وقتی زنان معتاد می شوند

سرویس اجتماعی به دخت/

تصور اکثر افراد جامعه در مورد اعتیاد این است که مواد مخدر و سوءمصرف مواد عمدتاً پدیده ای مردانه است و زن ها بسیار کمتر به اعتیاد روی می آورند. اما آیا در واقعیت نیز اینگونه است؟

طبق آمارهای ستاد مبارزه با مواد مخدر بیش از 72 هزار زن معتاد در کشور وجود دارد و بر اساس تحقیقات حدود 5/8 درصد زنان به سمت و سوی مواد مخدر گرایش یافته اند.

زنگ خطر

 البته با توجه به ملاحظات موجود در خصوص تعداد زنان معتاد به طور قطع نمی توان آمار دقیقی عنوان کرد، اما روند رو به رشد گرایش زنان به مواد مخدر زنگ خطری ست که سال هاست به صدا درآمده است!

آنچه این روزها ذهن بسیاری را به خود مشغول داشته دلایل گرایش زنان به مواد مخدر و اعتیاد است. در واقع با کمی تأمل در وضعیت کنونی جامعه و بررسی آمارهای منتشر شده در خصوص اعتیاد زنان می توان به خوبی به این مسئله پی برد که  آنچه این روزها خانواده ها را درگیر خود کرده است، تنها اعتیاد مردان نیست، بلکه زنان نیز گرفتار چنین ناملایماتی شده اند.

قدر مسلم با توجه به ویژگی ها و خصلت های زنان، دوست، همکلاسی، پدر،برادر، همسر، همسایه، ناپدری و بسیاری دیگراز افرادی که می توانند جز اولین کسانی باشند که مواد مخدر را به آنها تعارف می کنند، در وهله نخست باید آنها را از قید حجب و شرم دور کرده و به آهستگی موجب گردند آنها با چهار دیواری خانه خویش بی تعارف گردند.

 هشت در  هشت

بهناز ۲۶ ساله است، هرچند تاریخ تولدش را به یاد نمی آورد، اما هشت ماهه باردار است و با خود قرار گذاشته تاریخ تولد فرزندش را هرگز فراموش نکند. او هشت ماه است کراک می کشد و شوهرش را هم هشت ماه قبل به دلیل اعتیاد به زندان انداخته اند.

بهناز فقر، اعتیاد همسر، شکست های عاطفی و ناملایمات زندگی را دلایل اعتیاد خود می داند. اما نباید فراموش کرد هستند کسانی که دستیابی به لحظاتی شاد و مفرح، هر چند کوتاه، را بهانه مصرف مواد می دانند و خواسته یا ناخواسته در این دام فرو می روند و با آن دست وپنجه نرم می کنند.

اما به واقع چه کسی و یا کسانی مسئول هستند؟! خود فرد، خانواده و یا جامعه؟…

مواد ارزان و دردسترس

 مسئله دیگری که باید برای آن پاسخی یافت دلیل رواج مواد مخدرهای جدید است.

اعتیاد به مواد مخدر به اصطلاح سنتی مثل تریاک گرچه در زمان های بسیار دور نیز وجود داشته و متأسفانه خانواده های بسیاری را هم از هم پاشیده است. اما همان طور که پیش از این به آن اشاره شد، آنچه که این روزها باب شده تنها این نوع مواد مخدر نیست، بلکه مواد مخدر صنعتی ست، موادی که به گفته بسیاری از کارشناسان راه فرار از آسیب ها و عوارض برخی از آنها تنها مرگ است!

کراک، شیشه و هزاران اسم دیگری که حتی گفتن و یا شنیدن نامشان نیز وهم برانگیز است، آثاری بر فرد می گذارند به مراتب سخت تر، جبران ناپذیر تر و حتی مرگ آور تر از مواد مخدر دیگر. اما آنچه نباید فراموش کرد آثار مخرب این مواد بر زنان است که شدیدتر خواهد بود.

چرا زنان ؟

هرچند با بررسی زندگی زنان معتاد مشاهده می کنیم که اکثر این زنان شرایط خانوادگی نامناسبی داشته و در خانواده های معتاد و بزهکار پرورش یافته اند و یا در سنین نوجوانی به ازدواج های اجباری تن داده اند، اما اگر قدری نگاه مان عمیق تر شود می بینیم زنان و دخترانی که هیچ مشکل مالی نداشته و در رفاه کامل زندگی می کنند، نیز به مصرف اینگونه مواد روی آورده اند.

مینا که 20 سالی ست گرفتار اعتیاد است یکی از دلایل خود برای ادامه مصرف را افسردگی زیاد عنوان می کند و بر این باور است که با مصرف پنج گرم تریاک در روز قادر به انجام کارهای خانه بوده و الا افسردگی به او مجال انجام کاری را نخواهد داد. انزوا طلبی و گریه در طول 20 سال اعتیاد او ادامه داشته و او هرگز برای درمان افسردگی خود اقدامی نکرده است.

