آیا خانواده ایرانی در مرز بحران است؟

سمیه سمیعی/

البته اهمیت نهاد خانواده به قدریست که در طول سال نیز بسیاری از کارشناسان و صاحب نظران به بررسی چالش ها، آسیب ها و نقاط قوت و ضعف قواعد و قوانینی می پردازند که به نوعی خانواده را دستخوش تغییرات می کند و تحت تأثیر قرار می دهد اما قدر مسلم نام گذاری روزی خاص به نام «خانواده» در تقویم رسمی کشور خالی از لطف نیست و حداقل می تواند تلنگری باشد هم برای مسئولان و هم برای افراد جامعه.
گرچه طبق بررسی ها هنوز هم مهم ترین گروه مرجع جوانان خانواده است و این نکته مثبتی ست اما نکته حائز اهمیت این است که این بار مثبت در حال کاهش است و می توان گفت دغدغه و نگرانی اصلی، کاهش مسئولیت ها و دخالت های مستقیم خانواده در جامعه پذیری و نقش رو به کاهش خانواده به عنوان مرجع جوانان است. چراکه بروز مشکلات و مسائلی مانند افزایش طلاق در مراحل مختلف ازدواج، بالا رفتن سن ازدواج، کاهش تمایل به فرزندآوری، فرزند سالاری، گسترش اعتیاد در سنین پایین و … که در اجتماع با آن مواجه هستیم نشان می دهد که گاهی نقش خانواده کم رنگ شده است و خانواده ی
 امروز با مشکلات و آسیب هایی دست و پنجه نرم می کند که شاید در سال های گذشته به این حد از فراوانی نبوده اند. بنابراین با توجه به شرایط کنونی سؤالی که پیش می آید این است که آیا خانواده امروز ایرانی با توجه به تغییر وتحولاتی که در خانواده ها ایجاد شده است در وضعیت بحران است؟!

خانواده ترس از تشکیل شدن دارد
دکتر افسر افشار نادری جامعه شناس و استاد دانشگاه در این خصوص به به دخت می گوید: در پاسخ به این سؤال این طور می توانم بگویم که در حال حاضر در وضعیتی وارد شده ایم که شرایط، خانواده را از حالت تعادل بیرون آورده و خارج شدن خانواده از آن چارچوب متعادلی که داشته است خود یک نوع بحران محسوب می شود اما ما باید توجه داشته باشیم که جامعه ی الآن تمام ارکانش بحرانی ست. در واقع خواه ناخواه نهادها و مؤسسات و مؤلفه هایی که در جامعه تعیین کننده هستند همگی دچار بحران شده اند و به تبع این بحران که در جامعه رواج دارد نهاد خانواده که حساس ترین این ارکان و نهادهاست دجار بحران شده است.
وی افزود: متأسفانه امروز جامعه با چشمی نگران به آینده خود نگاه می کند. این نگرانی بی دلیل نیست؛ خانواده ترس از تشکیل شدن دارد اما با این وجود اگر بسیاری از سیاست های درستی که در مورد خانواده می توان اتخاذ کرد به موقع در مورد آن ها تصمیم گیری شود و به موقع به مرحله اجرا گذاشته شود ما هنوز فرصت داریم تا دوباره خانواده را به حالت تعادل باز گردانیم.
نادری تصریح کرد: مسئله حائز اهمیت دیگر این است که ما بررسی کنیم و ببینیم چه عواملی باعث شده که خانواده در این شرایط قرار گیرد و اگر چنین تحقیقی صورت گیرد و این عوامل را در جامعه ریشه کن کنیم خیلی به موقع توانسته ایم جلوی بحران را بگیریم. اما اگر از کنار این مسائل بی تفاوت رد شویم و با سیاست های غلطی که در چند دهه گذشته در مورد خانواده اتخاذ شده و کمک کرده به اینکه خانواده بحرانی تر شود ادامه دهیم شاید دیگر خیلی دیر شود که خانواده را نجات دهیم.

