ویترای الان هنری ایرانی است

فاطمه قاسم آبادی/

 

تاریخ دقیق ورود این نوع نقاشی به ایران هنوز مشخص شده نیست، لیکن به احتمال زیاد نقاشی پشت شیشه از کشور آلمان وارد ایران شده است. روایات پذیرفتنی حاکی از آن است که این شیوه نقاشی از طریق بندر ونیز به سراسر دنیا صادر شده و از این طریق به بنادر جنوبی ایران رسیده و مورد توجه مردم قرار گرفته است.

این شیوه نقاشی بر پشت شیشه تخت اجرا می شود. در زمان صفویه این نوع شیشه در اصفهان و در شیراز تهیه می شده است. لیکن به دلیل فقدان نمونه های نقاشی پشت شیشه دوره صفوی تاکید بر تولید این نوع نقاشی در آن دوران میسر نیست.

 

ویترای در زمان صفویان

در قرن دهم هجری (16م.) با تاسیس سلسله صفوی دوران طلایی هنر ایران از جمله ویترای آغاز شد. لیکن از آن دوران آثار چندانی در دست نیست. پس از صفویه و در دوران افشاریه ترقی خاصی در هنرها مشاهده نمی شود.

با تاسیس سلسله زندیه و آغاز حکومت کریم خان زند کارگاه های بزرگ صنعتی از قبیل کارگاه های شیشه گری شیراز بنا نهاده شد ،محصول شیشه این کارخانه کاملا سفید نبود لیکن هنرمندان این دوره در تهیه شیشه های رنگی متبحر بودند. ظروف شیشه ای به رنگ آبی تند، سبز تیره، زرد و خرمایی ساخته می شد و با ظرافت تزئین می گردید.

 

قاجار و افول هنر

دوران افول سیاسی ایران در زمان قاجار، سبب شد که ایرانی ها برای احیای صنعت کشور و ایجاد کارگاه های مختلف و آموختن بلور سازی به مسکو و سن پترزبورگ بروند و قائم مقام فراهانی و امیر کبیر نقش بسیاری در تاسیس کارخانه های جدید داشتند.

یکی از محصولات این کارخانه ها در اصفهان، تهران و قم ساخت شیشه های تخت بود که برای نقاشی ویترای استفاده می شد. روش ساخت شیشه های تخت، سنتی و با دست و دارای کیفیت مطلوب نبوده است.

 

رونق دوباره

تا آنکه در سال 1318 ه.ش. در زمان پهلوی اول سلطنت شیشه های تخت با روش کششی در کارخانه شیشه ایران آغاز شد. نقاشی پشت شیشه در دوران زندیه به شهرهای جنوبی ایران رسیده و با مکتب گل و مرغ خانه های اعیانی را تزئین می نموده است و آنها را درگچ سقف ها و دیوارها همراه با قطعات آینه به کار می بردند.

 

هنرمندان معروف

از نقاشان به نام پشت شیشه در آن دروه آقا صادق شیرازی شاگرد علی اشرف نقاش معروف قرن 12 ه. بوده است . با شروع دوره فتحعلی شاه شیوه نقاشی صورت یا شبیه کشی بین نقاشان درباری و شبیه کش رواج می یابد و در این دوره نقاشی پشت شیشه به شکل مستقل اجرا می شود.

به طور کلی در دوران قاجار این هنر بین مردم محبوبیت یافته و نقاشان زیادی به این هنر پرداختند.

نقاشی پشت شیشه را از نظر مضمون و محتوا به دو دسته می توان تقسیم کرد:

نقاشی های مذهبی که شامل خط، خط نقاشی و شمایل نگاری است

نقاشی های تزئینی مرکب از گل و مرغ، تصویر نگاری و دورنما است

 

مذهب در ویترای

علاوه بر موارد بالا نقاشی های پشت شیشه با محتوای تقلیدی از نقاشی های خیالی سازی(قهوه خانه ای) را هم باید نام برد که تاریخ پیدایش آنها به حدود دهه چهل ه .ش. باز می گردد و تا به امروزادامه دارد.

در برخی از تابلو های نقاشی پشت شیشه از موارد ومصالحی به غیر از رنگ برای تزیین استفاده شده است مانند نخ ابریشم، که برای لباس اولیاء و ضحیه بانوان اهل بیت مورد استفاده قرار گرفته است.

 

تکنیک ها

استفاده از کاغذ های براق طلایی و نقره ای که لفاف شکلات های سوغات فرنگ بوده اند در نقاشی پشت شیشه ایرانی به سال ها پیش از رواج کلاژ توسط پیکاسو(1912 م ) باز می گردد.

برای حفظ نقاشی از آسیب حشرات اغلب پشت تابلو را با یک ورقه جلی و یا کاغذ تنباکو پوشانده این جلی ها در ایران نایاب بوده و نقاشان آنها را از فروشندگان خرما تهیه می کردند.

نقاشی پشت شیشه در گذر ایام از انحصار نقش گل و مرغ بیرون می آید و هنرمندان به خلق آثاری همانند چشم نور از پل رودخانه و نمای بیرونی بناهایی چون کلیساهای فرنگ پرداختند که عمده این آثار در اصفهان تولید می شده است.

 

قسمت اول(ویترای، هنری از دوران قدیم)

/انتهای متن/