مجید ابهری آسیب شناس اجتماعی و متخصص امور رفتاری در این خصوص اظهار داشت: بررسی ها نشان می دهد که اولین زمینه های مصرف مواد در میان زنان معتاد با استعمال سیگار آغاز و در عین حال با نوشیدن مشروبات الکلی یا مصرف مواد سبک تری مثل قرص های روانگردان یا حشیش، فصل اعتیاد برای آنها آغاز می گردد.

وی ادامه داد: وجود یک مرد معتاد در خانواده به خصوص برای دخترانی که هنوز به سن ۱۸ سالگی نرسیده اند از عوامل موثر در اعتیاد زنان است. در مجموع از نظر نوع مواد مصرفی نمی توان تفاوت چشمگیری میان زنان و مردان معتاد پیدا کرد و حتی میزان مصرف هم تفاوت چندانی ندارد.

این آسیب شناس اجتماعی از دیگر عوامل گرایش زنان به مواد مخدر گفت و افزود: عدم یاگیری مهارتهای زندگی، فقدان قابلیت و توانایی فردی برای کسب پایگاه اجتماعی و فشار گروه همسالان و استفاده از مواد جهت پذیرفته شدن در گروه را نیز می توان از علل گرایش به مواد دانست.

داشتن اندامی متناسب

قاصدک که تنها 24 سال دارد در خصوص اعتیادش به شیشه می گوید: اولین باری که شیشه مصرف کردم، تنها هدفم کاهش وزن بود. چون اضافه وزن داشتم و چاق بودم به من پیشنهاد دادند که از این ماده استفاده کن تا سریع و بدون دردسر لاغر می شوی. من هم وقتی شروع کردم. اما بعدها حتی زمانی که با کاهش وزن شدید مواجه شدم، نتوانستم آن را کنار بگذارم.

ابهری دراین مورد تصریح می کند: جدای از آنچه گفته شد عوامل توزیع مواد مخدر به ویژه مواد مخدر صنعتی به تازگی راه حل بهتری برای اشاعه این مواد یافته اند و آن تبلیغات این مواد به عنوان ماده ای موثر برای از بین بردن چین و چروک ها و یا لاغر شدن است.

اين آسيب‌شناس اجتماعي افزود: دسته دیگری از زنان نیز هستند که از ماده مخدر شيشه و كراك به عنوان درمان استفاده مي‌كنند و تحت تأثير تبليغات دورغين مبني بر اينكه شيشه و كراك اعتياد نمي‌آرود،‌ قرار گرفته و به مواد مخدر گرايش پيدا مي‌كنند.

خانواده آشفته وخشن

دکتر فیروزه جعفری پژوهشگر حوزه اعتیاد نیز عوامل روانی – اجتماعی، فرهنگی و ژنتیکی را از عوامل موثر بر مصرف مواد در زنان دانسته و مطرح می کند: مواجهه با محیط خانوادگی آشفته، پر از مشاجره و خشونت از عوامل روانی- اجتماعی تاثیرگذار در شروع و شیوع مصرف مواد در زنان هستند و مطالعات نشان می‌دهد که زنان معتاد اغلب تحت تأثیر روابط و مصرف مواد در همسر یا افراد مهم زندگی خود با مواد آشنا شده و مصرف آن را شروع کرده‌اند و علی‌رغم اینکه کمتر از مردان مصرف مواد دارند، اما سریع‌تر به سمت آن وابستگی پیدا می‌کنند.

جعفری با تاکید بر اینکه عوامل فرهنگی علاوه بر شکل دادن به الگوهای مصرف و سوء مصرف، می‌توانند در شروع مصرف مواد در زنان موثر باشند ادامه می دهد: فشار اجتماعی بر زنان برای داشتن اندام متناسب، بیش از مردان است، لذا آنان از موادی مثل سیگار، کوکائین و سایر مواد محرک، برای کاهش وزن خود استفاده می‌کنند بدون آنکه از عوارض آنها اطلاعی داشته باشند[ii].

عوارض اعتیاد در زنان

در هر حال طبق گفته کارشناسان، در اعتیاد زنان مسئله مهم و قابل توجه میزان آسیب وارده و شدت آن است، زنان معتاد نسبت به مردان معتاد مشکلات جسمی و روانی شدیدتری را تجربه می کنند و بر اساس آمار جهانی اعتیاد در زنان عوارض خطرناک تری نسبت به مردان ایجاد می کند. این گروه نسبت به سایر همجنسان خود نیز در معرض خطرات بیشتری در حوزه بارداری ناخواسته، سقط جنین ، ابتلا به عفونت HIV و حتی یائسگی زودرس هستند.

