کاهش سن شروع مصرف مواد مخدر در بین زنان

به گزارش به دخت به نقل از مهرخانه،  محسن روشن‌پژوه، معاون مرکز پیشگیری و درمان اعتیاد سازمان بهزیستی در نشست خبری به تبیین نتایج پیمایش ملی خانوار در مورد شیوع مصرف مواد مخدر و روان‌گردان در کشور پرداخت و گفت: بسیاری از افراد در مورد روش کار و متدولوژی این پیمایش مطلع نیستند. پیمایش‌های حوزه آسیب‌های اجتماعی و اعتیاد در تمام دنیا با مشکل کم‌گزارش‌دهی مواجه است زیرا پدیده‌ای قبیح است؛ از طرفی در کشور ما جرم محسوب می‌شود. از این نظر شیوه پیمایش مراجعه به در منزل، دچار محدودیت‌هایی از قبیل کم‌گزارش‌دهی است. بنابراین تلاش کردیم از شیوه‌هایی برای بالا بردن اعتماد افراد استفاده کنیم تا گزارش‌های خوداظهاری به واقعیت نزدیک شوند.

خوداظهاری می‌تواند احتمال کم گزارش‌دهی را داشته باشد
او ادامه داد: در منابع UN و WHO با توجه به نیاز سیاست‌گذاران به داشتن آمار از جمعیت عمومی و محدودیت منابع، تأکید شده است که همچنان بهترین روش برای برآورد رفتارهایی از جنس اعتیاد در جوامعی مثل ایران، خوداظهاری است. از طرفی تجربه‌ها نشان داده است که اگرچه خوداظهاری ممکن است با کم‌گزارش‌دهی همراه باشد اما برای برآوردهایی در جمعیت عمومی، همچنان جزو بهترین الگوها محسوب می‌شود.

پیمایش سه بار پایلوت شد
معاون مرکز پیشگیری و درمان اعتیاد سازمان بهزیستی با بیان این‌که پرسشنامه و ابزار را دو بار در سطح استانی و یک‌بار به‌صورت ملی پایلوت کردیم، افزود: برای جذب اعتماد بیشتر، در هر بار پایلوت یکی از پرسش‌ها این بود که چه کاری کنیم تا مردم بهتر پاسخ دهند. مثلاً فهمیدیم تیم پژوهشگر بیشتر از فرد پژوهشگر می‌تواند جلب اعتماد کند. محدوده سنی و جنسیت تأثیرگذار است. مثلاً محدوده سنی 30 سال و حضور جنس مؤنث و مذکر در کنار هم، اعتماد را بیشتر جلب می کند. مراجعه در بعدازظهر احتمال بهتری برای پاسخ‌گویی به همراه دارد. ملاحظات فرهنگی هم قابل اعتنا بود که در سه بار اجرای پایلوت استخراج شد و ملاک‌هایی به ما داد. همچنین دیدیم این‌که پژوهشگران با عنوان نیروی بهزیستی مراجعه کنند، مردم بیشتر از سازمان‌های دیگر اعتماد می‌کنند؛ تا جایی‌که در این شرایط حتی اطلاعات دیگری نیز به ما می‌دهند.

61 هزار نفر حجم نمونه این پیمایش بود
روشن‌پژوه با اشاره به حجم نمونه این پیمایش تصریح کرد: 61 هزار نفر از جمعیت 15 تا 64 ساله در کشور در سال 94-95 حجم نمونه ما بود که این الگو براساس شاخص جمعیتی و شاخص اقتصادی و اجتماعی افراد انتخاب شد. به این ترتیب که ابتدا براساس شیوع مواد در سال 1390 که متوسطی را برای کشور پیشنهاد داده بود، استان‌ها را تقسیم کردیم که نشان داد چه حجم نمونه‌ای باید انتخاب شود. استان‌ها را براساس پرشیوع، کم‌شیوع و شیوع متوسط، به طبقات مختلف مرکز استان، مناطق کم‌برخوردار و مناطق برخوردار تقسیم کردیم. سازمان آمار ما را راهنمایی کرد که از کدام محلات و مناطق و آدرس‌ها استفاده کنیم که حجم نمونه بیان‌گر جامعه آن استان باشد. همین‌طور 200 نفر زیر نظر مستقیم دکتر ملک‌افضلی، ناظر پروژه آموزش دیدند. برای اجرای درست پژوهش، ساختاری بسیار دقیق در نظر گرفتیم و در چهار سطح نظارت داشتیم.

