حقوق افراد در عقد موقت

سرویس ما و زندگی به دخت/

قبلا اشاره کردیم که نکاح در حقوق ایران دو گونه است : نکاح دائم و نکاح موقت که آن را نکاح منقطع و یا متعه نیز می گویند. نکاح موقت  از بسیاری جهات مانند نکاح دائم است و آثار آن هم  جز  در مورد نفقه و ارث ، همان آثار نکاح دائم است. به ویژه از لحاظ حقوق  فرزندان،  تفاوتی بین نکاح دائم و موقت نیست و فرزندان ناشی از این نکاح، حقوقی مانند فرزندان ناشی از نکاح دائم دارند. 

در بین تعدادی از خانواده ها به خصوص خانواده های مذهبی مرسوم شده است که در دوران  آشنایی دختر و پسر، که از لحاظ جقوقی دوران نامزدی نامیده می شود، صیغه محرمیت اجرا می کنند. این عمل در واقع نکاح موقت است که دراین دوران دختر و پسر زن و شوهر رسمی محسوب شده و حق تمتع جنسی از یکدیگر دارند. البته اگر دختر باکره باشد می تواند از تمکین خاص (عمل زناشویی ) در ازای پرداخت مهریه خود ممانعت کند و از لحاظ حقوقی گفته می شود که دختر باکره حق حبس دارد. بنابراین پس از اجرای صیغه محرمیت (صیغه عقد نکاح ) طبیعتا احکام نکاح موقت بار می شود که از بسیاری جهات مانند نکاح دائم است و آثار آن هم  جز  در مورد نفقه و ارث ، همان آثار نکاح دائم است. به ویژه از لحاظ حقوق  فرزندان،  تفاوتی بین نکاح دائم و موقت نیست.

البته  به غیر از نامزدی، که مبتلا به بسیاری دارد، در جامعه امروزی دیده می شود که تعدادی از افراد از نهاد حقوقی ازدواج موقت استفاده می کنند . بدیهی است که تشکیل خانواده به عنوان کانون آرامش و تربیت فرزندان شایسته و همکاری و اتحاد زن و مرد فقط با نکاح دائم میسر است و در جامعه ما نکاح موقت چندان پسندیده نیست .اما همانطور که در مطالب قبلی اشاره شد، ازدواج موقت مورد تایید فقهای شیعه می باشد و قانون مدنی ایران به تبعیت از فقه شیعه این نوع نکاح را پذیرفته است

در هر حال در جامعه ما کسانی هستند که مبادرت به ازدواج موقت می کنند. بنابراین ذکر نکات حقوقی آن  لازم است.

 قانون در مورد هر نوع عقدی مواردی را مطرح کرده است . اما نکته ای که در باره عقد نکاح در قانون دیده می شود، این است که بین عقد نکاح و عقود دیگر تفاوت خاصی دیده می شود. ازدواج قراردادی بسیار مهم است که از لحاظ فردی و اجتماعی قابل مقایسه با دیگر قرارداد ها نیست . لذا قانون گذار آثار خاصی برای آن قائل شده و آزادی افراد را در این زمینه محدودکرده است. البته افراد در انتخاب همسر و انعقاد عقد نکاح کاملا آزاد هستند، اما قانونگذار اصولا آثار ازدواج را خود تعیین کرده و اراده افراد نمی تواند این آثار را تغییر دهد. [1]

 اما قانون میان دو نوع عقد نکاح موقت و دائم هم تفاوت قائل شده است. تفاوت های عمده نکاح دائم و موقت به شرح زیر است :

1-      تعیین مدت در نکاح موقت شرط لازم است. ماده 1075  قانون مدنی می گوید: “نکاح وقتی منقطع است که برای مدت معینی واقع شده باشد “.

2-      تعیین مهر از شرایط اساسی نکاح منقطع است و عدم ذکر آن در عقد موجب بطلان است (م1059 ق.م ) اگر درنكاح دائم مهرذكر شده يا عدم مهر شرط شده باشد، نكاح صحيح است وطرفين مى توانند بعد از عقد مهررا به تراضى معين كنند؛ولی درنكاح منقطع برابر ماده ۱۰۶۵ قانون مدنى ميزان مهريه هنگام عقد ضرورتاً بايد تعيين گردد. اين ماده بيان داشته كه درنكاح منقطع عدم مهر درعقد موجب بطلان است .

