اولین بانوی سفرنامه نویس سفر فرنگ رفته
اولین سفرنامه نویس زن که به فرنگ رفت، بی بی کوکب بختیاری بود که بر خلاف بسیاری از سفرنامه نویسان مرد که به فرنگ می رفتند، در سفرنامه اش به تحقیر وطن و تمجید از ظواهر فریبنده غرب نپرداخت.
شاید بتوان گفت اولین بانوی ایرانی که به سفر فرنگ(اروپا) رفت و سفرنامه نوشت، «بی بی کوکب بختیاری» بود. او برعکس بسیاری از مردان هم عصر خود که به سفر فرنگ رفتند و سپس در سفرنامه های خود با ازخودباختگی و تحقیر فرهنگ وطن، حیرت نامه نوشتند، با نگاهی ریز و منطقی و براساس اصول اعتقادی اش فرنگ را تصویر کرد و حتی به نقد ظواهر فریبنده آن پرداخت.
بی بی کوکب کیست؟
بی بی کوکب دختر نصیرخان سردارِجنگ از شاخه هفت لنگ ایل بختیاری، در سال 1271.ش به دنیا آمد. او از جوانی اعتقادات قوی و ذوق ادبی داشت و همین امر هم باعث شده بود که بانویی اهل مطالعه و تفکر باشد. در جوانی با فتحعلی خان سردار معظم بختیاری ازدواج کرد. سال ها بعد به همراه همسرش سفری به اروپا داشت و به ویژه چون پدرش برای معالجه بیماری در هامبورگ آلمان اقامت داشت، سفری هم برای دیدار با پدر به کشور آلمان داشت.
سفر و سفرنامه در آغاز
بی بی کوکب در طیّ این سفر قلم به دست گرفت و شروع به نوشتن مشاهداتش از این سفر کرد. او ابتدای سفرنامه اش را اینگونه آغاز کرده است:
«یاﻫﻮ. رب ﯾﺴﺮ و ﺗﻤﻢ ﺑﺎﻟﺨﯿﺮ، اﻟﻬﯽ ﻋﺎﻗﺒﺖ ﻣﺤﻤﻮد ﮔﺮدان.
روزﻧﺎﻣﻪ ﻓﺮﻧﮕﺴﺘﺎن ﮐﻤﯿﻨﻪ ﮐﻮﮐﺐ ﺑﺨﺘﯿﺎر اﺳﺖ.
ﻫﻤﺘﻢ ﺑﺪرﻗﻪ راه ﮐﻦ اي ﻃﺎﯾﺮ ﻗﺪس ﮐﻪ دراز اﺳﺖ ره ﻣﻘﺼﺪ و ﻣﻦ ﻧﻮ ﺳﻔﺮم
ﻓﺤﻤﺪاً ﺛﻢ ﺣﻤﺪاً ﺛﻢ ﺣﻤﺪاً ﮐﻪ ﻣﺤﻮل اﺣﻮال ﺑﻨﺪﮔﺎن و ﺳﺒﺐ ﺳﺎزﮐﺎر ﻋﺎﻟﻤﯿﺎن اﺳﺒﺎب و ﺳﺎز ﺳﻔﺮ ﺧﯿﺮﯾﺖ اﺛﺮ ﻓﺮﻧﮓ را ﮐﻪ اﻃﺒﺎ ﺟﻬﺖ ﻣﻌﺎﻟﺠﻪ و ﺻﯿﺎﻧﺖ ﻧﻔﺲ واﺟﺐ داﻧﺴﺘﻪ و اﻗﺮﺑﺎ ﺑﺮ اﻧﺠﺎم آن اﺻﺮار ﻣﻮﮐﺪ دارﻧﺪ در ﻣﺮاﻓﻘﺖ زوج ﻣﻌﻈﻢ ﻣﻬﯿﺎ ﻓﺮﻣﻮد. ﺗﺎ دو ﺳﻪ ﻣﺎه ﻗﺒﻞ از اﯾﻦ، از ﻫﻤﻪ اﺳﺒﺎب ﺳﻔﺮ ﻓﻘﻂ ﻋﺰم ﺳﻔﺮ در ﺳﺮ ﺑﻮد و ﺧﯿﺎل ﺧﺎم در ﻧﻈﺮ ﻣﯽﻧﻤﻮد وﻟﯽ ﺑﺤﻤﺪاﻟﻪ ﺑﻪ ﻓﻀﻞ و ﺗﻮﻓﯿﻖ اﻟﻬﯽ وﺳﺎﯾﻞ از ﻫﺮ ﺟﻬﺖ ﺗﺪارك و ﺗﮑﻤﯿﻞ ﮔﺮدﯾﺪ و ﺣﺎﻟﯿﺎ ﺧﻮد را ﻧﻪ ﻓﻘﻂ ﻋﺎزم و ﺟﺎزم ﺑﻞ ﻣﺴﺎﻓﺮ رو ﺑﻪ راه و راﻫﯽ ﭘﺎدر رﮐﺎب ﻣﯽﺑﯿﻨﻢ “ﺟﺮس ﻓﺮﯾﺎد ﻣﯽدارد ﮐﻪ ﺑﺮﺑﻨﺪﯾﺪ ﻣﺤﻤﻞﻫﺎ”…»
بی بی کوکب در این سفرنامه ضمن بیان پیشرفت های مادی مردم اروپا، از ظواهر فریبنده و فرهنگ مادی گرایانه اروپاییان انتقاد و در مقابل آن به شدت از عقاید و باورهای اسلامی و فرهنگ ایرانی دفاع می کند.
در واقع همین روحیه اعتقادی و وطن پرستی این بانوی بختیاری است که سفرنامه فرنگ او را از بقیه سفرنامه های هم عصر خود متمایز کرده است. البته سال ها بعد از سفر فرنگ، بی بی کوکب در سال 1327.ش به سفر مکه مشرف شد. او سرانجام در سال 1339.ش در اصفهان در گذشت و او را در کنار مزار همسرش فتحعلی خان در قبرستان تخت فولاد اصفهان دفن کردند.
*برگرفته از کتاب «فرهنگنامه زنان ایرانی و پارسی گوی»-از آغاز تا مشروطه-، نوشته محمدحسن رجبی دوانی، انتشارات سروش، چاپ اول 1394.ش، ص 76
و مقاله «نخستین بانوی سفرنامه نویس ایرانی در اروپا»-بی بی کوکب بختیاری-، نوشته غفار پور بختیار، فصلنامه علمی، پژوهشی زن و فرهنگ، سال سوم، شماره دوازدهم، تابستان 1391.ش، صفحات 93 تا 99
/انتهای متن/