پاسخ‌دهی‌ها شخصی بود
او به چگونگی پاسخ‌دهی اشاره کرد و گفت: در اجرای پایلوت تدبیری اتخاذ کردیم که پاسخ‌دهی به سؤالات شخصی باشد و پاسخش گم شود؛ به همین دلیل پاکت‌هایی حاوی سؤال تحویل می‌دادیم و بعد از این‌که فرد پرسشنامه را به‌تنهایی پر می‌کرد، در زمانی که خودش به ما می‌گفت مراجعه می‌کردیم و او پاسخش را داخل صندوق می‌انداخت؛ به این ترتیب هیچ نام و نشانی از فرد به جای نمی‌ماند. تمام این اقدامات برای کاهش کم‌گزارش‌دهی انجام شد.

دستاوردهای پیمایش با دستاورد سایر پژوهش‌ها همخوان است
معاون مرکز پیشگیری و درمان اعتیاد سازمان بهزیستی درباره آمارهای ارایه‌شده از سوی ستاد مبارزه با مواد مخدر اظهار کرد: پیمایش را خانه به خانه انجام دادیم و مصرف مواد را برآورد کردیم. در اقدامی دیگر دانشگاه کرمان از روشی استفاده کرده بود که با افراد درگیر به مواد مخدر صحبت کرده و از آن‌ها می‌پرسند که چند نفر دیگر را می‌شناسند و براین اساس تخمینی از تعداد معتادان به‌دست می‌آید. فعالیت دیگری را نیز جهاد دانشگاهی انجام داده بود. در جلسه‌ای دستاوردهای این سه را جمع کردیم و برش‌ها را با هم مقایسه کردیم دیدیم که نتایج تظبیق دارد. همچنین در این پژوهش برش‌های سنی، جنسی و شغلی را در نظر گرفته‌ایم. برش شغلی را با برآوردهای وزارت کار تطبیق دادیم و دیدیم یکسان است.

تجربه مصرف مواد را استخراج کردیم
او ادامه داد: اعدادی که دکتر افشار، سخنگوی ستاد مبارزه با مواد مخدر اعلام کرد، از پیمایش ما استخراج شده بود اما با تغییر و تفسیری همراه بود که به‌عنوان مصرف مستمر ارایه شد. هدف ما برآورد مصرف مواد در بازه‌های مختلف و دانستن ویژگی‌های مصرف مواد و ویژگی‌های مصرف‌کنندگان بود. در ابتدا سؤال می شد که آیا فرد حداقل یک‌بار در طول عمر خود مصرف مواد داشته است؟ اگر پاسخ مثبت بود، از او می‌پرسیدیم طی سال گذشته نیز مصرف داشته است؟ در صورت مثبت بودن پاسخ، می‌پرسیدیم طی ماه گذشته نیز مصرف داشته است؟ در صورت مثبت بودن پاسخ، می‌پرسیدیم طی هفته گذشته نیز مصرف داشته است؟ اعتیاد یک تشخیص روان‌پزشکی است و در این پیمایش نمی‌توان این را تشخیص داد اما ما تجربه مصرف مواد مخدر را می‌توانیم در این پیمایش ببینیم. البته در تمام دنیا فرض را بر این می‌گذارند که درصدی از آن‌ها معتادند و مصرف مستمر دارند.

