نشست “بررسی ابعاد مادری و مسایل آن” برگزار شد

مدیرکل پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی سازمان بهزیستی کشور گفت: در ایران قبلاً بیشتر قربانیان از طریق اعتیاد تزریقی به ایدز مبتلا می‌شدند اما الان در الگوی انتقال ایدز شیفتی به سمت رفتارهای پر خطر و روابط جنسی صورت گرفته است. تفاوت دیگر این است که در ایران نسبت قابل توجهی از زنان قربانی، در چارچوب ارتباطات زناشویی به ایدز مبتلا شده‌اند.
ششمین نشست از سلسله نشست‌های “بررسی ابعاد مادری و مسایل آن” به همت گروه جامعه‌شناسی جنسیت (مطالعات زنان) در دفتر انجمن جامعه‌شناسی ایران برگزار شد و دکتر شیرین احمدنیا، عضو هیأت علمی دانشگاه علامه طباطبایی و مدیرکل پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی سازمان بهزیستی کشور و زهرا غلامی‌نژاد، کارشناس ایدز دانشگاه علوم پزشکی ایران به ارایه سخنانی پرداختند.

در ابتدای این نشست، احمدنیا طی سخنانی با موضوع “ایدز، مادری و آسیب‌پذیری مضاعف زنان” اظهار داشت: ایدز هنور در برخی از مناطق جهان به سرعت قربانی می‌گیرد که عمدتاً این مسأله به دلیل ناآگاهی است. به‌طوری که هم‌اکنون ایدز، چهارمین علت مرگ و میر در جهان است. قربانیان این بیماری در ابتدا بیشتر مردان بودند اما الان این آمار در مورد زنان نیز رشد پیدا کرده و سرعت گرفته است.

در ایران بسیاری از زنان قربانی در چارچوب ارتباطات زناشویی به ایدز مبتلا شده‌اند
او با اشاره به تفاوت الگوی انتقال ایدز در ایران و سایر کشورها گفت: در ایران قبلاً بیشتر قربانیان از طریق اعتیاد تزریقی به ایدز مبتلا می‌شدند اما الان در الگوی انتقال ایدز شیفتی به سمت رفتارهای پر خطر و روابط جنسی صورت گرفته است. تفاوت دیگر این است که در ایران نسبت قابل توجهی از زنان قربانی، در چارچوب ارتباطات زناشویی ایدز مبتلا شده‌اند.

در جنوب آفریقا 58 درصد از مبتلایان به ایدز را زنان تشکیل می‌دهند
مدیرکل پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی سازمان بهزیستی خاطرنشان کرد: کشورهای توسعه‌یافته در زمینه کنترل گسترش ایدز به موفقیت‌هایی دست پیدا کردند اما وضعیت کشورهای در حال توسعه و توسعه‌نیافته در این زمینه نگران‌کننده است. در جنوب آفریقا 58 درصد از مبتلایان به ایدز را زنان تشکیل می‌دهند و یک زن از میان هر 3 زن در محدوده 25 تا 34 سالگی با HIV زندگی می‌کند. درواقع، در جنوب آفریقا HIV از نظر محدوده سنی، افراد فعال جامعه را در برمی‌گیرد. در برخی از کشورها نیز از میان هر 10 نفر یک نفر مبتلا به HIV است.

موقعیت اقتصادی و اجتماعی زنان آنها را در برابر ایدز آسیب‌پذیرتر می‌کند
احمدنیا ضمن بیان این مطلب که تهدید ایدز برای زنان بالاتر از مردان است، عنوان داشت: از نظر زیست‌شناسی، تفاوت در ارگان‌های تناسلی زنان و مردان موجب آسیب‌پذیری بیشتر زنان در برابر این بیماری شده است. از نظر جامعه‌شناختی نیز جایگاه متفاوت زنان و مردان، باعث شده زنان آسیب‌پذیری بیشتری داشته باشند. موقعیت اقتصادی و اجتماعی زنان پایین‌تر از مردان است و مدیریت امور مالی و حق تصمیم‌گیری و کنترل بر بدن و مسایل اقتصادی و اجتماعی بیشتر در دست مردان است.‌ فرودستی زنان که آنها را در شرایط فقر و وابستگی به مردان قرار می‌دهد آنها را نسبت به ابتلا به بیماری‌ها از جمله ایدز آسیب‌پذیرتر می‌کند. حتی در ارتباطات زناشویی اجازه استفاده از وسایل پیشگیری از بارداری در دست مردان است. همچنین، اگر زنی نگران ارتباطات خارج از خانواده همسرش باشد این اختیار را ندارد که مرد حتماً از وسایل پیشگیری استفاده کند.

