قسمت سوم/سیاحتی در باغ خرم و رنگارنگ فرش ایرانی

فاطمه قاسم آبادی/

 

 

گروه ۱۱- طرح‌های گل فرنگ

کلیه طرح‌های این گروه بر مبنای گل‌های رنگارنگ چندپر، گلدان‌های فرنگی و گل‌های طبیعی به ویژه گل رز با رنگ‌های بسیار روشن نظیر زرد، آبی و سرخ می‌باشد. انواع طرح‌های گل فرنگ عبارتند از: گل فرنگ بیجار، گل فرنگ دسته گلی، گل فرنگ دسته گلی، گل فرنگ گل و بلبل، لچک و ترنج گل فرنگ، افشان گل فرنگ گل‌فرنگ مستوفی و…

 

 

گروه ۱۲ – طرح‌های قابی -خشتی–

 

متن فرش با اشکال هندسی، مربع و لوزی، شبکه بندی می‌شودو و در داخل هر یک از این خانه‌ها نقش مایه‌هایی از قبیل گلدان گل، بته، شاخهٔ گل، درختانی مانند سرو و بید، پرندگان و … به طور مجرد ترسیم می‌گردند. هر خانه از لحاظ شکل و محتوا از خانهٔ مجاور متمایز است، این طرح‌ها را قاب قابی یا قاب خشتی می‌نامند. در این طرح متن قالی دارای چند ضلعی‌های منظم و غیر منظم می‌باشند. از معروف‌ترین طرح‌های آن می‌توان به قاب قرآنی، قاب بختیاری، قاب تصویری، قاب اسلیمی و … اشاره کرد.

 

 

 

گروه 13- طرح های گلدانی

ویژگی اصلی این طرح وجود یک یا چند گلدان در اندازه های مختلف است که تمام متن فرش را می پوشاند . اما اغلب طرح های گلدانی دارای گلدانی بزرگ در یک طرف فرش هستند که شاخه های گل آن تمام متن فرش را می پوشاند . معر وفترین طرح های گلدانی عبارتند از:

گلدانی هزارگل ، گلدانی محرابی، گلدانی ظل السلطانی.

 

 

گروه 14- طرح های ماهی در هم

طرح ماهی در هم از قدیمی ترین و رایج ترین طرح های فرش ایران است . این طرح اغلب به صورت یک واگیره می باشد و بافنده همان واگیره را در طول و عرض فرش تکرار می کند. در این طرح یا واگیره یک حوض به صورت لوزی با چهار برگ – ماهی در اطراف آن مشاهده می شود.

طرح ماهی در هم در نقاط مختلف ایران به نام های مختلفی مشهور است . مهم ترین انواع آن عبارتند از:

ماهی فراهان، ماهی زنبوری، ماهی کردستان و ریزه ماهی.

 

 

گروه 15- طرح های محرابی

طرح اصلی در این گروه بر مبنای محراب است . همان مکانی که در مساجد ، مکان نمازگزاران امام جماعت است . در این طرح ها معمولا محراب را با تزییناتی از قبیل قندیل ، گلدان ، و حتی درخچه های کوچک می پوشانند و گاه دو طرف محراب را با ستون های بزرگی که سقف محراب بر روی آن قرار دارد، نشان می دهند. انواع طرح های این گروه عبارتند از:

محرابی قندیلی، محرابی گلدانی، محرابی درختی.

 

 

گروه 16- طرح های محرمات

در این طرح کل متن فرش از جهت طولی به چند ردیف موازی تقسیم می گردد و درون این ردیف ها با نگاره هایی همچون بته جقه ، انواع اسلیمی و یا ختایی و گل و برگ های دیگر تزیین می گردد . به عبارت دیگر متن فرش به صورت راه راه می باشد. محرمات بته جقه ای معروف ترین طرح این گروه است.

 

 

گروه 17- طرح های هندسی

همان گونه که از نام طرح های این گروه پیداست، کلیه نقوش این گروه به صورت هندسی و با استفاده از خطوط زاویه دار به وجود می آیند . مهم ترین انواع طرح های هندسی عبارتند از:

هندسی کف ساده، هندسی جوشقان، هندسی خاتم شیراز، هندسی لچک و ترنج و هندسی قابی.

 

 

گروه 18- طرح های ایلی و عشایری

این طرح ها عموما توسط عشایر ایران بافته می شوند و اغلب نگاره ها و تزیینات طرح ملهم از ذهن قالی بافان است . در این طرح ها قرینه بودن چندان معنا ندارد و حتی همین ویژگی و سادگی نقوش از عوامل اصلی زیبایی طرح های این گروه است . طرح های فرش عشایر قشقایی ، شاهسون ، بلوچ و … در این گروه جای می گیرند.

 

 

گروه 19- طرح های تلفیقی

طرح های این گروه به مرور زمان و با ادغام شدن طرح های مختلف بوجود آمده است و دهها وبلکه صدها نوع از آن را می توان در میان مناطق مختلف ایران مشاهده کرد . برخی از طرح های تلفیقی به جهت تلفیق زیبا و صحیح نقوش مختلف از جذابیت بالایی برخوردارند . اما برخی از آنها ناشی از تلفیق نابهنجار چند طرح می باشند . گونه های مختلفی از طرح های تلفیقی را می توان نام برد مانند لچک و ترنج تلفیقی ، تلفیقی دسته گلی، تلفیقی گل فرنگ، تلفیقی هندسی و…

 

 

 

طبقه بندی های دیگر

آنچه که شرح آن رفت در واقع یک طبقه بندی ساده و قدیمی از طرحهای فرش ایران بود که هم اکنون نیز مورد استفاده بسیاری از طراحان و حتی کارشناسان فرش قرار می گیرد . عده ای تغییرات خاصی در این طبقه بندی به وجود آورده اند و تعداد این گروه را به 20 الی 25 گروه گسترش داده اند.

عده ای دیگر شیوه ی به اصطلاح علمی تری را در پیش گفته اند و گروه های اصلی را به دو یا سه طرح اصلی تقسیم نموده اند: گروه طرح های الهام یافته از طبیعت، گروه طرح های برآمده از خلاقیت هنری بشری مانند طرح های مشهور به ابنیه تاریخی ، طرح های ذهنی عشایری ، طرح هایی که به نام شهر ها شهرت یافته اند و گروه طرح های تلفیقی. با این تقسیم بندی کلیه طرح هایی که قبلا نام برده شد، در ذیل هر یک از این دو سه گروه قرار می دهند.

اما صرف نظر از نحوه ی تقسیم بندی ، اغلب اینان تحت تاثیر همان گروهای اصلی نام برده شده قرار داشته اند و هر یک به شیوه ی دیگری سعی داشته اند همان طبقه بندی قدیمی را به شکل جدیدی ارائه نمایند و به همین دلیل است که در نام گذاری طرح های اصلی و گروهای فرعی هر یک ، تفاوت خاصی مشاهده نمی شود.

بدون تردید ریشه یابی و بررسی دلایل تولد و گسترش و حتی تغییرات طرح های فرش ایران ، چه از نظر فرم بندی و چه از نظر ریز نقش ها و نگاره ها بهترین راه برای طبقه بندی و همچنین نام گذاری تمامی طرح های فرش است.

 

ادامه دارد…

قسمت دوم/ سیری در طرح های فرش ایرانی

/انتهای متن/