نابسامانی اقتصاد، بی اعتمادی و سیاست های غلط
این جامعه شناس در خصوص مهم ترین بحران امروز خانواده ایرانی نیز گفت: ببینید ما نمی توانیم بگوییم مهم ترین، اما می توانیم بگوییم چندین عامل و متغیر خیلی مهم در آن واحد دارد خانواده را تهدید می کند.: متغیر اقتصادی که یکی از مهم ترین متغیرهاست یعنی هر نهادی که تشکیل می شود نیاز به سرمایه و پول دارد و ما این را در اختیار جامعه قرار نداده ایم. در این گفت و گو نمی خواهیم در مورد عامل اقتصاد حرف بزنیم در حالی که خیلی مهم است.
وی اضافه کرد: بحران دیگر، رواج بی اعتمادیست. یعنی من اعتماد ندارم که زندگی تشکیل دهم. دختر خانم فکر می کند که نمی تواند به پسری اعتماد کند برای اینکه آینده خود را با او بسازد و پسری که نسبت به دخترها بی اعتماد است و تصور می کند که آنها می خواهند مال و اموال وی را از دستش خارج کنند. بحران دیگر سیاست های غلطی ست که دولت ها به منظور رفع بحران ها اتخاذ می کنند در حالی که این سیاست ها خانواده را از مسیر اصلی خود خارج می کند و خود بحران آفرین است مثل رونق یافتن بنگاه های همسریابی.
نادری ادامه داد: دقیقا با این بنگاه ها با انسان ها مثل یک کالا رفتار می کنند و فکر می کنند که آن ها قابل خرید و فروش هستند مانند اینکه ما بیاییم مشخصات یک زمین را آگهی بدهیم و بعد ببینیم چه کسی طالب این زمین است. نه، انسان ها زمین نیستند کالا نیستند. انسان ها از عناصری تشکیل شده اند که در خانواده بسیار حائزاهمیت است و یکی از آن عناصر عاطفه ایست که باید بین دو نفر و در بستر خانواده اتفاق بیفتد. در واقع با این سیاست ها داریم بستر زدایی می کنیم از نهاد خانواده. یعنی ازدواج را از نهاد خانواده خارج کرده و به بنگاه های فروش افراد سپرده ایم؛بنگاه هایی که شناختی از افراد ندارند اما معرف آن ها هستند به کسانی که می خواهند ازدواج کنند و این یکی از بدترین سیاست هایی ست که در جامعه شیوع پیدا کرده است.

راهکارها
این استاد دانشگاه در خصوص راهکارهای جلوگیری از بروز و یا خروج از بحران نیز بیان داشت: لازم است تا اعتماد در جامعه افزایش پیدا کند. متاسفانه جوانان به وفاداری یکدیگر اعتماد لازم را ندارند و همین منجر می‌شود تا از ازدواج گریزان شوند، آن‌ها از خیانت، طلاق و خیلی مقوله‌های دیگر که به عدم اعتماد بازمی‌گردد می‌ترسند..  از طرفی از آن‌جایی که ازدواج باید یک امر عاطفی باشد که در حضور افراد شکل می‌گیرد، این سایت‌ها هیچ‌گاه نمی‎توانند جایگزین مناسبی برای ازدواج باشند. با این اقدام، ما ازدواج به سبک مجازی را باب می‌کنیم اما این‌کارخلاء جامعه در حوزه ازدواج را پر نخواهد کرد. ما به‌جای رفتن به سمت نظام خانواده و اصلاح آن، روشی را برگزیده‌ایم که می‌خواهد اشتباه را با اشتباه حل کند.
وی خاطر نشان کرد: در واقع اگر ما بیاییم از این سه عامل نام برده شروع کنیم و آن ها را برطرف نماییم، دوباره کشور ایران کشوری خواهد بود که خانواده ها دوست دارند ادامه پیدا کنند. یعنی ما فرهنگی داریم که در این فرهنگ ازدواج یک امر مقدس در قالب قوانین است و اگر این شرایط و زیربناها حاصل شود باز هم قادر خواهیم بود که به همان روش خودمان در انتخاب همسرو ادامه زندگی پیش رویم.
نادری در پایان افزود: گرچه متأسفانه به دلیل شرایطی که مطرح شد گرایش جوان ها به تشکیل خانواده کاهش یافته است اما ما به بحران نرسیده ایم. در آینده نیز اگر رصد فرهنگی کنیم، می توانیم موفق شویم؛ اما اگر رها کنیم، لغزش، بسیار سریع خواهد بود اما اگر بخواهیم صعود کنیم، نیازمند برنامه ریزی و وسایل لازم هستیم. صعود، نیازمند ابزار است ولی سقوط ابزاری نمی خواهد؛ اگر مراقب باشیم و رصد فرهنگی کنیم خانواده در بحران قرار نمی گیرد.

به هر صورت جدای از آنچه گفته شد عوامل فراوانی در تحکیم بنیان خانواده و سرزندگی آن مؤثّرند، عوامل فرهنگی و مذهبی که می توانند از ورود این نهاد اجتماعی به مرحله بحران جلوگیری کنند و برای ما ایرانی ها ناآشنا نیستند؛ مثل حسن معاشرت در خانواده، همکاری و همدردی، وجود روحیه مشورت در خانواده، دوستی و محبّت، حفظ حرمت و شخصیّت دیگران، صبر و پایداری، عفو و گذشت، وفاداری و … که رعایت شان باعث استحکام و گرمی روابط و در نتیجه خانواده خواهد شد.

/انتهای متن/