او افزود: از زنان انتظار می‌رود بر روی روابط و تماس‌های جنسی خود کنترل داشته باشند و به همسرشان وفادار باشند اما جامعه الزاماً از مردان انتظار این پایبندی را ندارد و مردان با ممانعت‌های اجتماعی برای روابط خارج از محدوده زناشویی مواجه نیستند. در بسیاری از فرهنگ‌ها در برابر استفاده از کاندوم مقاومت وجود دارد و زنان اختیاری در این زمینه ندارند؛ درحالی‌که کاندوم هم وسیله پیشگیری از بارداری و هم وسیله پیشگیری از ایدز و بیماری‌های مقاربتی است. به‌طور کلی می‌توان گفت زنان در جایگاه برابری با مردان نیستند که از خود محافظت کنند.

تأثیرات منفی پورنوگرافی
عضو هیأت علمی دانشگاه علامه طباطبایی بیان داشت: ملاحظات فرهنگی باعث می‌شود زنان و مردان اطلاعات مناسبی در مورد روابط جنسی نداشته باشند. در چنین شرایطی، پورنوگرافی مرجع کسب اطلاعات می‌شود و این اطلاعات علاوه بر این‌که ضرورتاً صحیح نیستند، به روابط زناشویی آسیب می‌زنند.

باید موقعیت اجتماعی و اقتصادی زنان ارتقا پیدا کند تا قدرت محافظت آنها از خودشان بیشتر شود
احمدنیا عنوان داشت: پیشنهاد ما جامعه‌شناسان برای کنترل ایدز مداخله در اموری است که به‌طور غیرمستقیم ابتلاپذیری را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد. مثلاً باید موقعیت اجتماعی و اقتصادی زنان ارتقا پیدا کند تا قدرت محافظت آنها از خودشان بیشتر شود. درواقع، ما ایدز را فراتر از یک بیماری می‌بینیم چون تحت‌الشعاع عوامل فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی مختلفی قرار دارد.

او در ادامه گفت: یکی از مسایل فرهنگی که در این زمینه اهمیت دارد، مرتبط کردن ایدز با رفتارهای سوء خارج از زندگی زناشویی و برچسب زدن به بیماران است. درواقع، وقتی کسی مبتلا می‌شود این تصور پیش می‌آید که حتماً انحرافات جنسی داشته اما همیشه این‌گونه نیست. اتفاقاً در ایران بسیاری از زنان در چارچوب زندگی زناشویی و به دلیل رفتار پرخطر همسرانشان مانند تزریق خون آلوده، اعتیاد تزریقی و روابط جنسی خارج از چارچوب مبتلا شده‌اند.

طرد اجتماعی بیماران و محرومیت آنها از ساده‌ترین حقوق اجتماعی
مدیرکل پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی سازمان بهزیستی در خصوص نوع برخورد مردم با بیماران مبتلا به ایدز اظهار داشت: مردم بدون این‌که بدانند این افراد چگونه مبتلا شده‌اند آنها را طرد می‌کنند و این افراد جدا از درد و رنج بیماری، در معرض بی رحمی و تبعیض اجتماعی قرار می‌گیرند. این طرد شدن آنها را از کسب حمایت‌های اجتماعی برای درمان محروم می‌کند. درحالی که حمایت اجتماعی از مؤثرترین عوامل برای بهبود بیماری‌هاست. این افراد از ساده‌ترین حقوق اجتماعی مانند ازدواج، اشتغال، برخورداری از امکانات بهداشتی و درمانی و حتی سکونت در برخی از محله‌ها محروم می‌شوند چون اگر صاحب‌خانه از بیماری آنها باخبر شود، به آنها خانه اجاره نمی‌دهد.

احمدنیا افزود: زنان به دلیل محدودیت‌های مالی و اجتماعی به نسبت بالاتری از مردان از انگ و برچسب رنج می‌برند زیرا در صورت ابتلا به این بیماری، این تصور به‌وجود می‌آید که از دایره نجابت خارج شده‌اند و فشار این مسأله برای آنها مضاعف است. از سوی دیگر، امید زندگی در میان زنان بیشتر از مردان است و در سال‌های بازنشستگی در معرض انواع بیماری‌ها قرار دارند و نیازمندتر هستند.