8.5 درصد از جمعیت عمومی مواد مخدر مصرف می‌کنند
روشن‌پژوه با تأکید بر این‌که تعریف مواد را براساس منابع علمی طبقه‌بندی کردیم، افزود: بر این اساس سیگار، قلیان، مصرف خودسرانه دارو، مواد مخدر و مشروبات الکلی جزو سؤال‌ها قرار گرفت. مطالعات نشان می‌دهد 24.6 درصد از جمعیت عمومی ما خودسرانه داروهای اعتیادآور و مسکن‌های قوی از جمله استامینوفون کدئین و ناپروکسن مصرف می‌کنند. 22.4 درصد از جمعیت عمومی قلیان می‌کشند. 19.8 درصد از جمعیت عمومی سیگار، 11.7 درصد از جمعیت عمومی مشروبات الکلی و 8.5 درصد از جمعیت عمومی مواد مخدر مصرف می‌کنند.

4 میلیون و 400هزار نفر حداقل یک‌بار تجربه مصرف مواد مخدر را دارند
او افزود: آماری که از سوی ستاد مبارزه با مواد مخدر بود، مربوط به مصرف مستمر است که ماه گذشته و هفته گذشته را شامل می‌شود. اما آمار 8 درصدی استفاده از مواد مخدر در طول عمر که ممکن است یک‌بار در طول عمر انجام شده باشد، شامل مصرف تفننی و اعتیاد، مصرف آزمایشی و… می‌شود. درواقع طبق این آمار 4 میلیون و 400 هزار نفر از جمعیت 15 تا 64 ساله ما تجربه یک‌بار مصرف مواد مخدر را دارند. کارشناسان معتقدند این اعداد با واقعیت‌ها تفاوت چندانی ندارند. از طرفی عدم پاسخ‌گویی در این پژوهش زیر 5 درصد است که می‌تواند ثابت کند که نتایج چندان با واقعیت فاصله ندارد. با این وجود روشی برای استخراج ضریب خطا وجود دارد که تصمیم داریم آن را سریعاً برای این پیمایش انجام دهیم.

مصرف محرک‌های شیشه کاهش نداشته بلکه خانواده حشیش نیز به آن افزوده شده است
معاون مرکز پیشگیری و درمان اعتیاد سازمان بهزیستی با اشاره به بیشترین نوع ماده مصرفی بیان کرد: بیشترین نوع ماده مصرفی در طول عمر (در طول عمر شامل گروهی می‌شود که ممکن است در طول سال‌های زندگی‌ یک‌بار تا چندین‌بار مصرف را تجربه کرده باشند) مانند سال‌های قبل تریاک بوده، شیشه و کریستال در رتبه دوم و خانواده حشیش در رتبه سوم قرار می‌گیرد. اما زمانی که این موضوع در مصرف‌کنندگان مستمر بررسی می‌شد، خانواده حشیش و گل در رتبه دوم قرار می‌گیرد. اهمیت این آمار در این است که در بین مصرف‌کنندگان در طول عمر، هنوز محرک‌های شیشه رتبه دوم را دارد و نباید تصور کنیم خانواده حشیش جای آن را گرفته است. این‌که مصرف خانواده حشیش در مصرف‌کنندگان مستمر در رتبه دوم قرار می‌گیرد، به معنای کاهش محرک‌هایی مانند شیشه نیست بلکه به معنای افزوده‌شدن مصرف خانواده حشیش به آن‌هاست.

3.7 درصد از مصرف‌کنندگان گل، دانش‌آموز هستند
روشن‌پژوه درباره مصرف‌کنندگان ماده گل بیان کرد: کسانی که صرفاً ماده گل را مصرف کرده‌اند، اغلب مردان مجرد بیکار با تحصیلات دیپلم یا زیردیپلم بودند. 14.8 درصد از افرادی که تجربه مصرف گل را داشتند، دانشجو و 3.7 از این افراد دانش‌آموز بودند. همچنین 51.9 درصد کسانی که تجربه مصرف گل را داشتند، 15-29 ساله بودند. مصرف هم‌زمان گل و سیگار، گل و قلیان، گل و مشروب نیز رقم قابل توجهی را دربرمی‌گیرد. بالغ بر 80 درصد افرادی که گل مصرف می‌کنند، مشروب، قلیان و سیگار نیز مصرف می‌کنند. همچنین 34.9 درصد افراد اعلام کرده‌اند که ممکن است در کنار مصرف گل، ماده دیگری نیز تزریق کنند.

