دانستن حقوق به تنهایی، مثل از رو بستن شمشیر است!
با دکتر فرزانه اژدری حقوقدان در مورد مهم ترین مسائل دختران و زنان گفت و گویی داشتیم. به نقش آگاهی های حقوقی در تحکیم خانواده اشاره شد و اینکه اگر آگاهی با اخلاق همراه شود، همه مناسبات میان افراد جامعه از جمله مناسبات خانوادگی تنظیم و تحکیم می شود و اگر تنها به دانستن حقوق اکتفا شود، مثل شمشیر از رو بستن است که برای زنان و مشکلات خانواد چندان راهگشا نیست.
سرویس اجتماعی به دخت/
– بعضی ها معتقدند که آگاهی زنان به حقوق خود باعث می شود که نسبت به وظایف خانوادگی شان کم توجه و یا بی اعتنا شوند. نظر شما چیست؟
– به نظر ما اخلاق در هرحال مقدم بر حقوق و آگاهی حقوقی است، مخصوصا در خانواده . پس آگاهی باعث سستی بنیان خانواده نمی شود، اگر با اخلاق همراه شود. برعکس اگر اخلاق در محیط های اجتماعی و از جمله در میا ن افراد خانواده مورد توجه نباشد، گاهی حقوق هم خیلی نمی تواند کارساز باشد. صرف دانستن حقوق مثل شمشیر از رو بستن است که برای زنان و مشکلات شان در خانواده چندان راهگشا نیست.
– به نظر شما درست است که این آگاهی به حقوق باعث شده که دختران در ازدواج سخت گیر و پرتوقع باشند و از طرفی دچار تردید و تزلزل زیاد در ازدواج و تشکیل زندگی شوند؟
– ببینید تربیت ها در گذشته طوری بود که دختران و پسران متعهد و مسئولیت پذیر بار می آمدند و آماده پذیرفتن مسئولیتهای خانوادگی می شدند. ولی الان متأسفانه ازیک طرف تربیت ها، جوانان را، اعم از دختر و پسر، متعهد و مسئول بار نمی آورد و و از طرف دیگر ارزش پول و مادیات آنقدر بالا رفته که همه چیزهای دیگر از جمله تعهد را تحت الشعاع قرار داده است. خیلی دخترها و پسرها اصلا نمی دانند که عقد ازدواج تعهدآور است . طبق بیان قرآن کریم از مرد درجریان ازدواج “میثاق غلیظ” گرفته می شود. سوره طلاق را بخوانید. در این سوره نسبتا کوچک سه بار عبارت” من یتق الله” و دو بار عبارت”فاتقوالله ” آمده که برای سفارش تقوا به مردان در ارتباط خانوادگی است.همین سوره را اگر مبنا قرار دهیم، خیلی از مردان به ظاهر متدین ما هم از دایره ایمان و اخلاق خارج به حساب می آیند. وقتی اخلاقیات سست شود، افراد مجبورند برای اطمینان از آینده خود، در موضوع ازدواج به تضمین های مالی متوسل شوند. وقتی دخترها مسئولیت نشناسی و بی اخلاقی را از پسرها می بینند، راحت نمی توانند برای تشکیل زندگی به آنها اعتماد کنند. برای مقابله با این نگرانی ها فکر می کنند مهریه بالا تعیین کردن کارساز است . پس همه اینها برای این است که اخلاق ضعیف شده ، چه در دختر و چه در پسر .
– بعد از ازدواج هم به نظر شما اخلاق و تعهد می تواند مایه تحکیم خانواده شود و ضمانت رعایت حقوق طرفین باشد؟
– صددرصد، بعد از ازدواج هم اخلاق و تعهد است که می تواند پایه های زندگی را محکم کند. در عوض این اخلاقیات سست و تعهد نداشتن در خانواده است که باعث می شود کار به راحتی به دادگاه و قانون بکشد. دادگاه وقانون هم مجبورند افراد را با اهرم هایی مثل جریمه مالی و … ملزم به رعایت حد و حدود کنند. راننده متخلف که از چراغ قرمز می گذرد، جریمه مالی و حتی در بعضی موارد محکوم به زندان می شود. آدم های متعهد و با اخلاق زور و جریمه برای انجام وظیفه لازم ندارند.
دختران و پسران جوان و پدرها و مادرها باید توجه داشته باشند که هیچ چیز جای اخلاق وتعهد را نمی گیرد. مهریه زیاد جای آن را نمی گیرد. مهریه زیاد را چه کسی می تواند بپردازد؟ به فرض اینکه پرداخت شد، آیا جبران دل شکستگی ها و سرشکستگی ها و آزردگی ها و مشکلات خواهد شد؟
خلاصه باید گفت که اشکال در آگاهی داشن نیست، در تعهد نداشتن است. البته میزان و کیفیت آگاهی و اطلاعات هم بهتر است متناسب با ظرفیت آدمها باشد.
