شیر مادر کجا و شیر خشک کجا؟

سرویس سلامت به دخت/

واقعیت این است که ما کودکان مان را بزرگ نمی کنیم؛ بلکه خود دارای ظرفیت رشد هستند که این ظرفیت به طور خودکار عمل می کند. ما باید این سیر را تسهیل کنیم و با دخالت های مان مانعی بر رشد آنها نباشیم.

یکی از اولین و مهم ترین موضوعات، که با تولد نوزاد مطرح می شود، شیردادن به نوزاد است.

شاید مادر به خود بگوید:

شیرخشک، پودر آماده است. توی آب جوش می ريزي، فوری حل می شود و شیشه را در دهان شیرخوار می گذاری و او هم قورت قورت می خورد. حتی اگر خودت منزل نباشی، هرکسی که مراقب بچه است، می تواند به او شیر داده و آرامش کند.

اما اگر بخواهی شیر خودت را بدهی، باید وقت و بی وقت، بچه را بغل کنی، پستان را در دهانش بگذاری و صبر کنی تا سیر شود. همیشه هم به تو چسبیده و نمی توانی یک ساعت جایی بروی. تازه ممکن است پستانت هم زخم شود، متورم شود و آبسه کند. به زحمتش می ارزد؟

اما نظر متخصصین و سازمان جهانی بهداشت چیست؟

واقعیت این است که سازمان بهداشت جهانی اعلام کرده که مادری که به بچه اش شیر می دهد، هم خودش و هم کودکش سالم تر هستند و این کار هزار ویک منفعت هم دارد.

 

برای مادر

مادری که به فرزندش شیر بدهد، در معرض خطر کمتری برای ابتلا به سرطان پستان است. به عبارت دیگر یکی از عواملی که از این بیماری پیشگیری می نماید، شیردادن مادر است، بخصوص اگر بیش از یک فرزند را شیر داده باشد.

وقتی که مادری به فرزندش شیر می دهد، ترشح دو هورمون پرولاکتین و اکسی توسین افزایش می یابد. پرولاکتین موجب ترشح شیر از غدد شیری پستان می شود و اکسی توسین هم کمک می کند که رحم با سرعت بیشتری جمع شده به حال عادی بازگشت نماید و خونریزی رحمی هم سریع تر متوقف شود.

اگر مادر پرخوری نکند، شیردادن کمک می کند که وزن اضافه دوران حاملگی زودتر کاهش یافته و به رقم عادی برگردد.

مقدار شیر مادر تابع بزرگی یا کوچکی پستان نیست.

مادری که شیر می دهد، می تواند ارتباط محبت آمیز، نزدیک و عمیقی با کودک خود پیدا کند.

برای کودک

بهترین غذا برای نوزاد و ماه های بعد، شیر مادر است. اما، اداره امور در دو هفته اول تولد نوزاد کمی سخت است. ولی حوصله کنید، حوصله کنید و باز هم حوصله  کنید. بعد از آن خیلی خوب  و لذت بخش خواهد شد.

معده نوزاد در سه روز اول به  اندازه یک تیله کوچک است. بین روز سه تا هفت کمی بزرگ تر می شود و روز هفت تا ده به اندازه یک توپ تخم مرغی می شود.

از طرف دیگر شیر مادر در هفت روز  اول غذای فوق العاده گرانبهایی است که آغوز نام دارد. آغوز، شیر غلیظ و زرد رنگی است که حجم کمی دارد هر بار فقط چند قطره است. متخصصین توصیه می کنند که حتما به کودکتان کلستروم يا همان اغوز را بدهید؛ چون مملو از پروتئین، آب، املاح و موادی است که برای دفاع بدن در مقابل عفونت ها ضروری هستند. با توجه به حجم معده نوزاد در روزهای اول تولد، مقدار کم آغوز کاملا قابل قبول است و مادر نباید نگران کمبود شیرش باشد. همان مقدار برای تغذیه نوزاد کافی است. برای این که خاطر جمع شویم که نوزاد شیر کافی دریافت می کند، لازم است به مقدار ادرار او توجه کنیم. اگر در 24 ساعت 6 بار ادرار کند و به عبارت دیگر شش کهنه را خیس کند، نشانه این است که به اندازه کافی شیر دریافت کرده است.

گاهی مادر نگران کمبود شیر خود است؛ حال آنکه با معیاری که ذکر شد، اکثر موارد، مقدار شیر کافی هست.

سیستم ایمنی

تماس پوستی که شیرخوار، هنگام شیرخوردن با پوست مادر پیدا می كند؛ موجب می شود میکروب هایی که با بدن او تماس پیدا کرده اند، به بدن مادر منتقل شوند. سیستم ایمنی مادر ماده لازم (آنتی کور) برای دفاع و از بین بردن میکروب را تولید می کند و از طریق شیر مادر به بدن کودک منتقل می کند. به این ترتیب، کودکی که هنوز سیستم ایمنی قوی ندارد می تواند در مقابل میکروب ها مقاومت نماید.

در دو هفته اول ممکن است مادر و فرزند چندان راضی و موفق نباشند. مادر نگران باشد و نوزاد هم با گریه هایش، شکایت به مادر ببرد. اولا مجاری شیر، بخصوص در اولین زایمان، هنوز باز نشده اند و کمی وقت و حوصله لازم است تا با مک زدن نوزاد این مجاری باز شوند. از سوی دیگر، با مک زدن کودک، تولید شیر افزایش می یابد و در واقع نوزاد شیری را که با کوشش خود و همکاری مادرش افزایش داده است؛ می نوشد.

