طنزی که قابل قبول نیست
از طنز قابل قبول گفتیم. اما هر آیا هر حرف خنده دار و هر طنزی قابل قبول است؟
سرویس فرهنگی به دخت/
طنزهایی که با اصول و مبانی شرع و اخلاق سازگاری نداشته باشند از نظر اسلام نامطلوب و مذموم است.این طنزها عبارتند از:
1.طنزهای غفلت‌آور: اگر طنز -چه از لحاظ مضمون و چه به‌دلیل کثرت آن-موجب غفلت از خدا شود، غیرمجاز و نامطلوب است. اینکه در روایات اسلامی زیاد خندیدن عامل مردن قلب و مذموم معرفی شده است کنایه از همان غفلت و دور شدن از خدا و امور معنوی و خاموش شدن نور ایمان است که بنابراین می‌توان افراط در طنز را که مشتمل بر خنده نیز می‌باشد مذموم تلقی کرد.
2. طنز منافی با حق: طنز نبایستی از محدود حق خارج شده و توام با دروغ باشد. رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله فرمودند:
ایمان فرد کامل نمی‌شود مگر اینکه آنچه برای خود دوست دارد برای برادر دینی خود دوست داشته باشد و همچنین در مزاح از دروغ اجتناب کند.
و نیز از آن بزرگوار مروی است که به اباذر فرمودند:وای بر آن کسی که سخن گوید به دروغ تا حاضران را بخنداند وای بر او، وای بر او، وای بر او.
تذکر این نکته لازم است که مراد از دروغ‌گویی حرام در مزاح آن است که امری غیرواقعی در مزاح به‌گونه‌ای حقیقت جلوه داده شود که مخاطب به‌واقع جهل داشته باشد و گرنه در صورتی‌که مقام، مقام شوخی و خنده باشد به‌طوری که شنونده از اول بداند گوینده درصدد شوخی است حرمتی در کار نخواهد بود. چرا که اصلاً در آن صورت دروغ محقق نمی‌شود، چون گوینده و شنونده هر دو می‌دانند صدور کلام جدی نیست.بنابراین آثار نمایشی که مخاطبان انتظار بیان واقعی را نداشته باشند، از موضوع دروغ خارج بوده و ادله حرمت دروغ شامل این موارد نخواهد شد.
هر چند باید رسانه‌های جمعی توجه داشته باشند که بهره‌گیری فراوان از عنصر دروغ در برنامه‌ها و طنزها اگر چه به‌لحاظ دروغ بودن حرام نباشد، می‌تواند به کاسته شدن قبح مطلق دروغ در جامعه بیانجامد و به بیان علم ارتباطات حساسیت‌زدایی از جامعه را به‌دنبال داشته باشد.«نظریه دور حساسیت‌زدایی از جامعه در ارتباطات ناظر به کاسته شدن حساسیت مردم نسبت به اخلاقیات مذموم توسط رسانه‌ها و فیلم‌هاست.»
3. طنز اختلاف برانگیز: امام صادق علیه‌السلام فرمودند: جداً از مزاح بپرهیزید که کینه را به دنبال می‌آورد.
این حدیث شریف با عنایت به مجموع احادیثی که در مدح و ذمّ مزاح وارده شده است، ناظر به آن دسته از طنزهایی است که موجب اختلاف و کینه‌توزی میان مسلمانان می‌شود.
4.طنز منافی حقوق مسلمانان: طنز و مطایبه‌ای مورد قبول اسلام است که در آن به حریم شخصیتی و شخصی افراد مسلمان تجاوز نشود.بنابراین طنز اسلامی بنا به حکم آیه 11سوره حجرات که ناظر به نهی از تمسخر دیگران است، نبایستی با به سخریه گرفتن برخی افراد یا اقوام، درصدد القای سرور و شادی باشد.
5. تعرض به حریم مقدسات دینی: خداوند متعال در آیات 66-65از سوره توبه، به نهی از شوخی و مزاح کردن در مورد مقدسات دینی پرداخته و آن را موجب ارتداد معرفی می‌فرماید.
بنابراین نمی‌توان و نبایستی به بهانه طنزپردازی مقدسات و یا احکام دینی را به سخریه گرفت. چه اینکه نتیجه این کار تحقیر دین و دینداران خواهد بود.
6. طنز مبتذل: طنز نبایستی به استهجان و یا لودگی کشیده شود و به سمت “هزل” شدن پیش رود چرا که در این صورت موجب اثرات نامطلوب تربیتی و فرهنگی در جامعه و به حماقت کشیده شدن افراد خواهد شد.اینکه در روایات خندیدن برای چیزهایی که تعجب‌آور نیستند نشانه جهل دانسته شده است، ناظر به این نکته است که مخاطبان نبایستی برای لودگی‌ها و طنز مشتمل بر لودگی بخندند که این نشان کوته‌فکری و جهل آن‌هاست. از این امر می‌توان نتیجه گرفت که طنزپردازان هم نبایستی به این‌گونه طنزها بپردازند. همچنان‌که فرمایش امام باقر علیه‌السلام «خداوند کسی را که در جمع مزاح کند بدون آنکه سخن زشتی بر زبان آورد، دوست دارد»
ناظر به نهی از طنز مستهجن می‌باشد. در خبری آمده است که رسول گرامی اسلام با یکی از اصحاب مزاحی کردند، اما او عکس‌العمل زشتی از خود نشان داد که همین امر باعث شد از آن پس پیامبر با کسی شوخی نکنند.
7. طنز افراطی: افراط در مزاح و خنده در اسلام تقبیح شده و برای آن مضرات فراوانی شمرده شده است. برخی از این مضرات که از روایات اسلامی به‌دست می‌آیند عبارتند از:
– نقصان نیروی اندیشه و تفکر؛ امام علی علیه‌السلام فرمود: هیچ مردی مزاحی نمی‌کند مگر اینکه از عقلش کم می‌شود.
– باطل شدن جدیت: امام علی علیه‌السلام می‌فرماید: کسی که هزلش زیاد شود، سعی و تلاشش باطل می‌شود.
– از بین رفتن نورانیت: امام صادق علیه‌السلام س لاتمزح فیذهب نورک.
بنابراین بایستی از افراط در طنزپردازی پرهیز شود که هم شخص طناز و هم مخاطبین که مبتلای به افراط در خنده خواهند شد را گرفتار مضراتی خواهد کرد.
م. شریعتی/ انتهای متن/