– نهایتا به نظر شما آگاهی و دانایی افراد، دربهبود زندگی خانوادگی نقش مثبت دارد یا منفی؟
– قطعا دختر و پسر هر دو می توانند از دانایی و آگاهی خود برای بهبود زندگی مشترک استفاده کنند. مخصوصا زنان و دختران باید از این حق و حقوقی که اسلام و انقلاب به آنها داده، در جهت تحکیم خانواده استفاده کنند. مردان هم باید یاد بگیرند که رئیس خانواده هایی باشند که زنانی آگاه دارد.
– نظر شما در مورد مسأله مهریه و نقشی که امروز در کاهش ازدواج ها وهم در بی ثبات کردن خانواده ها دارد، چیست؟
– ببینید مهریه حقی است از زن که بر گردن مرد است. مهریه را این طور تعریف کرده اند: مهر مال معین یا چیزیست که قائم مقام مال باشد که بر حسب عادت متعارف، زوج به زوجه در عقد نکاح می پردازد یا به نفع زوجه بر ذمه می گیرد. شرعا مستحب است میزان مهریه زنان به میزان مهرالسنة باشد که معادل 5/262 مثقال پول نقره سکه دار( عیار بالا) یا شکل مشهورتر و متداول تر آن 500 درهم باشد. هر کدام اینها که در نظر گرفته شود با نرخ روز محاسبه می شود. هر دو اینها هم ارزشی کمتر از 110 سکه طلا دارد که الان سقف مهریه قابل پیگیری در کشور ماست. البته در عین حال کتاب های فقهی ما تأکید دارند که در تعیین مهریه باید حال و موقعیت دختراز جهت شرافت خانوادگی و صفات و خصوصیات دیگر او ( مثل سن، بکارت، نجابت، عفت، عقل، ادب، شرف، جمال و کمال ) در نظر گرفته شود. شما ممکن است که حتی مهریه را در عقد دائم دقیقا مشخص نکنید. در این زمینه اصطلاحا بحث مهرالمثل را مطرح می کنند. یعنی مهریه دختر را بر حسب مهریه افراد نزدیک به او و افرادی که در موقعیت مشابه او هستند، باید در نظر گرفت. در این مورد حتی عرف محل هم باید مورد توجه باشد. اینها ملاک هایی است که در تعیین مهریه مهم است. می دانید که حتی اگر مقدار معین مهریه هم موقع عقد دائم معلوم نشود، اصل عقد درست است. (در حالی که در عقد موقت اگر مهریه تعیین و پرداخت نشود، عقد باطل است)
– با وجود این ملاکها و شرایط که برای مهریه گفتید، چطور قانون بحث مهریه تا سقف 110 سکه را مطرح کرده است؟
– اینجا قانون و قانونگذار خواسته اند به اصطلاح نه سیخ بسوزد و نه کباب. یعنی نه پسر متضررشود و نه دختر موقعیتی متزلزل داشته باشد و ازدواج در کل راحت شود.
درعین حال این، طرفین را محدود نمی کند. می توانند هر اندازه که خواستند برای مهریه تعیین کنند . ضمن اینکه با وجود همین قانون هم اگر مردی تمکن داشت، مراجع قانونی، مهریه بالاتر از 110 سکه را هم از او می گیرند.
– شما معتقدید که در هر حال مهریه بالا ضمانت چندان خوب و کارآمدی برای استحکام پیوند ازدواج و دوام خانواده نیست. چه ضمانتی در این مورد کارسازاست؟
– باید در این ضمانت ها اخلاق را هم دخالت داد. حتی برای ضمانت های مالی هم می توان از نوع دیگر ضمانت ها کمک گرفت. مثلا مرد اخلاقا متعهد شود که همسرش را شریک مالش در تجارت و هر کاردیگری که دارد، بکند. مقام معظم رهبری می گویند که همسر یک مرد یعنی شریک او در سیاست، اقتصاد و مشاور او. اگر زن ارزش واقعی خودش را بشناسد، جایگاه بالایی در همه امور مرد و خانواده به دست می آورد.در این صورت بدون اینکه دنبال مادیات باشد، به موقعیت مادی مناسب هم می رسد. اما زن باید توجه داشته باشد که او رب البیت است ، مدیر و اداره کننده خانه است . دنبال منافع و مصالح همه افراد خانواده است، که این مصالح هم الزاما مادی نیست. مرد هم باید توجه داشته باشد که به زن در همه موارد ارزش بدهد و نظرش را محترم شمارد و برای او حقوق مادی و غیرمادی قائل باشد. اخلاق حکم می کند که یک مرد همسرش را شریک مال خود کند . ضمن اینکه اگر مسأله طلاق پیش بیاید، قانونا باید نصف مالی که در دوران زندگی مشترک به دست آورده ، به زن به عنوان اجرت المثل بپردازد.