رفتارهای تلافی‌جویانه مبتلایان؛ یکی از علل شیوع ایدز
او با اشاره به این‌که یکی از دلایل شیوع ایدز، رفتارهای تلافی‌جویانه مبتلایان است، خاطرنشان کرد: باید از طریق جامعه اطلاعات خوبی به مردم داده می‌شد که این اتفاق صورت نگرفت و چون مبتلایان خودشان را قربانی این جامعه می‌دانند و می‌بینند درمانی هم برای آنها وجود ندارد، به رفتارهای انتقام‌جویانه دست می‌زنند و با دیگران ارتباط برقرار می‌کنند تا آنها را هم مبتلا کنند.

مدیرکل پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی سازمان بهزیستی اظهار داشت: برخی از این مبتلایان در مراجعه به مراکز بهداشتی و پزشکی بیماری خود را پنهان می‌کنند چون می‌ترسند حمایت‌های لازم از آنها صورت نگیرد. مبارزه با انگ و برچسب به اندازه تأمین مراقبت‌های درمانی از این بیماران اهمیت دارد. با توجه به بستر اجتماعی فعلی و وابستگی مردان به زنان وقتی همسر مبتلای یک زن مبتلا فوت می‌کند، او می‌ماند و چند بچه یتیم و این به معنای آسیب‌پذیری مضاعف است.

ضرورت به‌کارگیری اقدامات پیشگیرانه
احمدنیا با اشاره به این‌که اقدامات پیشگیرانه در مورد جمعیت عمومی کار دشواری است، تصریح کرد: اقدامات مداخله‌ای مانند آموزش و مشاوره و تماس مردم با این بیماران در تغییر شرایط و بهبود زندگی آنها مؤثر است. اطلاع‌رسانی، حساس‌سازی، آموزش و بسیج نیروهای اجتماعی و راه‌اندازی انجمن‌های حامی، مسؤولیت اجتماعی و وظیفه همه ماست.

او در ادامه گفت: باید شیوه‌های انتقال بیماری اطلاع‌رسانی شود تا ترس‌های بی‌جا در مورد آن از بین برود. بچه‌ای که HIV مثبت است باید بتواند در مدرسه کنار سایر بچه‌ها درس بخواند. همچنین، با اطلاع‌رسانی درست این افراد می‌توانند از حقوق انسانی خود مانند اشتغال، ازدواج، اجاره خانه و… بهره‌مند باشند و مشکلی در این زمینه به وجود نیاید.

کسانی که عقد موقت می‌کنند هم در معرض خطر هستند
مدیرکل پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی سازمان بهزیستی ضمن بیان این مطلب که بیماری ایدز همه را در معرض خطر قرار می‌دهد، بیان داشت: حتی افراد متشرعی که در چارچوب عقد موقت ارتباط برقرار می‌کنند هم در معرض خطر قرار دارند زیرا ممکن است زنانی که به عقد موقت خود درمی‌آورند کسانی باشند که روابط متعددی دارند و این مسأله زمینه انتشار بیماری را فراهم می‌کند. در حال حاضر، با تغییر سبک زندگی و سبک گذران اوقات فراغت، جوانان ما در معرض خطر هستند و قبل از این‌که درگیر بیماری شوند، باید به آنها اطلاع‌رسانی کنیم.

به گزارش به دخت، در ادامه این نشست زهرا غلامی‌نژاد، کارشناس ایدز دانشگاه علوم پزشکی ایران به ایراد سخنانی‌ پیرامون بیماری ایدز پرداخت.

با ادامه همین روند تا 10 سال آینده 5 درصد از مردان و 2 درصد از زنان ما HIV مثبت خواهند بود
غلامی‌نژاد با اشاره به این‌که HIV یک بیماری چندبعدی پزشکی و جامعه‌شناسی است، بیان داشت: در هر کشوری انسان سالم، محور توسعه پایدار است و از این‌رو، باید سلامت افراد جامعه مورد توجه ویژه قرار بگیرد. الگوی گسترش HIV در همه کشورها ابتدا صفر بود، سپس پیک آن را در میان گروه‌های با ریسک بالا مانند زنان روسپی، مردان هم‌جنس‌باز و معتادان تزریقی داشتیم. وقتی در کشورها خدمات کاهش آسیب و انگ اجتماعی ارایه می‌شود، رکودی در این بیماری خواهیم داشت که این به معنای پخش شدن خزه‌ها زیر کاشی‌هاست. یعنی دوره کوتاهی است که اگر تا 10 سال دیگر بیماری را کنترل نکنیم، از جمعیت‌ آسیب‌زا وارد جمعیت عمومی می‌شود.

