جوانی، مفهومی گمشده در ایران

با توجه به اینکه کشورما دارای جمعیتی جوان است و عمده ی تصمیمات و برنامه ریزی های کشور از جمله اشتغال، ازدواج، آموزش و غیره  برای آینده سازی و بهبود شرایط زندگی این قشر می باشد، بنابراین پرداختن به موضوع جوانان، چه دختر و چه پسر، آن هم از منظر علمی و نظری تأثیر مهمی بر رشد و توسعه کشور و روشن تر شدن نگاه و عملکرد مسئولین و مدیران مربوطه خواهد داشت.

در این راستا مؤسسه رحمان اقدام به برگزاری سلسله نشست های “جوانان و جوانی در ایران” نموده است و اولین نشست خود را سوم مهرماه با حضور اساتید برجسته ی دانشگاه تهران، دکتر محمد جلال عباسی شوازی، جمعیت شناس و دکتر محمدتقی آزاد ارمکی، جامعه شناس تحت عنوان ” بررسی مفهوم جوانی” برگزار کرد. بهروز اشرف سمنانی، دانشجوی دکترای جامعه شناسی نیز دبیری این نشست را برعهده داشت.

دوره فشرده جمعیت شناختیدکتر محمد جلال عباسی شوازی صحبتش را اینگونه آغاز کرد:

“به لحاظ جمعیت شناسی اگر حدود 40 درصد  جمعیتی زیر سن 30 سال باشد، آن جمعیت را جمعیتی جوان می دانند. کلا  به جمعیت ١٥ تا ٣٠ سال جمعیت جوان می گوییم . در دوران جوانی انتقالات زیادی در زندگی افراد صورت می گیرد که اصطلاحا  به آن “دوره فشرده ی جمعیت شناختی” می گویند چون افراد در این سال ها ازدوران مهم زندگی خود عبور می کنند. ازدواج، طلاق، باروری، مهاجرت، تکمیل تحصیلات، اشتغال و بیکاری در این دوره اتفاق می افتد. از طرفی فشردگی این وقایع وقتی در مسیر تحولات اجتماعی هم قرار گیرد،  تأثیرات بیشتری بر جامعه خواهد گذاشت.”

هنوز رشد جمعیت مان مطلوب است

وی اضافه کرد: “سطح باروری در کشور در دهه ی ٥٠ بالا بوده یعنی در روستا ۸ و در شهرها ٦ فرزند بوده است. اما امروز کاهش شدید باروری داریم و در دهه ی اخیر باروری در سطح جانشینی و روند آن آرام بوده و تقریبا به دو فرزند رسیده است و همه ی استان ها این روند کاهشی را طی کرده اند. در گذشته بیشتر دوران جوانی به فرزندآوری می گذشت اما امروز حجم سال هایی که جوانان به فرزندآوری می گذرانند محدود شده است که بخشی از آن به دلیل بالارفتن سن ازدواج زنان است و دلیل دیگر کمتر شدن درصد افرادی است که در سن ١٥ تا ٢٤ سال ازدواج کرده اند. حاصل این تحولات جمعیتی یکی کاهش باروری و یکی افزایش امید زندگی بوده است. همچنین ما در طول هشت دهه ی گذشته جمعیت مان افزایش یافته یعنی از10 میلیون در ابتدای قرن به 80 میلیون رسیده و هنوز جمعیت ما با رشد مطلوبی در حال افزایش است.”
در فرصت طلایی جمعیت هستیم

همچنین این جمعیت شناس اظهار داشت:

“اگر به افق آینده ی جمعیت کشورمان نگاه کنیم، در 30 سال آینده درصد افرادی که به ٦٠ تا ٦٥ سال می رسند زیاد خواهد بود اما الان  در دوره ی انتقالی و فرصت طلایی هستیم یعنی جمعیت جوانی داریم. البته تعریف سالخورده هم عوض شده یعنی دیگر ما با افراد ٦٠ یا٧٠ ساله ای روبرو نیستیم که فعال و توانا نباشند چون امید به زندگی با دانش و تکنولوژی افزایش یافته است. وقتی باوری کاهش می یابد و بچه های کمتری هستند که بخواهیم روی آن ها سرمایه گذاری کنیم بنابراین نیروی کار بیشتری داریم. اگر کار باشد، پول و ذخیره بیشتر داریم و این پتانسیلی برای سرمایه گذاری بیشتر خواهد بود. وقتی تعداد فرزندان کم باشد، زنان می توانند زمان خود را صرف افزایش توانمندی خود و تربیت فرزندان کرده و درآمد نیز صرف آموزش بچه ها می شود. از طرفی درصد افراد وابسته یعنی ٠ تا ١٩ سال نسبت به ١٩ تا ٦٤ سال کمتر شده و و نیروی کار بیشتر می شود و به آن اصطلاحا “پنجره جمعیتی” می گویند. این نوع نگاه ، نگاه ایستا به جمعیت است اما جمعیت مقوله ای پویاست و به جز سن، مولفه های دیگر  بر ویژگی جمعیتی  بسیار اثرگذار خواهد بود. امروزه جمعیت شناسان بحث تاثیر تحصیلات را بر جمعیت مطرح می کنند و می گویند تعداد جمعیت در آسیای جنوب شرقی بر رشد اقتصادی شان مؤثر نبوده بلکه تحصیلات شان باعث رشدشان شده است. در دهه ٥٠ بیشتر افراد یا تحصیلاتی نداشتند یا تحصیلاتشان ابتدایی بود یعنی درصد کمی از افراد تحصیلات عالیه داشتند اما در سال ٢٠٣٠ جمعیتی داریم که بیشتر جمعیت تحصیلات عالیه خواهند داشت.”

شعار در مسائل جمعیت مارا به جایی نمی رساند

این استاد جمعیت شناسی در ادامه خاطرنشان کرد:

” امروز ما  با جمعیت جوان و تحصیل کرده روبرو هستیم، میانگین سال های تحصیلی زنان و مردان تغییر کرده و خصوصا در زنان افزایش تحصیلات را داریم. استفاده از تکنولوژی هم در همه کشورها رخ داده و موتور محرک اجتماعی را شدت بخشیده است پس در حال حاضر با ساختار سنی بسیار مطلوب جمعیت تحصیلکرده مواجه هستیم. آیا مانند آسیای جنوب شرقی از این فرصت استفاده می کنیم؟ آمار ما نشان می دهد که متأسفانه از این سرمایه موجود استفاده نمی کنیم و در کل کشور ٢٦ درصد جوانان بیکار هستند که به تفکیک این آمار در زنان ٤٢درصد و در مردان ٢١درصد است. یکی از موضوعاتی که باید به آن توجه داشته باشیم و برای توسعه اقتصادی کشورمان مهم است؛ اولا اشتغال را بالا ببریم، دوم اشتغال زنان و بهره مندی از توانمندی های زنان است که در اینجا بحث کیفیت آموزش ها و نحوه بهره وری از توانایی های جوانان مطرح می شود. اگر بخواهیم به این اهداف دست یابیم نیازمند یک برنامه دراز مدت هستیم و با برنامه زودبازده اشتغال به هدف نمی رسیم، باید پایداری اشتغال را داشته باشیم و آموزش ها را متناسب جامعه پیش ببریم. همچنین دولت به صورت هماهنگ عمل کند چون شعار و گفتار در مسائل جمعیتی، ما را به جایی نخواهد رساند.”

آینده زنان و جوانا مان روشن است

او در اخر گفت: “سرزمین ما شاید به لحاظ جغرافیایی بتواند جمعیت ١٥٠ میلیونی را هم در خود جای بدهد اما آیا می تواند آب، اشتغال، شرایط کیفیت زندگی و غیره را هم پاسخگو باشد؟ همانند اینکه برخی کشورها برای سالخوردگی و نگه داشتن سطح باروری خود برنامه ریزی کرده اند، دولت ما نیز باید تسهیلاتی را برای سهولت ازدواج وفرزندآوری جوانان فراهم آورد. متأسفانه ما از سرمایه جوانی در کشورمان به خوبی استفاده نکرده ایم و این سرمایه به سرزمین های دیگر رفته و پدیده مهاجرت جوانان نخبه شکل گرفته است. من با این حال دید مثبتی به جامعه دارم، وقتی ساختار سنی جمعیت را به همراه تحصیلات می آوریم خصوصا تحصیلات زنان، می بینیم یک جامعه دموکراتیک داریم و حتی اگر فرض بگیریم به جوانان توجه نشده اما به نظر من امروزه آگاهی و مدنیت ما از طریق همین جوانان صورت گرفته است. از طرفی با وجود اینکه هنوز به دلیل موانع مختلفی که وجود دارد از پتانسیل زنان به طور کامل بهره نبرده ایم اما آینده زنان و جوانان ما روشن است و فکر می کنم سرمایه گذاری ما روی آموزش جوانان جواب خواهد داد.”