– نهایتا شما جایگاه مسائل مادی را در زندگی مشترک چگونه می بینید؟
– مسائل مادی هم به اندازه خود مهم است. اما این مسائل در سایه مسائل معنوی می تواند بهتر تأمین و تضمین شود، نه اینکه خودبخود اهمیت و اصالت پیدا کند. اگر مرد در رفتارهای خود پای بندی به ارزش های اخلاقی و ادب را نشان بدهد و برای همسرش کرامت و ارزش قائل شود و زن هم از خود نجابت و عرضه و هنر و عقل کافی نشان بدهد و برای همسرش ارزش و احترام قائل شود، مطمئنا مسائل مادی هم در سایه این تدبیر و عقل و کرامت و اخلاق خوب در خانواده و برای هر دو طرف زن و مرد حل می شود. زندگی پدر ها و مادرهای ما مثال خوبی از این قضیه است. در قدیم مردان غالبا نسبت به خانواده و نیازهای افراد آن متعهد و مسئول بودند . همین، آرامش و اطمینانی به زنان می بخشید که معمولا در زندگی مطالبات مادی خاصی را مطرح نمی کردند.
در جامعه فعلی مان هم می بینیم که به صورت متعارف زن و شوهرها تا وقتی با هم به خوبی زندگی می کنند، حرفی از مهریه به میان نمی آید. چه وقت حرف مهریه پیدا می شود و دادن و یا گرفتن آن باعث تنش و رنجش در زندگی خانوادگی می شود؟ وقتی که طرفین هر دو و یا لااقل یکی از زوجین بنای بداخلاقی و ناسازگاری را می گذارد. پس مسأله مهریه فقط یک بهانه و یا نشانه سوء اخلاق و سوء رفتار است .
– حدودا مهرالسنة در زمان ما چقدر ارزش مالی دارد؟
– دقت کنیم که مهرالسنة در زمان پیغمبر همان بود که علی (ع) در مقابل فروش زره به دست آورد و با آن اثاث خانه خانه فاطمه(س) خریداری شد که مشابه اثاث خانه فقیرترین فرد مدینه بوده است.
– حالا که به تعریف ها رسیدیم، می شود نفقه را هم تعریف کنید؟
– بله ، نفقه یعنی هزینه منزل شامل خود خانه و اثاث البیت و خوراک و پوشاک و هزینه تحصیل و هزینه درمان.
– این تعریف که از نفقه کردید، تناسبی با همان تعریف مهریه دارد و نوع و اندازه آنها با هم متناسب است؟
– دقیقا همین طور است. ما گفتیم مهریه حضرت فاطمه (س) معادل قیمت یک زره بود و صرف اثاث خانه هم شد. اثاث خانه هم حد و اندازه اش برای حضرت فاطمه(س) همسطح پایین ترین فرد مدینه از نظر مالی بود. نفقه ای هم که حضرت زهرا(س) برای اداره امور خانه در نظر داشت و علی (ع) باید می پرداخت، با همین حد و اندازه ها منطبق بوده است. ببینید مردم در این نوع مسائل بیشتر از این که به قانون و فقه و … کار داشته باشند، نگاه می کنند که کسانی که در سطوح بالای جامعه از نظر اجتماعی، اقتصادی و سیاسی هستند، چه رفتاری دارند، آنها هم همان رفتار را در پیش می گیرند.در واقع این بزرگترها اعم از پدر و مادر و صاحب کار و وزیر و … است که فرهنگ جامعه را شکل می دهد و این فرهنگ است که اموری مثل مهریه و نفقه و نوع زندگی و … اینها را تعیین می کند. قطعا حضرت فاطمه هم به عنوان دختر شخص اول حکومت اسلامی به همین دلیل مهم است که اینقدر ساده مهریه و اثاث خانه و … را برگزار می کند. می خواهد به مسلمانها ، چه فقیر و چه ثروتمند، نشان بدهد که دنبال زرق وبرق بودن و ریخت و پاش کردن ارزش نیست.
باتشکر از اینکه وقت خود را در اختیار “به دخت” قرار دادید. /انتهای متن/