او افزود: زنان نماینده جمعیت عمومی هستند و وقتی HIV در میان آنها افزایش پیدا کند، یعنی تبدیل به اپیدمی شده است. درواقع، در حال حاضر HIV در میان گروه‌های با ریسک بالا وجود دارد اما اگر با همین روند پیش برویم تا 10 سال دیگر این بیماری وارد جمعیت عمومی می‌شود و 5 درصد از مردان و 2 درصد از زنان ما HIV مثبت خواهند بود.

کارشناس ایدز دانشگاه علوم پزشکی ایران در خصوص ورود این بیماری به ایران گفت: در ایران برای اولین‌بار در سال 64 یک کودک هموفیلی مبتلا شد که تا 24 سالگی زندگی کرد. البته دلیل فوت او سکته قلبی بود نه HIV. سپس معتادان تزریقی بیشتر به این بیماری مبتلا شدند. تا اول مهر سال 95 حدود 33 هزار مبتلا به HIV را شناختیم که 12 هزار نفر از آنها وارد مرحله ایدز شدند یعنی علایم بیماری را نشان دادند. از این تعداد، 6 هزار نفر در حال گرفتن درمان هستند و 8 هزار نفر هم فوت کرده‌اند. بین تعداد افرادی که مبتلا شده‌اند و کسانی که تحت درمان هستند، فاصله بسیار زیادی وجود دارد. ما می‌گوییم هر کس در معرض آسیب است آزمایش دهد تا تحت درمان قرار گیرد و زندگی طبیعی خود را ادامه دهد.

رشد ابتلای زنان سرعت گرفته است
غلامی‌نژاد در رابطه با افزایش تعداد زنان مبتلا اظهار داشت: سال 80 از هر صد مبتلا 5 نفر زن بودند؛ درحالی‌که در سال 95 تعداد زنان مبتلا به 33 نفر در هر صد مبتلا رسیده که زنگ خطری بسیار جدی است. از سال 80 الگوی ابتلای به ایدز، اعتیاد تزریقی بود که الگویی مردانه محسوب می‌شود. در این الگو، 94 درصد از مبتلایان، مرد و 6 درصد زن بودند. وقتی با اقدامات صورت‌گرفته الگوی اعتیاد کاهش یافت، الگوی جنسی بالا رفت و در حال حاضر، رشد ابتلای زنان سرعت گرفته است.

عواملی که احتمال ابتلا به ایدز را بالا می‌برد
او با اشاره به راه‌های انتقال ویروس خاطرنشان کرد: شیر مادر و روابط جنسی محافظت‌نشده به راحتی ویروس HIV را منتقل می‌کند اما اشک یا ترشحات بزاق تأثیری در انتقال ویروس ندارند. همچنین، ویروس نمی‌تواند از سیستم گوارش ما عبور کند و جذب خون شود. میزان خطر در رابطه مقعدی بسیار بیشتر است و احتمال انتقال را به زنان 2 تا 3 برابر می‌کند. استفاده از الکل و مشروب نیز احتمال خطر را بالا می‌برد چون فرد ممکن است در صورت استفاده، کنترلی روی رفتارهای خود نداشته باشد.

هزینه‌های درمان HIV برعهده دولت است
کارشناس ایدز دانشگاه علوم پزشکی ایران در خصوص هزینه‌های درمان این بیماری گفت: یکی از اهداف توسعه پایدار کنترل HIV به‌خصوص در میان مادران و کودکان است و از آن‌جایی که دولت‌ها متعهد به کنترل HIV هستند، باید تمام هزینه‌های درمان آن را پرداخت کنند. درواقع، درمان این بیماری برای خود بیمار هزینه‌ای ندارد و رایگان است.

غلامی‌نژاد اظهار داشت: نباید از HIV و آزمایش دادن ترسید چون فرد HIV مثبت وقتی در روند درمان قرار می‌گیرد با استفاده روزانه از قرص‌های مخصوص سطح ویروس‌های خون او کاهش پیدا می‌کند. درواقع، با مراقبت‌های پزشکی و بهداشتی و همچنین کاهش انگ‌ها و برچسب‌های اجتماعی این افراد می‌توانند زندگی طبیعی داشته باشند، ازدواج کنند و بچه‌دار شوند.‌

راه‌های پیشگیری از انتقال مادر به نوزاد
او با اشاره به راه‌های پیشگیری از انتقال مادر به نوزاد بیان داشت: اگر زن و شوهر هر دو HIV مثبت باشند، باز هم کاندوم را تجویز می‌کنیم چون ماهیت ژنتیکی افراد متفاوت است. اگر هم بخواهند بچه‌دار شوند، برآورد می‌شود که چه زمانی تخمک‌گذاری صورت می‌گیرد و آن زمان می‌توانند رابطه بدون کاندوم داشته باشند. در زمان بارداری و زایمان نیز مادر تحت درمان قرار می‌گیرد. این مادران حتماً باید سزارین شوند و به بچه شیر ندهند. با رعایت این اقدامات، این افراد می‌توانند به راحتی بچه HIV منفی داشته باشند. زمانی هم که مرد HIV مثبت و زن HIV منفی باشد، برای فرد مثبت درمان در نظر می‌گیریم و به خانم هم دارو می‌دهیم تا بتوانند بدون این‌که خانم مبتلا شود، بچه‌دار شوند.

