سیمای مادر در سینمای ایران

نفیسه ترابنده/

وقتی صحبت از خانواده می شود، مادر به عنوان رکن اساسی خانواده توجه ها را به خود جلب می کند. مادر در تمامی ملل و فرهنگ ها وجودی مقدس است و همواره یادآور عشق و فداکاری است. حمایت و توجه مادران از فرزندان شان وجهی فراگیر و همه جانبه و آمیخته با ایثار و از خودگذشتگی دارد.

 در جامعه ما به پشتوانه فرهنگ غنی و آموزه های دینی نقش مادر پررنگ تر و باارزش تر است؛ کانون خانواده بی حضور مادر هیچ است و مادر یعنی زندگی.

 سینمای ایران به تأسی از جامعه در بسیاری از فیلم های خود به طور مستقیم و غیرمستقیم به اهمیت و جایگاه نقش مادر در خانواده پرداخته است.گاه این پرداخت چنان پررنگ است که واژه”مادر” بخشی از عنوان فیلم می شود و گاه مهری مادرانه در تمامی لحظات فیلم جاری و ساری است. در ادامه به صورت مختصر با ذکر برخی از مصادیق به بررسی جایگاه نقش مادر در این دو گروه از فیلم های سینمای ایران می پردازیم:

الف) فیلم هایی با عنوان “مادر”

*در این گروه بی شک نام اولین فیلمی که به ذهن هر مخاطبی خطور می کند  فیلم سینمایی “مادر “به کارگردانی “علی حاتمی” با بازی زنده یاد “رقیه چهره آزاد” است. مادر این فیلم در سرای سالمندان زندگی می کند و به خانه برمی گردد تا روز های پایانی عمرش را در کنار فرزندانش که هر کدام در گیر زندگی شده اند بگذراند.

در این فیلم محوریت مادر در خانواده و تلاش او برای در کنارهم نگهداشتن اعضای خانواده بسیار ملموس و زیبا به تصویر کشیده شده است.

*”مهر مادری” به کارگردانی” کمال تبریزی” از جمله فیلم هایی است که واژه مقدس”مادر” در عنوان آن به کاربرده شده است. این فیلم داستان” مینا”(فاطمه معتمد آریا) مددکار اجتماعی است که پسری بزهکار به دلیل شباهت مینا به مادر فوت شده اش به او دلبستگی شدیدی پیدا می کند.

این فیلم تصویرگر روابط حسی بی نظیری بین یک نوجوان و زن می  باشد. مهر مادری به ویژه در بخش سینمای کودک بسیار مورد توجه قرار گرفت.

*”میم مثل مادر”به کارگردانی زنده یاد” رسول ملاقلی پور” یکی دیگر از فیلم های ماندگار در ستایش مقام مادر است. سپیده(گلشیفته فراهانی) در جریان بمباران سردشت ، شیمیایی شده و حالا پس از چند سال در حین بارداری متوجه می شود که کودکی که قرار است از او به دنیا بیاید ، ناقص و معلول خواهد . همسر او سهیل کاویانپور که یک دیپلمات است و آینده شغلی خود را در نظر دارد ، او را مجبور می کند تا فرزندشان را سقط کند اما سپیده به تنهایی فرزند معلول خویش را به دنیا آورده و بزرگ می کند.

بدون تردید فیلمساز در این فیلم يكى از بهترين شخصيت‏هاى سپماتيك زن را خلق كرده است تا مقام مادر را به عنوان مبدأ و منشأ حيات آدمى تكريم كند و از فداكارى‏ها و صبورى‏هاى آن تجليل نمايد.

*”گهواره ای برای مادر” فیلمی از “پناه برخدا رضایی” است که قهرمان آن دختر طلبه ای است که  مادری پیر و بیمار دارد. فیلم به یکی از والاترین ارزش‏های الهی و انسانی نگاه مثبت دارد و آن «فداکاری» و «خدمت به والدین» است. “نرگس”(الهام حمیدی) به خاطر حفاظت از این ارزش‏ها آماده است که از منافع شخصی خود چشم پوشی کند و به خاطر نگهداری از مادرش بهترین موقعیت اجتماعی دنیایی اش را نادیده می گیرد.

*”مادری” ساخته” رقیه توکلی” جدیدترین فیلم سینمای ایران با استفاده از واژه مادر در نام فیلم می باشد که برای اولین بار در سی و پنجمین جشنواره فیلم فجر به نمایش درآمد و هنوز به اکران عمومی نرسیده است. فیلم مادری روایتگر ایستادگی دو خواهر است است که به تنهایی در شهر یزد باهم زندگی می کنند. در طول داستان یکی از این دو خواهر مجبور می‌شود برای فرزند خواهرش مادری کند و خاله‌ای دارند که او نیز برای آن‌ها مادری کرده است.

البته این فیلم به گفته منتقدان از فیلمنامه سطحی و عدم شخصیت پردازی مناسب رنج می برد و نتوانسته تصویر ملموسی از یک مادر با صلابت و مقاوم به تصویر بکشد.