ابهری در خصوص آسیب ها و عوارض اعتیاد در زنان افزود: البته زنان معتاد کمتر از مردان معتاد به لاقیدی و بی عاطفگی دچار می شوند و کمتر از مردها حاضر می شوند عزیزان شان را به خاطر مواد مخدر قربانی کنند، حتی در آن لحظات دشوار خماری هم ظاهراً عاطفی تر هستند و هنوز هم از حس مراقبت و مادرانه می توان نشانه هایی در زنان سراغ گرفت اما مواد مخدر زن را زودتر از مرد می شکند و خرد می کند گرچه خمیدگی مرد معتاد را در زنان کمتر شاهد هستیم البته این تفاوت به درصد بالای مقاومت زنان در مقابل استرس بازمی گردد که این مقاومت شامل مقاومت جسمانی هم می شود.

وی خاطر نشان کرد: ناگفته نماند که زنان معتاد در معرض خطر ابتلاء به اختلالات روانی بالاتری نیز قرار می گیرند، اختلالاتی از قبیل افسردگی، اضطراب، اقدام به خودکشی، حمله های وحشت، افت اعتماد به نفس، خودپنداره ضعیف و سطوح بالای فشار روانی.

این متخصص امور رفتاری با بیان این که آسیب مواد مخدر در زنان ۴ برابر مردان است اضافه کرد: کابوس های شبانه، بی خوابی و پایین آمدن گلبول های سفید، ضعف سیستم دفاعی و ابتلا به بیماری های ویروسی ازعوارض دیگر اعتیاد بر روی زنان است.

ابهری ادامه داد: از نگاه رفتاری شیشه، کراک و تریاک باعث بروز پرخاشگری می شود همچنین از دست دادن قدرت باروری و بروز رفتارهای خشن با فرزندان و تنبیه بدنی سخت آنها از آثار دیگر اعتیاد به این گونه مواد مخدر در زنان است.

متلاشی شدن خانواده ها

از دیگر عوارض اعتیاد زنان جدای از مشکلات و آسیب های جسمی و روانی، مسائل اجتماعی ست که آنها را بسیار درگیر خود می کند و به طور قطع می توان گفت بیشترین آسیب را به فرد وارد می نماید.

متلاشی شدن خانواده ها یکی از عوارض اجتماعی اعتیاد است به خصوص اگر این بلای خانمان سوز به جان مادر و یا زن خانواده بیفتد. شاید بتوان گفت اولین واکنش اعضای خانواده به اعتیاد زن و یا دختر خانواده سرزنش و طرد او باشد، چراکه دیده می شود زنان معتاد به سرعت خانواده خود را از دست داده و به علت عملکرد اجتماعی و مهارتهای ارتباطی ضعیف، مستعد از دست دان اعتماد به نفس و در نتیجه نابودی خود هستند.

هستند زنانی که اعتیاد در روابط عاطفی و ارتباطی شان تاثیر گذاشته و آنها را به سوی طلاق و یا جدا شدن از خانواده و دوستان سوق داده است.

هاجر که دانشجوی اخراجی رشته حسابداری ست از بی وفایی همسر و دوستانش می گوید که زمانی که متوجه اعتیادش شده اند او را رها کرده و همین طرد از خانواده و دوستان موجب شده او هرگز به فکر ترک مواد مخدر نیفتد.

در هر حال با توجه به فرهنگ دینی و ایرانی که در کشور ما حکم فرماست جامعه اعتیاد را در زنان غیر اخلاقی می داند و این در حالی ست که اعتیاد را در مردان یک نوع بیماری فرض می کند و همین امر مشکل اعتیاد در زنان را حادتر می کند. البته این نگاه تنها مختص به جامعه ما نیست و در اکثر فرهنگ های دنیا به زنان معتاد عمدتاً به چشم افراد بی بند و بار و بی عفت نگریسته می شود و اگر چنین زنی خانواده نیز داشته باشد، خانواده وی نیز از این برچسب ها مصون نخواهد ماند.

ابهری در خصوص این نگاه می گوید: نگرش به اعتیاد زنان بسیار منفی تر و سختگیرانه تر از مردان است. در واقع نگرش های اجتماعی منفی موجود درباره رفتار غیر اخلاقی زنان معتاد، سدی بزرگ در راه درمان آنها محسوب می گردد، چرا که زنان با درونی نمودن این نگرش که اعتیاد به نوعی تزلزل چهارچوب های اخلاقی در آنهاست، به خاطر احساس شرمساری و گناه از درمان خود اجتناب  می کنند.

با توجه به انچه گفته شد به نظر می رسد زنان معتاد بسیار آسیب پذیرتر از مردان معتاد باشند، چرا که مصرف مواد در زنان اغلب با آسیب های اجتماعی از جمله فرار از خانه، روسپیگری و خشونت توام است. از سوی دیگر وقتی یک زن گرفتار اعتیاد می شود، تنها او گرفتار پیامدهای فردی و اجتماعی سوء مصرف نشده است، بلکه مصرف مواد در زنان، فرزندان و خانواده آنها را نیز تحت تاثیر قرار می دهد.

 سمیه سمیعی/انتهای متن/