می خواهم بخشی از مالم را وقف کنم

خانم سیدی در ابتدای ورود سوال کردند که می توانم در مورد وقف و احکام آن از شما سوال کنم یا اینکه این مسائل را فقط باید از آقایان روحانی و مراجع سوال کرد؟

پاسخ دادم: از آنجا که قوانین کشور اسلامی ما براساس اصول فقه و مبانی اسلامی است، یک فرد حقوقدان طبیعتا در مورد همه امور فقهی هم آگاهی دارد؛ مگر احکامی که صرفا باید به مراجع مربوطه مراجعه شود و یا اینکه احکام خاص عبادی که باید به نظر مراجع تقلید عمل گردد.

در مورد وقف  چون دارای قوانین حقوقی و شرایط قانونی است که در قانون مدنی مواد قانونی آن آمده می توان به عنوان حقوقدان پاسخ گو بود.

خانم سیدی بعد از اطمینان از مربوط بودن موضوع وقف به حقوقدان ها گفت: من بخشی از مالم را که بیشتر از نیاز خودم و خانواده ام است، می خواهم وقف کنم. این مالی که قصد وقف آن را دارم از اموال شخصی خودم است و مال همسر و فرزندانم نیست. ارث پدریست که مازاد نیاز خانواده است. چون من و همسرم به اندازه کافی هم به فرزندان ملک و املاک برای اداره زندگی داده ایم و هم خودمان به اندازه ای که نیازمند نشویم، داریم. این ملک من خانه ایست که به من ارث رسیده و بسیار مناسب استفاده های عام المنفعه است. می شود هم از خود ملک استفاده کرد و هم  از منافع آن برای نیازمندان استفاده کرد. ولی چیزی که تابه حال مرا در تردید نگه داشته، اولاً مخالفت خانواده ام با وقف آن است. چون می گویند مال موقوفه خوب نگهداری نمی شود و در مورد موقوف علیهم (کسانی که وقف به نام آنان انجام می شود) به کار نمی رود و بعد از چندسال نابود می شود. ثانیاً اینکه می گویند این ملک حقِ ماست و نمی توانی وقف کنی و مرا از این بابت بسیار سرزنش می کنند، با اینکه افرادی مومن و معتقد هستند.

حالا می خواهم بدانم آنها حق دخالت دارند و می توانند در مورد وقف این اموال با من مخالفت کنند یا نه؟ و آیا می توانم به افراد مطمئن بسپارم که از مال موقوفه محافظت کنند تا برای قصد مورد نظرم بهره برداری شود؟ آیا بعد از چند سال وراث می توانند این ملک را از حالت وقف خارج و به نفع خود استفاده کنند؟

پاسخ دکتر فرزانه اژدری :

از زمان های دور تا به امروز بسیاری از مردان و زنان این کشور اموال خود را وقف امور عامه و اجتماعی کرده اند که این امر در پیشرفت علم و آگاهی و بی نیاز کردن مستمندان بسیار ثمربخش بوده است. وقف اگر آن طور که باید مطابق شرع و قانون انجام گیرد، در طول تاریخ چه در زمان حیات واقف و چه بعد از او می تواند مشکل گشای افراد زیادی باشد. وقف می تواند  برای تبلیغ دین و آگاهی دادن به افراد جامعه در مسائل مختلف بکار رود یا وسیله تحصیل و درس خواندن فرزندانی که امکاناتی برای ادامه تحصیل ندارند را فراهم کند و یا هزینه درمان بیماران نیازمند یا بیماران خاص گردد و یا برای زنده نگه داشتن شعائر دینی از آن استفاده شود. گاهی ممکن است با مال وقفی هزاران دختر و پسر را به خانه بخت فرستاد و وسایل زندگی خانواده های زیادی را فراهم کرد و یا حتی برای درختان و پرندگان و حیوانات اهلی از منافع آن بهره برد. همه اینها مواردی است شرعی و قانونی که مورد رضای خدا و مایه ی دستگیری خلق خداست. در هرکدام از این موارد و برای هر نیتی که مالی وقف شود، تا این ملک برقرار است، ثواب و پاداش آن برای واقف مستمراً می رسد؛ چه در زندگی و چه بعد از حیات.

اما انجام وقف برای اینکه صحیح صورت بگیرد، این شرایط و ضوابط خاص شرعی و قانونی را دارد:

• در وقف باید نیت واقف قربة الی الله باشد. یعنی این طور نباشد که واقف بخاطر مخالفت و یا لجبازی با اعضای خانواده با وقف کردن مالی را از اختیار و دسترس آنها خارج کنید. چون طبق قانون و شرع وقف به معنای حبس مال و تسبیل منافع است. یعنی مال موقوفه به محض دریافت متولی از خرید و فروش و نقل و انتقال خارج می شود و فقط منافع آن برای موضوع خاصی که واقف در آن قصد کرده و نیت و نظر دارد، جاری و روان می شود.

2- وقف صدقه جاریه است و بنابراین بعد از تنظیم وقف نامه معمولا زیر نظر علما و فقها  و یا در سازمان اوقاف نوشته و تنظیم می شود و قابل بازگشت نیست.