سوء استفاده از واژه مقدس مادر

“من مادر هستم” ساخته”فریدون جیرانی” فیلمی مشوش و سیاه با مضمون خیانت و تجاوز است و برخلاف نامش خالی از هرگونه حس شیرین مادرانگی. در جریان فیلم “آوا”(باران کوثری) مورد تجاوز دوست پدرش قرار گرفته و او را به قتل می رساند اما در جریان این رابطه نامشروع  دختر باردار می شود. فیلم با صحنه اعدام دختر به درخواست همسر مرد متجاوز به پایان می رسد. فیلمساز با سوء استفاده از واژه مقدس مادر بسیار مغرضانه تمامی خصوصیات اخلاقی منفی دختر فیلم را صرف باردار بودن کمرنگ کرده و  سعی در معصوم و قربانی جلوه دادن وی دارد.

ب) فیلم هایی با مضمون مادرانه

* فیلم“من ترانه 15 سال دارم” ساخته” رسول صدر عاملی” با بازی بی همتای “ترانه علیدوستی” در نقش ترانه یادآور جوان ترین مادر سینمای ایران است. در این فیلم مخاطب با دختری کم سن و سال روبه روست که درپی عشقی زودگذر بسیار ناگهانی از دنیای آزاد و رهای نوجوانی به سوی دنیای پرمسئولیت مادرانگی پرتاب می شود. ترانه شرافتمندانه از حق حيات كودك خود دفاع مي‌كند و او را به دنيا مي‌آورد تا نشان دهد مادرانگی به سن و سال نیست به درک و شعور است.

* فیلم “گیلانه”به کارگردانی”رخشان بنی اعتماد” داستان  ننه گیلانه(فاطمه معتمد آریا)، زنی روستایی است که در کوران آغاز جنگ ایران و عراق از یک طرف درگیر نگرانی‌های دختر آبستنش از بمباران خانه و مفقود شدن شوهر و از طرف دیگر نگران مسایل عاطفی پسرش و تمایل او برای اعزام به جبهه جنگ است. پس از شیمیایی شدن پسرش وی شبانه ر.ز با عشق از او مراقبت می کند.

فیلمساز سعی کرده است احساسات مادران ایرانی به فرزندان ، تلاششان برای تأمین آسایش و حفظ کیان و کانون خانواده را در فیلم نشان دهد .

*”شیار 143 “ ساخته” نرگس آبیار” از جمله فیلم های ارزشمند در تکریم جایگاه رفیع مادر است. الفت(مریلا زارعی) در این فیلم نماد مام میهن است که سال های سختی را در انتظار بازگشت پسرش از جبهه می گذراند.

این فیلم با روایت حقیقی و روان و شخصیت پردازی ملموس و باور پذیر به موضوع مادر شهدا پرداخت و پایان درخشان فیلم؛ زمانی که تابوت یونس بعد از 15 سال بازمی گردد و مادر تنها در اتاقی خالی؛ با تابوت مزین با پرچم روبه رو می شود و وقتی پرچم را کنار می زند، کفنی در حد یک نوزاد را می بیند و مانند زمانی که یونس نوزاد بود او را در آغوش کشید و برایش لالایی خواند؛ یکی از قوی ترین پایان ها در سینمای ایران است.

*”گیتا” به  کارگردانی “مسعود مددی” فیلمی شخصیت محور است که با تکیه بر احساسات پاک مادرانه داستان خود را روایت می کند.فیلم  داستان زنی است که در آستانه مادر شدن و بارداری، پسرخوانده اش را که عمری برایش مادری کرده از دست می دهد. گیتا(مریلا زارعی) زنی است که حس مادری را با از دست دادن عزیزش تجربه می کند، تولد در مقابل مرگ.

کلام آخر

جایگاه مادر به واسطه‌ی برخورداری از ویژگی بی‌بدیل عطوفت و محبت همیشه بستری دراماتیک برای فیلمسازان فراهم کرده تا بتوانند جایگاه مادر را به خاطر ویژگی‌های منحصر به فردش راحت‌تر به تصویر بکشند؛ چرا که آنچه که بیشتر از همه چیز می‌تواند بر ذهن تماشاگر تاثیر بگذارد احساسات است که خصوصیات یک مادر ابزاری ساده و موثر برای یک کارگردان ایجاد می‌کند تا از آن برای رسیدن به این مقصود بهره ببرد.

بی شک در دوران بعد از انقلاب همراه با تحولات اجتماعی و فرهنگی و به دنبال حضور پررنگ تر زنان در خانواده و اجتماع، زنان در نقش مادری به عنوان محوریت تمرکز فیلمسازان و نویسندگان قرار گرفتند، مادرانی که با آگاهی و اطلاع و فعال تر از گذشته ضمن برخورداری از ایثار و ازخودگذشتگی های فطری مادرانگی، در تربیت بهتر فرزندان خود کوشش می کنند. مادرانی که گاه به تنهایی مسئولیت حفاظت از خانواده و تربیت فرزندان را به دوش می کشند.

/انتهای متن/