پروین ستاره شعر معاصر ایران بود

رخشنده «پروین» اعتصامی در روز 25 اسفند سال 1285ش. در تبریز به دنیا آمد. مادرش «اختر فتوحی» ایمانی عمیق و روحیه ای بسیار لطیف داشت و پدرش یوسف اعتصامی آشتیانی ملقب به اعتصام الملک از شاعران و نویسندگان معروف عصر خود بود.

پروین تحصیلات ابتدایی را نزد پدر خواند ولی بعد از مهاجرت خانواده اش به تهران، تحصیلاتش را در تهران تا مقطع دیپلم ادامه داد. پروین با ذوق سرشار و روحیه بسیار لطیفش، در عمری کوتاه (35 سال) اشعاری نغز و  زیبا از خود به جای گذاشت که سرتاسر اخلاق، حکمت و ظلم ستیزی بود. پروین مادر نشد ولی حس مادرانگی در بسیاری از شعرهای او موج می زند.

 

پرواز کن و پریدن آموز!

پروین از کودکی ذوق ادبی داشت و از همان کودکی به جای بازی دائما مشغول کتاب خواندن بود. پدر و مادرش هم که این ذوق و استعداد را می دیدند، با تشویق و حمایت موجب پرورش استعدادش می شدند؛ تا جایی که او در 12 سالگی اولین شعرش را سرود:

ای مُرغک خُرد، ز آشیانه     پرواز کن و پریدن آموز

تا کی حرکات کودکانه؟        در باغ و چمن چمیدن آموز

رام تو نمی شود زمانه       رام از چه شدی ؟ رمیدن آموز

شرکت پروین در محافل ادبی و شعرخوانی به همراه پدر باعث شد که روز به روز اشعارش پخته تر شود؛ البته در عین حال به دلیل مطالعات وسیع و روحیه حق جویی روز به روز به غنای محتوایی اشعارش اضافه می شد. اما یک ماجرا موجب آزار روحی و انزوای روزافزون پروین بود.

 

پروین مورد پسند مردان نبود

در زمانه ای که پروین به سن نوجوانی و جوانی رسیده بود، فقر فرهنگی، علاوه بر فضای به شدت متشنج سیاسی، سخت گریبان مردم را می فشرد و دختری با کمالات و روحیه شاعرانه مثل پروین اصلا خریدار نداشت. یعنی در آن زمان دختران یا باید مثل بیشتر مردان از کمالات و علم به دور می بودند و یا اگر صاحب کمالات و معرفت بودند، باید متجدد و «رضاشاه» دوست و اهل بزک دوزک! می بودند تا بتوانند ازدواج کنند. ولی پروین نه جزو دختران دسته اول بود و نه جزو دسته دوم. برای همین خواستگار مناسب نداشت. در واقع پروینی که روح مادری در وجودش شعله می کشید و موضوع بیشتر اشعارش مادر و کودک، یتیمان و ضعیفان و پیران و ناتوانان بودند، همچنین عفیف و حق طلب بود؛ مورد پسند مردان آن روزگار نبود.

 

نه بانو است که خود را بزرگ می شِمُرد                    به گوشواره و طوق و به یارۀ مرجان

چو آب و رنگ فضیلت به چهره نیست، چه سود         ز رنگ جامه و زربفت و زیور رخشان؟

 

چاپ دیوان پروین راهی برای یافتن شوهر!؟

گرچه ادیبان و شاعران زمانه او که غنای شعرش را می دیدند و یا اشعارش را در محافل ادبی می شنیدند، به پروین و اعتصام الملک توصیه می کردند که دیوان اشعار پروین زودتر چاپ شود اما پیش از ازدواج او، پدر با چاپ مجموعه اشعارش مخالف بود. در واقع اعتصام الملک معتقد بود با توجه به اوضاع فرهنگی-اجتماعی آن روزگار شاید دیگران فکر کنند که چاپ دیوان پروین راهی برای یافتن شوهر باشد و این مسئله را به نفع دختر دردانه اش نمی دید.  

 

پروین کجا و روحیه نظامی گری کجا

تجرد و تنهایی پروین علی رغم بالا رفتن سنش ادامه داشت تا پسرعموی پدرش «فضل الله همایون فال» به خواستگاری او آمد. همایون فال مردی نظامی و رئیس شهربانی کرمانشاه بود. پروین پس از چهار ماه عقد، در تیر ماه 1313ش. و در سن 28 سالگی ازدواج کرد و به کرمانشاه رفت. اما روحیه نظامی و سبک زندگی شوهر، او را به ستوه آورد و تنها چند ماه پس از زندگی مشترک، با بخشیدن مهریه از همسرش جدا شد. آخر روحیه لطیف و اخلاق گرایانه پروین تناسبی با آن روحیه نظامی و زندگی سراسر عیش و نوش همایون فال نداشت؛ پروینی که دنیایش سراسر علم، اخلاق و هنر بود.

از برای سود در دریای بی پایان علم            عقل را مانند غواصان شناگر داشتن

گوشوار حکمت اندر گوش جان انداختن        چشم دل را با چراغ جان منوّر داشتن

در گلستان هنر چون نخل بودن بارور          عار از ناچیزی سر و صنوبر داشتن

 

استقبال مردم از دیوان پروین

البته گرچه آن چند ماه زندگی سخت و ماجرای طلاق روح پروین را خیلی آزرد ولی حداقل باعث شد که پدرش در همان زمان ازدواج دیوان اشعارش را به دست طبع برساند؛ دیوانی که پس از چاپ و توزیع در سال 1314ش. به شدت مورد استقبال مردم شعر دوست ایران قرار گرفت.

و خوشبختانه به دلیل چاپ شدن دیوان اشعار او در زمان حیاتش، امروزه ما از خواندن اشعار مادرانه و حکیمانه پروین بهره می بریم. در واقع شاید اگر آن ازدواج کوتاه مدت اتفاق نمی افتاد، دیوان پروین هم مانند بسیاری از اشعار زنان و دختران هم عصر او در تاریخ گم می شد.

 

منابع:

1- «ادبیات معاصر ایران»، غلامحسین ده بزرگی، انتشارات زوّار، چاپ دوم 1386.ش، ص 33 و 34

2-«دیوان پروین اعتصامی»، با مقدمه و تنظیم شهرام رجب زاده، موسسه انتشارات قدیانی، چاپ هشتم 1380.ش، صفحات 16 تا 35

/انتهای متن/