با این همه چک بی محل چه کنم؟

آقای احمدی یکی از مراجعه کنندگان به دفتر مشاوره حقوقی است؛ کاسبی خوش نام، خوش اخلاق و مردمدار که به دلیل اعتماد به افراد در معاملات خود، چک های متعددی روی دستش مانده و بعد از سالها صبر و حوصله با صادرکنندگان چک ها و عدم مراجعه به دادگاه برای حفظ آبروی آنها، نهایتاً مجبور شده  بخاطر دریافت طلب هایش از افراد، چک های شان را به اجرا بگذارد.

خود  آقای احمدی در این مورد می گوید:

مشکل این است که این افراد اعتماد من را نه تنها به خودشان که به دیگران هم ار بین می برند و کاری می کنند که من دیگر نمی توانم به کسی اعتماد کنم. چون کاسب هستم و با مردم زیاد معامله دارم، می توانستم از این چک ها استفاده کنم و آنها را خرج کنم. یعنی به فروشندگانی که از آنها جنس می خرم، همین چک ها را  بدهم به جای پولو در این صورت آنها دیگر ملاحظه این افراد را نمی کردند و وقتی چک بموقع نقد نمی شد، زود شکایت کرده و چک ها را اجرا می گذاشتند یا آنها را به افرادی می دادند و در مقابل دریافت پول کمتر از مبلغ چک، آنها را به سراغ صادر کننده چک می فرستادند. یا به هر روش دیگراقدام می کردند و اصلا هم  آبروی افراد برای شان مهم نیست.

اما متاسفانه من به دلیل راه آمدن با مردمی که راحت چک بی محل می دهند، مبالغ زیادی تاکنون خسارت دیده ام. واقعا به من بگویید که چه کنم برای این که هم خودم بتوانم به کسب و کارم ادامه بدهم و هم در حد مقدور ملاحظه دیگران را کرده باشم؛ البته دیگرانی که اصلا ملاحظه امثال من را نمی کنند. یعنی شما بگویید که من الان با این همه چک بی محل چه کنم؟

پاسخ دکتر فرزانه اژدری:

عدم آشنایی با قوانین مربوط به تجارت امری نسبتاً عمومی است و کمتر افرادی هستند که به مسائل حقوقی در این مورد آشنایی کافی داشته باشند، چه تجربی و چه علمی. یعنی یا در مسیر کسب و کار و تجارب با این مسائل تا حدودی آشنا شده اند و یا به مشکلی مبتلا شده اند و از بس به دادگاه ها رفت و آمد کرده اند و مشاوره گرفته اند و راهنمایی شده اند، تا حدودی خبره شده اند یا اینکه به قول معروف درسش را خوانده اند.

در اینجا این نکته مهم را بطور عمومی باید تذکر بدهیم که علیرغم اینکه  ناآگاهی از مسائل حقوقی در کار و کسب  امری رایج است، اما لازم است برای پیشگیری از مشکلات و عمیق شدن آنها لااقل  وقتی به مشکلی در این زمینه برخورد می کنیم اول مشاوره بگیریم و بعد وارد کار شویم.

جالب است که در همین مورد یک سفارش و دستور فقهی داریم که در گذشته هم برسر بازارها می نوشتند؛ دستوری  به این مضمون که:

” تا فقه نخواندی، وارد کار تجارت نشو.”

 این سفارش خیلی عمومی و کلی شامل خیلی موارد می تواند ب اشد مثل رعایت حقوق خریدار و مشتری، شناخت اسناد مالی مثل چک و سفته و برات، و قرض گرفتن و قرض دادن و سرمایه گذاری کردن و سود و… و بسیاری مسایل فقهی دیگر در کسب و کار بر می گردد.

اما بطور مشخص در اینجا ما می خواهیم به یکی از این مسائل مهم و مبتلا به در خرید و فوش غیر نقدی، یعنی خرید و فروش با چک به جای پرداخت پول نقد بپدازیم.