15.4 درصد از مصرف‌کنندگان گل، زن هستند
او به آمار مصرف گل در بین زنان اشاره کرد و افزود: 84.6 درصد مصرف‌کنندگان گل، مرد و 15.4 درصد زن هستند. مصرف موادی مانند گل رفتارهای پرخطر مانند رفتارهای جنسی محافظت‌نشده را افزایش می‌دهد. بنابراین این موضوع در بحث نظام سلامتی بسیار مهم است که باید به پیشگیری بپردازیم. گل از خانواده محرک‌هاست و مصرف درازمدت آن عوارضی مانند عوارض مصرف درازمدت حشیش دارد. البته مصرف موقتی آن محرک است. با این وجود برخی افراد با مصرف این ماده دچار چت‌شدگی می‌شوند. در طول عمر 53.2 درصد از مواد مصرفی، تریاک، 6.5 درصد خانواده حشیش و 7.5 درصد هروئین بود.

33.8 درصد افراد نداشتن تفریح را علت اولین مصرف بیان کرده‌اند
معاون مرکز پیشگیری و درمان اعتیاد سازمان بهزیستی درباره نتایج پرسش انگیزه مصرف در اولین‌بار تصریح کرد: انگیزه مصرف نیز از دیگر سؤالات مطرح‌شده در پیمایش بود که از آن‌ها می‌پرسیدیم چه چیزی باعث شد برای اولین‌بار مواد مصرف کنید. 33.8 درصد، علت را نداشتن تفریح بیان کردند. 19 درصد راهی برای جلب توجه و 17 درصد راهی برای مواجهه با مشکلات زندگی مطرح کردند. البته این براساس خوداظهاری این افراد است اما ممکن است در صورت انجام مطالعات کیفی عمیق، انگیزه‌های دیگری نیز استخراج شود.

چندمصرفی، الگوی غالب است
روشن‌پژوه با بیان این‌که براساس اطلاعات پژوهش، به نظر می‌آید الگوی غالب مصرف در کشور چندمصرفی است، ادامه داد: 30.5 درصد از افرادی که گزارش کرده‌اند در طول عمر حداقل یک‌بار مصرف مواد مخدر را داشته‌اند، دو ماده را همزمان مصرف کرده‌اند. 15 درصد 3 ماده را هم‌زمان مصرف کرده‌اند. 8 درصد چهار ماده را هم‌زمان مصرف کرده‌اند. 5 درصد پنج ماده را هم‌زمان مصرف کرده‌اند.این ارقام برای مصرف مستمر، شامل 5 درصد مصرف سه ماده هم‌زمان بود که از 2 میلیون و 800 هزار نفر، حدود 140 هزار نفر در بازه زمانی هفته گذشته، سه ماده را به‌صورت هم‌زمان مصرف کرده‌اند.

62.4 درصد از افراد سرنگ غیراستریل استفاده می‌کنند/ لزوم توسعه برنامه‌های کاهش آسیب
او تزریق را از جمله موضوعات تهدیدکننده سلامت دانست و افزود: لزوم توسعه برنامه‌های کاهش آسیب، از درون این پیمایش احصا می‌شود. باید از داده‌های آن برای تغییر سیاست‌ها و تصویب برنامه‌های کاهش آسیب استفاده کنیم. حدود 4.7 درصد افراد که در طول عمر حداقل یک‌بار تجربه مصرف مواد را داشتند، تزریق را نیز داشته‌اند. و نکته مهم این است که درصد قابل توجهی از این افراد، تزریق غیربهداشتی داشتند که نشان می‌دهد لازم است برنامه‌های کاهش آسیب که منجر می‌شود به رفتار بهداشتی و کمتر شدن تزریق مشترک را افزایش دهیم. از بین افرادی که نوع سرنگ مصرفی خود را گزارش داده‌اند، 37.6 درصد از سرنگ نو و بالغ بر 62.4 درصد از سرنگ غیراستریل استفاده کرده‌اند. این رقم خطرناک و گویای لزوم توسعه برنامه‌های کاهش آسیب است.

