معمای شاه، بازنمایی مستندی از چهره زنان انقلابی

نفیسه ترابنده /

به جز زنانی که نقش خنثی در دربار پهلوی داشتند، بی شک زنان مهمی هم در دربار می توان سراغ گرفت که نقشی مهم در دربار و هم در تحولات اجتماعی و سیاسی دوران خود داشتند.

ب) زنان درباری توطئه گر و تأثیر گذار:
 در میان زنان دربار زنانی حضور داشتند که از نقش اشرافی گری خود پا را فراتر گذاشته و به فعالیت های سیاسی، اقتصادی و فرهنگی روی آوردند، زنانی که در  تغییر سنت ها و پیش روی به سوی غرب زدگی و مدرنیته و حتی دامن زدن به ظلم و بی عدالتی در جامعه نقشی تأثیر گذار داشتند.
اشرف پهلوی: اشرف(مژگان ربانی)خواهر دوقلوی محمدرضا شاه پهلوی بود .از خصوصیات بارز اشرف علاقه وافر او به مرد و پول بود؛ ویژگی که “معمای شاه” در حد بضاعت و رعایت شئونات اخلاقی به آن پرداخت.
اشرف  ابتدا به خواست رضا شاه با علی قوام ازدواج کرد اما چون این مرد، انتخاب خودش نبود از همان ابتدا به ارتباط با مردان دیگر روی آورد.
اشرف بعد از جدایی رسمی از قوام با احمد شفیق مصری ازدواج کرد.
اصولا روح تنوع طلب و مفسد اشرف پای بند به یک مرد نبود.
برای همین هم بعد از مدتی از احمد شفیق  هم  طلاق گرفت و با مهدی بوشهری در پاریس ازدواج کرد. همانطور که در سریال دیدیم اشرف و بوشهری با هم توافق کردند تا رسما زن و شوهر باقی بمانند اما اشرف با هر مردی که خواست ارتباط داشته باشد.
اشرف در عرصه سیاست هم بسیار فعال عمل می کرد و سریال معمای شاه از جمله به نقش او در جریان کودتای 28مرداد و سقوط محمد مصدق اشاره کرده است.
بعلاوه اشرف که به دنبال اشرافی گری و کسب پول بیشتر بود باند بزرگ قاچاق تریاک و هروئین را سرپرستی می کرد. همانطور که در این مجموعه شاهد بودیم حتی محمدرضا به عنوان شاه این مملکت نیز نمی توانست فسادهای اشرف را کنترل کند.

فرح دیبا: فرح (ساغر عزیزی) همسر سوم و آخرین همسر محمدرضا پهلوی بود.
فرح با تمایلات مارکسیستی و چپ گرا در فرانسه مشغول تحصیل بود که نخستین بار شاه را در دیدار با دانشجویان ایرانی در پاریس ملاقات کرد. فرح سپس از طرف اردشیر زاهدی به شاه معرفی شد. همانطور که در سریال شاهد بودیم نظر آمریکایی ها این بود که چون فرح از خانواده ای پایین به جایگاه بالایی می رسد، پس می تواند مهره خوبی برای اجرای اوامر آنها باشد.
بواقع هم فرح برخلاف دو همسر دیگر شاه- فوزیه و ثریا- به جایگاه تشریفاتی یک ملکه اکتفا نکرد و با کسب عنوان”شهبانو” نقش بسیار موثری در اجرای تغییرات فرهنگی مورد نظر آمریکایی ها و  ویران کردن سنت های اصیل دینی و فرهنگی ایرانی داشت.
فرح به همراه دوستان ایرانی خود در پاریس از جمله “کریم پاشا بهادری” و “لیلی امیر ارجمند” طرح های فرهنگی بسیاری را به اجرا گذاشت. از جمله مهم ترین اقدامات فرح در راستای زیر پا گذاشتن خطوط قرمز اسلامی و انسانی جامعه تشکیل برگزاری جشن هنر شیراز بود. مجموعه معمای شاه توانسته تا حدی این نقش فرح را بازنمایی کند.

ج) زنان انقلابی
معمای شاه در کنار به تصویر کشیدن نقش مردان جامعه در تحولات سیاسی، به خوبی به بازنمایی نقش زنان ایرانی در عرصه های مختلف اجتماعی و سیاسی به ویژه پیروزی انقلاب اسلامی پرداخته است. ضمن این که فیلمساز در معمای شاه برای ملموس کردن روایت خود داستان فیلم را از محدوده درباره پهلوی بیرون برده و زندگی مردمان عادی جامعه را نیز به تصویر می کشد.
نور آفاق وزیری:( آزاده اسماعیل خانی/نازنین فراهانی) نمونه ای از زنان فعال و انقلابی است. نور آفاق دختر یکی یکدانه خانواده سرشناس وزیری در ابتدای جوانی با امیر خسرو(رحیم نوروزی) ازدواج می کند. امیرخسرو به تدریج جلب حزب توده شده و خانه خود را به پاتوقی برای هم حزبی های خود تبدیل می نماید. نورآفاق که در خانواده ای با عقاید مذهبی بزرگ شده است، دین گریزی و اعتقادات سیاسی همسرش را برنمی تابد و پس از دستگیری امیر خسرو از او جدا می شود.