چک ابزاری خوب است که در معاملات به جای همراه داشتن پول و نیز زمانی که خریدار پول نقد در زمان خرید ندارد، استفاده می شود تا خریدار بتواند به صورت مدت دار تا تاریخ سررسید چک خرید و حساب خود را صاف کند. ولی نکات زیادی را باید در این نوع معاملات رعایت کرد تا دریافت کننده چک به جز شناخت صادر کننده چک، مطوئن باشد که قوانین و مقررات محکمی هم هست که از او به عنوان دارنده چک، در زمانی که برای دریافت پول و حق خود دچار مشکل می شود، حمایت نماید.

بد نیست بدانیم که در حال حاضر یکی از بیشترین مراجعات به دادگاه، جهت دعاوی چکی است

اما نکاتی که برای پیشگیری از ورشکستگی و ادامه کسب و کار آقای احمدی و امثال ایشان لازم است موارد حقوقی و نکات ظریفی را که در صورت نیاز به دریافت چک و صدور یا قبول آن باید رعایت شود، یادآوری می کنیم:

• ابتدا باید گفت که چک ها در ماهیت دوگونه اند، یکی چک کیفری و دیگر چک حقوقی. چک حقوقی چکی است که برای پیگیری و احقاق حق باید به دادگاه بروند، نه دادسرا که مربوط به چک های کیفری است.
• چک و سفته در حکم اسناد تجاری هستند. دارنده چک صاحب آن است و صادرکننده چک مسئول پرداخت وجه چک در سررسید تاریخ چک می باشد. چک برای اینکه از آثار حقوقی و قانونی برخوردار باشد، باید با دقت، بدون خط خوردگی و با اطلاعات دقیق و نیز آدرس نام بانکی که دسته چک از آن صادر شده، نوشته شود.
• تاریخ و مبلغ چک حتما هم به حرف و هم به عدد باید نوشته شود، بدون خط خوردگی و مخدوش شدن. در صورت مخدوش شدن، پشت چک تذکر داده شود.
• برای احتیاط روی مبلغ چک را، چه با حروف و چه با عدد، چسب شیشه ای بچسبانید و آن را محکم کنید که در صورت کندن آن چک مخدوش شود؛ یعنی مقداری از نوشته ها با چسب کنده شود.
• در موقع نوشتن چک حتما از یک خودکار استفاده کنید. اگر از دو خودکار هرچند همرنگ استفاده کنید، جاعلین می توانند با دست بردن در چک، ادعا کنند که با سه خودکار چک را نوشته اید.
• افراد خطاکار گاهی اینطور رفتار می کنند که بعضی از موارد روی چک را خود می نویسند و بقیه را برای تکمیل کردن به شما می سپارند. در این صورت دستکاری چک را نمی توانید در دادگاه اثبات کنید. چون خود، این اختیار نوشتن بعضی موارد در چک را به وی سپرده اید.
• اگر چک خط خوردگی ندارد، حتماً بدون خط خوردگی بودن را هم در پشت چک درج کنید. یا اگر دارای خط خوردگی است، میزان و موارد خط خوردگی را پشت چک ذکر کنید.
• در صورتی که چک ضمن عقد قرارداد رد و بدل می شود، مبلغ، تاریخ و شماره چک و در صورت متعدد بودن، شماره و تاریخ همه چک ها را در قرارداد بنویسید و کپی آنها را هم ضمیمه نمایید.
• در صورت دو امضایی بودن چک، حتما باید امضای هر دونفر باشد و اگر چک از طرف شرکتی صادر شده، مهر شرکت الزامی است.