استعمال زنان بیشتر به روش «کشیدن» است
او بیان کرد: پژوهش ما نشان می‌دهد که بیشترین روش مصرف مواد در هفته گذشته در بین زنان، «کشیدن» بوده است. تنها 3.8 درصد مصرف‌کنندگان زن که در طول عمر حداقل یک‌بار مصرف داشتند، تحت پوشش درمان بوده‌اند که نشان می‌دهد باید درمان‌های اختصاصی زنان را پوشش دهیم. در حال حاضر الگوی درمان اختصاصی زنان محدود است. حدود 2.3 درصد زنانی که در طول عمرشان تجربه مصرف مواد را داشتند، تزریق داشته که برعکس جمعیت عمومی است. 75 درصد زنانی که تزریق داشته‌اند از سرنگ استریل استفاده کرده‌اند. بیشترین ماده مصرفی زنان تریاک بوده و شیشه و سوخته تریاک در رده‌های بعدی قرار دارد. حدس می‌زنیم علت قرارگیری سوخته تریاک در سومین رتبه مصرف زنان، مصرف راحت‌تر آن است که می‌خورند و مشکل کشیدن ندارند.

سن شروع مصرف مواد در زنان زیر 29 سال کاهش چشمگیری دارد
معاون مرکز پیشگیری و درمان اعتیاد سازمان بهزیستی درباره سن شروع مصرف مواد مخدر تصریح کرد: میانگین مصرف مواد در جامعه نسبت به پژوهش سال 90 کاهش نیافته و همان حدود 24 سال است. شروع مصرف مواد در دوره 15 تا 29 سالگی نسبت به سال‌های گذشته تغییر کرده است؛ به‌طوری‌که مشاهده می‌شود زنان زیر 30 سال نسبت به گذشته مصرف مواد را زودتر شروع می‌کنند و زودتر گرایش به مصرف مواد پیدا کرده‌اند. البته میانگین سن مصرف‌کنندگان همانند گذشته است و کاهش نیافته است. میانگین سن شروع مصرف کلیه مواد در جمعیت عمومی، 24.3 است. این رقم در مردان 24.1 و در زنان 26.2 است. اما این رقم در گروه‌های سنی کمی متفاوت است؛ به‌طوری‌که میانگین سن شروع مصرف مواد در مردان 15 تا 29 ساله، 19.1 سالگی و در زنان 15 تا 29 ساله، 20.3 سالگی است. یعنی فاصله زنان و مردان در این محدوده سنی کاهش یافته است.

روشن‌پژوه افزود: مردان 30 تا 44 سال به طور میانگین در 22.8 سالگی مصرف مواد را شروع کرده‌اند و زنان این محدوده سنی، در 27 سالگی مصرف مواد را شروع کرده‌اند. این مؤلفه نشان می‌دهد که قبح مصرف مواد در دختران ریخته شده و راحت‌تر مصرف می‌کنند و در زنان میل به مصرف در حال افزایش است.

دارویی برای طولانی‌تر شدن دوره پاکی از محرک ها
او به یافته‌های جدیدی در درمان شیشه اشاره کرد و گفت: در سال‌های اخیر پژوهشی را انجام دادیم. در منابع آمده که مودافینیل دارویی است که برای درمان شیشه و مواد محرک کارآمد است. مودافینیل دارویی روان‌پزشکی است که برای اختلالات خواب و بیش‌فعالی استفاده می‌شود. منابع گفته بودند که استفاده از این دارو ممکن است باعث طولانی‌تر شدن دوره پرهیز و کمتر شدن احتمال عود آن شود. این پژوهش را حمایت کردیم و نتایج نشان داد که استفاده از مودافینیل می‌تواند دوره پاکی و پرهیز از شیشه و مواد محرک را طولانی‌تر کند.

/انتهای متن/