کارشناس ایدز دانشگاه علوم پزشکی ایران خاطرنشان کرد: اگر می‌خواهیم در معرض HIV قرار نگیریم باید آن را بپذیریم و از بیماران مبتلا حمایت کنیم و اجازه دهیم شناخته شوند و تحت درمان قرار گیرند تا از این طریق بیماری کنترل شود. درست است که HIV تبدیل به یک بیماری قابل کنترل شده اما بالاخره یک بیماری آسیب‌زاست. درست است که دولت هزینه‌های درمان این بیماری را می‌پردازد اما مسایل اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی اطراف آن با سلامت منافات دارد. اما این نباید باعث شود افراد جرأت انجام تست نداشته باشند.

خط تلفن مشاوره HIV
غلامی‌نژاد بیان داشت: خط هات‌لاین HIV با شماره 66038920 از ساعت 8 صبح تا 8 شب پاسخگوی تماس‌های کسانی است که در زمینه ایدز سؤالاتی دارند. پاسخگویان این خط، مشاوره ارایه می‌دهند و اگر کسی اصرار به انجام تست داشته باشد، نزدیک‌ترین مرکز نزدیک به آنها را برای انجام تست و ارایه خدمات معرفی می‌کنند. در حال حاضر، در تهران حدود 15 مرکز وجود دارند که خدمات مربوط به HIV را ارایه می‌دهند.

او افزود: در خصوص HIV باید وزارت بهداشت پاسخگو باشد اما این وزارت‌خانه 22 شریک برنامه در این زمینه دارد و نمی‌تواند همه کارهای مربوط به این مسأله را به تنهایی انجام دهد. متأسفانه در کشور ما هر کسی ساز خود را می‌زند و موازی‌کاری‌های زیادی صورت می‌گیرد. امیدوارم با رویکرد جدید وزارت بهداشت تغییرات مثبتی در این رابطه اتفاق بیفتد.

ضرورت کنترل حریم خانواده‌ها
کارشناس ایدز دانشگاه علوم پزشکی ایران عنوان داشت: باید در مورد تغییر سبک زندگی و اتفاقاتی که در خانواده‌ها رخ می‌دهد آسیب‌شناسی کنیم. در حال حاضر، کنترل حریم خانواده‌ها مهم است است و زنان و مردان درگیر آسیب‌هایی هستند که باید در این خصوص کار اساسی انجام داد. الان اکثر جوانان گوشی هوشمند دارند و می‌توان از ظرفیت شبکه‌های اجتماعی برای اطلاع‌رسانی در این خصوص استفاده کرد.

هیچ جای دنیا اجازه تست اجباری HIV را نمی‌دهند
غلامی‌نژاد در رابطه با اجباری‌شدن آزمایش‌ HIV پیش از ازدواج بیان داشت: HIV یک دوره نهفتگی دارد. همچنین، اگر بلافاصله بعد از آزمایش ازدواج، فرد رفتار پرخطری انجام دهد، به راحتی ازدواج کرده و ویروس را به همسر خود منتقل می‌کند. از سوی دیگر، عدم اجبار در آزمایش HIV حکم قانونی و قضایی دارد. در هیچ جای دنیا اجازه تست اجباری HIV را نمی‌دهند؛ مگر زمانی که فرد بخواهد اهدای خون یا اهدای عضو انجام دهد. درواقع، انجام آگاهانه تست HIV جزو قوانین بین‌المللی است و به‌ هیچ عنوان اجباری نخواهد شد اما توصیه می‌شود. در کلاس‌های آموزش پیش از ازدواج، آموزش‌های کوتاهی می‌دهیم و می‌گوییم اگر می‌خواهید تست انجام دهید به مراکز مرتبط مراجعه کنید اما اگر نتیجه مثبت باشد هم اخلاق پزشکی به ما اجازه نمی‌دهد به طرف مقابل اطلاع دهیم و خود فرد مبتلا باید بگوید. بحث مشاوره آن هم اصول خاص خود را دارد.