آموزش

اگر نوزاد پستان را درست در دهان نگیرد، نمی تواند به طور موثر مک بزند و تولید شیر را افزایش دهد. زود خسته می شود و هوای زیادی وارد معده اش می شود. از این ها گذشته، نوک سینه مادر هم زخم می شود. بنابراین، مادر باید آموزش ببیند که به طریق صحیح و موثر پستان را در دهان نوزاد بگذارد.

به تدریج با مک زدن نوزاد ترشح شیر افزایش می یابد. در روز ششم ترشح آغوز متوقف شده و شیر تولید می شود. روز شش پستان ها رگ می زنند، یعنی مملو از  شیر شده و ممکن است دردناک شوند و حتی بعضی مادران تب می کنند.

وقتی پستان مملو از شیر و حتی دردناک می شود، شیرخوار شیرش را می خورد و پستان خالی می شود. اما اگر هم چنان تورم مجاری شیری و درد باقی باشد، ماساژ پستان زیر دوش آب گرم می تواند به تخلیه کمک کند. حتما سعی کنید در هر بار پستان کاملا خالی شود. اگر شیر می ماند آن را بدوشید تا کاملا خالی شود. ماندن شیر می تواند موجب انسداد مجاری شیر و التهاب پستان شود.

مراقبت

مراقبت از پستان ها بسیار مهم است. نوک پستان را باید خشک نگاه داشت و هنگامی که مادر می خواهد آن را از دهان شیرخوار بیرون بیاورد، با احتیاط انگشت خود را در کنار لب های او قرار دهد تا کمی دهانش باز شود. آن گاه می تواند براحتی پستان را از دهان وی خارج نماید. اگر در این کار بی دقتی نماید ممکن است نوک سینه زخم شود. در این صورت، چند قطره از شیر خود را به نوک سینه بمالد. این کار بهبودی را تسریع می بخشد.

حتما هر بار که شیر می دهید، یک پستان را خالی کنید و بعد به سراغ پستان دیگر بروید.

باقی ماندن شیر موجب انسداد مجاری شیری و التهاب پستان خواهد شد. حتی اگر شیرخوار همه شیر را نخورد مادر باید پستان را دوشیده و تخلیه نماید.

روزی یک بارپستان را با آب ولرم بشویید.

شیر دوشیده شده را می توان به مدت کوتاه در حرارت اطاق و مدت بیشتر (چند ساعت) در یخچال نگاهداری کرده و به موقع به کودک داد.

زمان شیردادن

زمان شیردادن مهم است. بعضی بچه ها به سرعت شیر می خورند و در عرض 5 دقیقه یک پستان را خالی می کنند و بعضی به آرامی شیر می خورند و شاید 20 دقیقه برای هر پستان وقت لازم داشته باشند. مادر باید حوصله کند و زمان لازم برای شیر دادن به فرزند خود را به دست بیاورد.

در هر صورت، و زمان هر چه باشد، حتما سعی کنید ابتدا یک پستان خالی شود و بعد از طرف دیگر شیر بدهید.

نکته: تعداد دفعات، در یک ماه اول توصیه می شود که به دفعات زیاد (هر وقت نوزاد تقاضا کرد) مادر شیر بدهد. به تدریج فاصله شیرخوردن زیاد می شود. به طوری که نوزاد دو هفته ای به طور متوسط، هر دو ساعت یک بار و نوزاد چهار هفته ای، هر چهار ساعت یک بار شیر می خورد.

بعضی از نوزادان خوش خواب ترند و در فاصله شیرخوردن می خوابند. این خوب است و مادر هم کمی استراحت می کند. خواب برای رشد مغز نوزاد لازم است. اما خواب و به عبارتی، فاصله دو وعده شیر، نباید بیش از پنچ ساعت باشد.

تغییر ترکیب شیرمادر

شیرمادر به قول امروزی ها با سیستم هوشمند کار می کند. به این معنی که در ابتدا شیر آبکی است تا عطش شیرخوار را فرونشاند و چند دقیقه بعد شیر غلیظ تر و حاوی پروتئين فراوان خواهد بود تا نیاز تغذیه ای او را تامین نماید.

جلوگیری از حاملگی

شیردادن در جلوگیری از حاملگی موثر است. بخصوص در شش ماه اول که هنوز غذای کمکی شروع نشده و مادر هم هنوز قاعده نمی شود. اما نباید فقط به امید شیر دادن بود و لازم است از روش جلوگیری مناسب هم استفاده نمود. اگر پدر در امر جلوگیری مشارکت نماید؛ نوزاد از شیر خالص و بدون داروی شیمیایی برخوردار خواهد شد.

نکته:

 

تغذیه مادر شیرده

تغذیه مادر شیرده بسیار مهم است. نوشیدن شیر و لبنیات، سبزی، میوه و مواد پروتئینی اهمیت ویژه ای دارد. نوشیدن روزانه سه لیتر مایعات لازم است.

ممکن است موقع شیردادن، مادر احساس تشنگی کند. بهتر است یک نوشیدنی مناسب کنار دست خود داشته باشد و هنگام شیردادن استفاده نماید. استراحت و خواب کافی در میزان شیر موثرند. خستگی و کم خوابی موجب کاهش شیرمي شود.

 دكتر شريفه جعفری/ انتهای متن/