3-      در نکاح موقت شوهر الزامی به دادن نفقه ندارد، مگر اینکه این موضوع شرط شده باشد یا عقد بر مبنای آن جاری شده باشد. (1113 ق.م ) ) پس چنانچه در هنگام عقد اين موضوع شرط گردد ويا عقد برمبناى پرداخت نفقه جارى گردد، دراين صورت زن حق نفقه را درنکاح موقت  خواهد داشت. لازم به ذكر است همانطور كه حق زن در دريافت نفقه در عقد دائم منوط به تمكين شوهر است درعقد موقت هم تمكين زوجه شرط دريافت نفقه خواهد بود وچنانچه زوجه از زوج تمكين نکند، مستحق نفقه نخواهد بود.

4-      در نکاح موقت احکام طلاق جاری نمی شود و جدایی زن و شوهر با انقضاء یا بذل مدت یا فسخ نکاح تحقق می یابد.

ازدواج موقت به فوت یکی از طرفین، فسخ نکاح٬ بذل مدت از طرف شوهر و انقضاي مدت معين‌شده منحل مي‌شود. فسخ نکاح مي‌تواند بر مبناي وجود عيوبي مشخص در زن يا مرد٬ يا عدم وجود صفتي که ضمن عقد شرط شده يا عقد بر آن واقع شده انجام گيرد. عيوبي نظير جنون٬ خصاء٬ عنن و عدم توانايي بر انجام عمل جنسي در مرد موجب حق فسخ براي زن خواهد بود. عيوب موجود در زن که حق فسخ براي مرد ايجاد مي‌کنند (چنان‌چه عيوب مزبور در حال عقد موجود بوده‌ و پس از عقد ظاهر نشده‌باشند) نيز عبارت‌اند از قرن٬ برص٬ جذام٬ افضاء٬ زمين‌گيري٬ نابينايي از هردو چشم. چنان‌چه هريک از طرفين پيش از عقد به وجود عيب مزبور در طرف ديگر عالم باشد٬ حق فسخ نخواهد داشت.

 شوهر مي‌تواند در هر زماني از ازدواج موقت٬ مدت باقي‌مانده را به زن ببخشد و عقد را منحل کند٬ چه زن به اين امر راضي باشد چه نباشد. البته اگر شوهر قبل از زناشویی تمام  مدت راببخشد، باید نصف مهر تعیین شده را بدهد.

 هم‌چنين با انقضاي مدت تعيين‌شده‌ی ازدواج موقت عقد منحل مي‌شود. تنها راهي که به زن اختيار انحلال ازدواج موقت را مي‌دهد٬ شرط ضمن عقد يا وکالت‌نامه مبني بر داشتن حق بذل مدت از سوي شوهر است.

5-      عده زوجه در نکاح موقت پس از جدایی از شوهر (در غیر از زن باردار ) دو طهر (پاکی ) است و اگر زنی که به اقتضای سن باید عادت زنانگی داشته باشد، عادت نبیند ، عده او 45 روز است . اما عده زن باردار در مورد نکاح دائم و موقت یکسان است.

طبق ماده ۱۱۵۴ ق م عده وفات نيز در نكاح دائم و موقت در هر صورت چهار ماه و ده روز است، مگر اينكه زن باردار باشد كه در اين صورت عده وفات تا موقع وضع حمل است، مشروط بر اينكه فاصله بين فوت شوهر و وضع حمل از چهار ماه و ده روز بيشتر باشد و الا مدت عده همان چهار ماه و ده روز است.

همچنين طبق ماده ۱۱۵۵ قانون مدنى زنى كه بين او و شوهر خود نزديكى واقع نشده و همچنين زن يائسه نه عده طلاق دارد و نه عده فسخ نكاح، ولى عده وفات در هر مورد بايد رعايت شود.

6-      در نکاح موقت زن و شوهر از یکدیگر ارث نمی برند. اما این عدم توارث صرفا مربوط به رابطه سببی زوج و زوجه موقت است وبه رابطه نسبی (پدروفرزندان ومادرو فرزندان ) مربوط نمی شود. اولاد از پدر و مادر و پدر و مادر از اولاد تحت شرايطى وطبق مقررات راجع به ارث ، ارث خواهند برد.