که می توان آن را پرتزیین ترین مکتب نگارگری ایرانی دانست. این مکتب توسط کمال الدین بهزاد و شاگردانش به اوج شکوفایی رسید.

با به سلطنت رسیدن شاه اسماعیل، پایه گذار سلسله ی صفوی، دوران درخشان صفویه در ادب و هنر آغاز شد.

در تمام دوقرن حکومت صفویان تک تک پادشاهان در اعتلای هنر و فرهنگ ایرانی – اسلامی کوشش فراوان کردند و دادن لقب عصر زرین هنر صفوی به این دوره چندان خالی از لطف نیست.

مکتب قزوین

مکتب قزوین از زمان انتقال پایتخت به قزوین، توسط شاه طهماسب تا دوره ی انتقال پایتخت توسط شاه عباس به اصفهان را شامل می شود.

شاه طهماسب صفوی به دلیل حمله ی ازبک ها از سمت شرق، هجوم عثمانی ها از سوی شمال غرب و سرکشی های برادرش مجبور به انتقال پایتخت از تبریز به قزوین شد.

مکتب نگارگری قزوین جدا از مکتب هرات، تبریز و دیگر مکاتب دارای ویژگی هایی است که آن را از سبک های دیگر متمایز می کند. مثلا سرعت در ایجاد اثر باعث کاهش توجه به رنگ و قوت یافتن طراحی و عناصر خطی در نگاره شد.

در این مکتب، برای نگارگران علاوه بر تصویر حیوانات، پرندگان، گل ها و درختان آنچه بیش از همه جالب توجه می کرد، اندام ظریف جوانان، درویشان و کشاورزان است که در تابلوهای آنان، چهره ها غالباً به گونه ای سه رخ تصویر شده و چهره های تمام رخ ابداً در کار نقاشان سبک قزوین دیده نمی شود و هیچ انسانی از پشت سر نیز تصویر نشده است.

مکتب اصفهان

واپسین مکتب نگارگری در دوران حکومت صفویان ، مکتب نگارگری اصفهان است که بعد از انتقال پایتخت توسط شاه عباس کبیر به اصفهان بوجود آمد.

آغاز مکتب اصفهان در نقاشی منتسب به اواخر سال 997 هـ . ق است ولی این نوع نگرش حداقل از 10 سال قبل آغاز شده بود. در طول این دوران، در نقاشی ایران تغییر و تحولات كلی بوجود آمد و هنرمندان به آزادی بیشتری نسبت به گذشته دست یافتند واز چهار چوب موضوعاتی كه قبلاً هنرمندان روی آن كار كرده بودند فراتر رفتند .

 نقاشی از درون صفحات كتاب های خطی بیرون آمد و نقاشی و طراحی به صورت تك ورقی رواج پیدا كرد.  بیشتر موضوع كار این نقاشان به تصویر كشیدن زندگی سنتی مردم و درباریان و تصویر كردن اشخاصی بود كه لباس های فاخر و الوان پوشیده اند و همچنین در همین زمان است كه سبك طراحی به شیوه قلم گیـــری از اهمیت خاصی برخوردار می گردد.

افول هنر نگارگری بعد از واپسین مکتب نگارگری در دوران حکومت صفویان، مکتب نگارگری اصفهان شروع و تا دوران حکومت قاجاریه ادامه داشت. در دوران قاجاریه نقاشی قهوه خانه ای با مشخصات خاص خود در ادامه نقاشی تعزیه که از دوران صفویه رواج یافته بود، مورد توجه مردم و هنرمندان مردمی آن زمان قرار گرفت. نقاشی قهوه خانه ای تا این اواخر مورد توجه بوده و هنرمندان معروفی در این رشته فعالیت داشته و دارند، هر چند این سبک نقاشی نیز با فوت هنرمندان مطرح این رشته در حال کمرنگ شدن می باشد.

قسمت دوم

نگارگری ایرانی از تبریز تا بغداد

ادامه دارد…

/انتهای متن/