غیبت مفهوم جوانی در ایراندکتر محمدتقی آزاد ارمکی نیز در ادامه ی نشست به ارائه ی نظرات خود در رابطه با مفهوم جوانی در ایران پرداخت:

“در ابتدا این سؤال مطرح است که ما درایران مفهومی به نام جوانی داریم یا نه؟ من فکر می کنم حتی اگر در ساختار جمعیتی نشان دهیم که کشور جوانی داریم، اما براساس تحقیقاتی که داشته ام، به نظر من مفهوم جوانی در ایران مفهومی غائب است. جمعیت جوان است اما جامعه بوی کهنگی و خستگی می دهد و در آن توسعه، سامان اجتماعی و خلاقیت صورت نمی گیرد. ما جمعیتی جوان داریم اما  بسرعت می خواهیم به سن پیری برسیم و دلیل این مسأله این است که تفسیرمان در ادبیات دینی از پدیده جوانی اشتباه بوده است. وقتی در حوزه ی دین جوانی نشان داده نشود، بنابراین حوزه جوانی هم به رسمیت شناخته نمی شود.

چرا مفهوم جوانی مهم شد؟

این جامعه شناسی اضافه کرد:

” دو اتفاق در دنیا و ایران باعث مطرح و مهم شدن مفهوم جوانی شد:  یکی پدیده جنگ چون در زمان جنگ نیاز به جوان و سرباز داریم که برود و بجنگد. دوم  نزاع بین گروه های سیاسی برای جذب مخاطب ویژه یعنی هدف هر گروهی این است که جوانان را به عضویت بپذیرد و جذب کند. از نگاه من عدم توجه به نهادهای اجتماعی که می توانند از جوانان بهره ببرند باعث غیبت مفهوم جوانی در ایران حاضر شده است.”

کنشگر خلاق و  مفهوم جوانی

این مدرس دانشگاه افزود:

“عامل اساسی تحول اجتماعی در ایران هم در دموکراسی، هم در مدیریت، هم در توسعه و حتی در بحران ها جوانان نیستند بلکه نسل میانی است یعنی افراد ٣٠ ساله تا ٥٠ ساله اند که کنشگران اصلی اجتماعند. به اعتقاد من ما باید به مفهومی چون “سامان اجتماعی” برگردیم که تحت آن تازه مفهوم زندگی و زیست ممکن می شود. حالا در مفهوم زندگی، جمعیت معنا می یابد و آن نیروی اصلی که بیشترین حجم را دارد کنشگر خلاق است و از درون آن مفهوم جوانی استخراج می شود. اینجاست که به جای تفسیر پیری از ادبیات دینی، تفسیر جوانی از دین و جامعه ایرانی خواهیم داشت.”

بازیگران و بازی سازان اصلی جوانان نیستند

وی در تکمیل صحبت هایش تأکید داشت:

“مثلا در ایران تعداد جوانانی که در انتخابات شرکت می کنند زیادند اما بازیگران و بازیسازان اصلی عرصه های مختلف جوانان نیستند. در کشور ما نسل میانی تحول آفرین است نه نسل جوان، از طرفی چون جوانی در کشور ما پاسخ داده نمی شود بنابراین در نسل میانی تازه افراد به دنبال جوانی کردن هستند. جوانی به دلیل انرژی، خلاقیت و نوآوری و همراه شدن با سرمایه هایی چون آموزش، توانایی جسمی و غرور می تواند به توسعه کمک کند اما در کشور ما این اتفاق نمی افتد. ما در ایران معاونت جوانان، سازمان جوانان، مؤسسه های تحقیقاتی جوانان و پژوهشگران حوزه جوانان داریم اما ساحت این ها سازمانی است نه نهادی. بعبارتی سازمانی که برای جوانان درست کرده ایم ساختار بوروکراتیک دارد و مسأله جوانان را بیشتر از دستور خارج می کند تا اینکه در دستور کار قرار دهد و به آن بپردازد. “

/انتهای متن/