جدایی نورافاق فصل جدیدی را در زندگی او رقم می زند. نور آفاق که دختر کوچکی به نام لیلا دارد، به کندوکاو در عقاید باطل حزب توده می پردازد تا در آینده برای لیلا جواب محکمی درباره علت جدایی از شوهرش داشته باشد. نورآفاق سپس با مطالعه کتاب کشف الاسرار امام خمینی(ره) از کتابخانه پدرش که حاوی حملات و انتقادات تند امام علیه رژیم رضاشاه است، به تدریج با اندیشه های انقلابی امام آشنا می شود. او سپس برای نشر اعلامیه های امام انتشاراتی را با همکاری جعفر مهرداد(محمدرضا شریفی نیا) تأسیس می کند. فعالیت های سیاسی نورآفاق در این انتشاراتی شدت می گیرد. حتی در این راه عروس خانواده وزیری- گلنار(نرگس محمدی) هم با او همراه می شود. گلنار و نورآفاق به دور از چشم محمود(امیریل ارجمند) به چاپ و توزیع اعلامیه های امام می پردازند. گلنار با حمله ساواک به چاپخانه به شهادت رسیده و نورآفاق دستگیر می شود. شکنجه های نورآفاق در زندان های ساواک با بازی درخشان بازیگر آن به خوبی شجاعت و شهامت زنان ایرانی در مبارزه حق علیه باطل را به تصویر می کشد.

د) زنان عامه
زنان عامه از طبقات مختلف اجتماعی هم در این سریال به تصویر کشیده شده اند، زنانی چون طوبا(گوهر خیراندیش)-همسر دکتر وزیری) که در زمان کشف حجاب مدت ها خانه نشین شدند و زنانی چون شراره. فیلمساز با اختصاص دادن بخشی از داستان خود به روایت زندگی شراره، گریزی به زندگی زنان کوچه و خیابانی دارد که برای امرار معاش زندگی خانواده خود مورد سوء استفاده افراد پرنفوذ و درباریان قرار گرفته اند.
“شراره”(نسیم ادبی) ابتدا در کاباره به عنوان خدمتکار استخدام می شود و سپس توسط رئیس کاباره میامی محمود قربانی- دوست غلامرضا پهلوی- با وعده خوانندگی و در ازای دادن سفته مورد سوء استفاده افراد وابسته به دربار قرار  می گیرد. شراره به سختی از لانه فساد گریخته و در حلبی آباد با مادر پیرش زندگی می کند.

“معمای شاه” در یک نگاه
“معمای شاه” توانسته روایت درستی از تاریخ انقلاب را به تصویر بکشد، تاریخی که  در یک طرف آن شاه،‌ یک طرف آن مردم و یک طرف آن امام و نهضت حضور دارند. در این روایت فیلمساز هوشمندانه به جایگاه و نقش زنان در طبقات مختلف اجتماعی پرداخته است و توانسته تصویر ملموس و مستندی از اقشار مختلف زنان در دوران پهلوی به نمایش بگذارد.

مستندات سریال “معمای شاه”
این مجموعه با استقبال طیف های مختلف جامعه مواجه شده است و البته مخالفان سرسختی هم بویژه خارج از کشور دارد. ؛ چراکه واقعیات به تصویر کشیده شده در این سریال با دروغ پراکنی ها و منافع آنها در تضاد می باشد.
گفتنی است که مورخان و پژوهشگران تاریخی زیادی در برابر موج انتقادات و جبهه گیری علیه سریال معمای شاه، از بخش پژوهش و مستندات این سریال دفاع کرده اند. مورخان و پژوهشگرانی چون مظفرشاهدی- نویسنده کتاب ساواک- سازمان اطلاعات و امنیت کشور- جواد منصوری – پژوهشگر تاریخ و معاون مرکز اسناد انقلاب اسلامی-، عباس سلیمی نمین- پژوهشگر تاریخ و مدیر دفتر مطالعات و تدوین تاریخ ایران- و……  افرادی که معتقدند این سریال فیلمنامه ای مبتنی بر مستندات تاریخی و اسناد دارد گرچه انتقادات جزئی نیز به سریال وارد است. این فراد هجمه علیه معمای شاه را نقدی غرض ورزانه و با اهداف سیاسی عنوان کرده اند نه نقدی تاریخی و مستند.
نویسندگان و پژوهشگران ادبی گروه دیگری هستند که از مستند بودن این سریال دفاع کرده اند. افرادی چون محمدرضا سرشار -راوی قصه های ظهر جمعه – که در مطلبی با عنوان “معمای شاه تورق نجیبانه تاریخ پهلوی است” به بررسی مستندات تاریخی این سریال پرداخته است.

قسمت اول

“معمای شاه”و بازنمایی نقش زنانِ دورانِ پهلوی

/انتهای متن/