• یکی از موارد کلاهبرداری شرکت های صادرکننده چک در اینجاست که به قصد پرداخت نکردن و یا سرگردان کردن دارنده چک، آن را بدون مهر شرکت و تنها با یک امضا به طرف پرداخت می کنند که در صورت شکایت از عدم پرداخت نه فرد به تنهایی مسئولیت آن را می پذیرد (چون از طرف شرکت است) و نه مهر شرکت را دارد. این چنین چک هایی به راحتی نقد نخواهند شد و باید از طریق شکایت حقوقی و رفت و آمدهای طولانی مدت در دادگاه به سرانجام برسد. بنابراین باید دقت شود که در زمان قرارداد و گرفتن چک، صادرکننده حتماً در پشت چک بنویسد و امضا کند که این چک دو امضایی نبوده و نیاز به مهر ندارد. در این صورت اگر مشکلی پیش بیاید می توان به عنوان کلاهبرداری و فریب شکایت کرد.
• چک هایی که ضمن قرارداد صادر می شوند با اصطلاح چک حقوقی است و هیچگاه نمی توانید علیه صادر کننده، شکایت کیفری کنید.
• صدور چک سفید (بدون تاریخ و مبلغ) که معمولاً به عنوان چک ضمانت پرداخت می شود، تخلف محسوب می شود.
• مورد دیگر چک حقوقی زمانی است که در چک، شرطی قید شود و دریافت وجه چک منوط به اجرا و اثبات مسئله ای شود. این هم نوعی چک حقوقی است و اگر می خواهید به این مشکل دچار نشوید بخواهید که صادر کننده در متن چک چیز اضافه ننویسد.
• سعی کنید تا حد امکان چک در وجه حامل ندهید، بلکه با نام دارنده چک صادر کنید تا کس دیگری نتواند ادعای صاحب چک بودن را نماید.
• اگر چک تاریخ داشته باشد، می توانید در همان تاریخ با مراجعه به بانک، وجه آن را نقد کنید و در صورت عدم وجود وجه کامل چک، با دریافت مقدار موجود، بابت کسری مبلغ چک یا خالی بودن حساب، برگشتی گرفته و علیه صادرکننده چک شکایت کیفری نمایید.
• اگر از تاریخ چک بیش از سه ماه بگذرد و یا از تاریخ برگشتی بانک مبنی بر خالی بودن حساب صادرکننده سه ماه بگذرد، چک حقوقی می شود و شکایت کیفری امکان پذیر نیست.
• اگر تاریخ چک با تاریخ نوشتن قرارداد یکی باشد، می توان شکایت کیفری کرد. در غیر این صورت چک حقوقی خواهد بود.
• در صورت درخواست صادرکننده چک برای اصلاح و تعویض برگه چک، برگه چک را که دارید، در اختیار او قرار ندهید. چون چک در دست صادر کننده به معنای پرداخت دین و مبلغ چک است و ایشان می تواند ادعای پرداخت دین شما را بکند و شما را دچار مشکل در پیگیری های قانونی کند.

به جهت مشکلات بعدی که برای دارنده چک ممکن است پیش بیاید، رعایت موارد فوق بسیار مهم است. حال باید مسایل دیگری مثل عسروحرج صادرکننده چک برای پرداخت دین و وجه چک و یا فراری شدن صادرکننده و مسائل دیگری را نیز به آن اضافه کرد که بعضا پیش بینی این موارد برای افراد عادی غیر حقوقی سخت است.

در آخر به این کاسب شریف پیشنهاد می شود که از طریق اقدامات قانونی، افراد خطاکار را پی گیری قضایی نمایند و آنها را ملزم به ایفای تعهدات و پرداخت دیون کنند تا صداقت، راستی و اعتماد به تعهدات افراد در جامعه ار بین نرود.

ضمناً پیشنهاد می شود که در صورت داشتن آدرس از صادرکنندگان چک هایی که در دست دارند، بعد از دریافت برگشتی چک ها از بانک صادرکننده دسته چک مبنی بر خالی بودن حساب و یا کسر موجودی حساب صادرکننده، چه از طریق کیفری و چه حقوقی، پیگیر این افراد خاطی باشند.

/انتهای متن/