• موقوفات بخشی از ثروت ها و توانایی های اقتصادی جامعه است که منافع آن می تواند بسیاری از مشکلات را حل کند. به همین جهت دولت ها خود را موظف به حفظ و نگهداری آن دانسته اند و تشکیلات قانونی خاصی برای آن ترتیب داده اند که باید طبق آن وقف صورت بگیرد.
• چون وقف در شرع اسلام دارای جایگاه خاص و ویژه ای می باشد و واقف میل دارد آن را به اطمینان به دست امینی بسپارد که بعد از او نیز از آن حفظ و حراست شود، قوانین و شرایط خاص و محکمی بر عقود وقف گذاشته شده است؛ از جمله آنکه باید عقد وقف با صیغه وقف انجام شود و حتی اگر بگویند “وقف کردم” کافی است.
• باید مال موقوفه حتما عین مشخص و ثابت و ماندگار بوده و دارای قابلیت تملک باشد،یعنی از بین رفتنی نباشد. پس مواد خوراکی و پوشاک و از این دست اجناس نمی تواند مورد وقف باشد بلکه باید زمین و خانه و ملک و… با قابلیت بهره برداری باشد.
• موقوف علیهم( کسانی که باید از منافع وقف استفاده کنند) باید مشخص و معلوم باشند و زنده و حاضر باشند.
• واقف باید عاقل، بالغ و رشید باشد و اهلیت داشته باشد.
• واقف باید مالک ملکی که وقف می کند باشد و مدارک قابل قبول برای مالکیت آن داشته باشد.
• واقف باید با قصد و رضا این کار را انجام دهد.. پس در امر وقف رضایت کسی غیر از واقف شرط نیست، همانطور که انسان تا زمانی که زنده است، مالک اموال خویش است و هر دخل و تصرفی که بخواهد می تواند در آن انجام دهد، در وقف نیز همین طور است.
• وقف باید قطعی صورت بگیرد . بنابراین وقف در شرایط خاص و مدت محدود و کوتاه امکان پذیر نیست. زیرا مال مورد وقف باید بعد از وقف شدن با شرایط قانونی تحویل متولی گردد.
• به محض تحویل مال موقوفه، وقف قطعی و تمام شده می باشد. واقف نمی تواند بعد از قبض، آن را فسخ کند و یا در آن تغییری بدهد یا موقوف علیهم را تغییر دهد یا بعضی از آنها را حذف کند یا کسی را به آنها اضافه کند.
• اگر در ضمن عقد متولی را معلوم نکرده باشند، بعد از عقد دیگر نمی توانند متولی تعیین کنند و یا خود را به عنوان تولیت دخالت در اداره مال موقوفه قرار بدهد.
• اگر موقوف علیهم مثلا اولاد ذکور و یا نسوان نسل بعد از نسل باشد، تحویل به نسل اول آنها کافی است و بعد از آنها خود به خود انتقال صورت می گیرد.
• اگر موقوف علیهم غیر محصور و نامشخص از نظر تعداد باشند و وقف برای مصالح عمومی جامعه باشد و متولی مشخص نشده باشد، حاکم شرع و در حال حاضر سازمان اوقاف به نیابت از طرف حاکم شرع آن را تحویل می گیرد.
• وقف باید برای مقاصد مشروع باشد و در غیر این صورت باطل است.
• واقف نمی تواند خود جزو موقوف علیهم باشد و از منافع مالی وقفی استفاده نماید و یا مثلاً بدهی های خود را از منافع آن پرداخت کند. در غیر این صورت وقف باطل است. مگر اینکه برای منافع عامه باشد که واقف خود می تواند استفاده کند.
• وقف بر اولاد و اقوام و خدمه و کسانی که نیازمند هستند، چه از اقوام و فامیل چه از غریبه ها، صحیح است.
• به هر حال وقتی مالی وقف می شود، می توانید متولی یا متولیانی برای آن نصب کنید و یا خودتان با افراد یا فرد دیگری مجتمعاً یا منفرداً آن را اداره کنید که بعد از فوت یکی، دیگری بتواند باز شخصی دیگر را در کنار خود برای اداره موقوفه انتخاب کند. این در صورتی است که در عقدنامه حق انتخاب و عزل متولی به بازمانده داده شده باشد. والا بعد از فوت متولی اول مثل این است که اصلا انتخاب متولی نشده باشد و در این صورت حاکم شرع متولی انتخاب می کند.
• بهتر است واقف برای متولی موقوفه، سهمی از منافع موقوفه قرار بدهد. در غیر این صورت متولی مستحق دریافت مزد کارش می باشد.
• متولی تا زمانی که زنده است، نمی تواند از تولیت استعفا دهد ولی می تواند در صورت ناتوانی کسی را با خود کمک بگیرد.
• به هر حال وقف دارای شرایط و قوانین خاص خود است که باز هم اگر لازم بود می توانید مرحله به مرحله رجوع کنید تا با راهنمایی های لازم وقف نامه دقیق نوشته و به نظر یک روحانی مورد وثوق خودتان یا اداره اوقاف برسد و امضا نمایند و مال را نیز یا تحویل متولی داده و یا در صورتی که خود متولی اداره آن هستید، می توانید آن را اداره کرده و منافع آن را در جهت خاصی که نیت داشته اید بکار ببرید.

/انتهای متن/