تهدید نسل جدی گرفته می شود؟! / بخش اول
برنامه تنظیم خانواده همراه با برخی تغییرات فرهنگی و اجتماعی، میزان فرزندآوری و نرخ باروری کشورمان را به شدت کاهش داده و به ۱.۶ بچه به ازای هر زن در سنین باروری رسانده است.
وضعیت فعلی جمعیت کشور، آتش زیر خاکستری است که صدایش بعداً در می‌آید. برنامه نداشتن برای حل این مسئله (که در صورت بی‌توجهی به مرز بحران می‌رسد) هیچ منطق عقلایی ندارد و مسئولانی که توجهی به آن ندارند با نگاهی خوشبینانه به شدت غافل هستند. البته غفلت هم توجیه مناسبی برای رد شدن از کنار این مسئله نیست چرا که نتایج این غفلت، اثر خود را در زندگی میلیون‌ها ایرانی در دهه‌های آینده خواهد گذاشت.
برنامه تنظیم خانواده همراه با برخی تغییرات فرهنگی و اجتماعی، میزان فرزندآوری و نرخ باروری کشورمان را به شدت کاهش داده و به ۱.۶ بچه به ازای هر زن در سنین باروری رسانده است. این مسئله باعث می‌شود، جمعیت ایران در آینده نزدیک سالخورده شود.
موانع فرزندآوری به اقتصاد خلاصه نمی‌شود
یکی از موانع فرزندآوری که همواره در اذهان مردم وجود دارد، موانع اقتصادی و رفاه عمومی است. هرچند این عامل در واقع به اندازه خود اثرگذار است اما تنها عامل نیست و حتی می‌توان گفت عوامل مهم‌تری نیز وجود دارد.
این ذهنیت در حالی میان عموم مردم شکل گرفته که آمارهای رسمی نشان می‌دهد حتی مناطقی که از رفاه بهتری برخوردار هستند در مسئله فرزندآوری وضعیت خوبی ندارند.
استان‌هایی که براساس اعلام مرکز آمار، بالاترین درآمد سرانه را دارند، استان‌های گیلان، مازندران و مرکزی هستند که در عین حال پایین‌ترین میزان نرخ باروری را نیز دارند.
علاوه بر این، همین سه استان به‌ترتیب گیلان، مازندران و مرکزی جزء سه استان سالمند کشور هستند! بنابراین این آمار نشان می‌دهد؛ عده‌ای که تنها مانع فرزندآوری را مسائل اقتصادی معرفی می‌کنند اینطور نیست.
یک پژوهشگر مسائل جمعیت درباره رابطه سطح تحصیلات و تعداد فرزند به تسنیم می‌گوید: «معمولاً افراد تحصیل‌کرده، سطح برخورداری اقتصادی و موقعیت اجتماعی بالاتری دارند و در طبقات نخبه جامعه قرار می‌گیرند اما تعداد فرزند آنها کمتر از میانگین جامعه است و این یعنی نگرش، بیشتر ایفای نقش می‌کند تا اقتصاد؛ اگرچه که اقتصاد بسیار مهم است و حتماً در این رابطه هم موانعی وجود دارد.»
او با اشاره به اینکه در طبقات مختلف اجتماعی، وزن متغیرهای اقتصاد و سبک زندگی متفاوت است، تأکید می‌کند: «حتماً در طبقات میانی و پایین‌تر، وزن موانع اقتصادی بیشتر می‌شود؛ اگرچه موانع نگرشی و سبک زندگی‌هایی که مانع فرزندآوری است، در طبقات متوسط و پایین هم همچنان پررنگ و مؤثر است. لذا واقعاً نیاز به تحلیل دقیق و مطالعات کیفی وجود دارد که متأسفانه کمتر شاهد آن هستیم؛ براساس آنچه در دنیا بین جامعه‌شناسان و جمعیت‌شناسان مطرح است، همگی اقتصاد را مؤثر می‌دانند اما سبک زندگی و نگرش را مؤثرتر.»
شیب تند سالخوردگی جمعیت
کشورهای زیادی در دنیا دچار این مصیبت شده‌اند ولی سالخوردگی جمعیت ما به گفته کارشناسان دو تفاوت عمده با کشورهای دیگر دارد.
حسین مروتی، جمعیت شناس در تبیین این موضوع به گزارشگر روزنامه کیهان می‌گوید: «اولین تفاوت سالخوردگی جمعیت ما با کشورهای دیگر این است که به دلیل کاهش فوق‌العاده سریع نرخ باروری، جمعیت ایران با سرعت زیادی سالخورده می‌شود. خاطرم هست که در سال ۲۰۱۸ ملیندا گیتس که هماهنگ‌کننده بنیاد ضدجمعیتی بیل و ملیندا گیتس بود، در یک توئیت نوشت؛ «سریع‌ترین کاهش نرخ باروری زنان در طول تاریخ جهان مربوط به ایران است!» نموداری هم که به آن توئیت ضمیمه شده بود، نشان می‌داد که در سال ۲۰۱۷ نرخ باروری زنان ایرانی حتی از زنان آمریکایی نیز کمتر بوده است.»
خانم فرزانه رودی فهیمی هم که دانش‌آموخته جمعیت شناسی از دانشگاه جورج‌تاون آمریکا و مدیر سابق برنامه خاورمیانه و شمال آفریقای دفتر مرجع جمعیتی آمریکا است، در مصاحبه‌اش با هافینگتون‌پست گفته بود: «بعد از گذشت یک نسل، سه چهارم از نرخ باروری مناطق روستایی ایران کاهش یافت و از ۸.۱ تولد به ازای هر زن در نیمه دهه ۱۹۷۰ به ۲.۱ تولد به ازای هر زن در سال ۲۰۰۶ رسید. در حالی که برای کشورهای اروپایی حدود ۳۰۰ سال طول کشید تا چنین کاهشی را تجربه کنند! علی‌القاعده این سرعت فوق‌العاده کاهش باروری، باعث افزایش سرعت پیر شدن جمعیت کشور می‌شود.»
کارشناسان مطرح کشور هم به این مسئله اذعان دارند. مثلا آقای دکتر محمدجواد محمودی
–رئیس‌کمیته مطالعات و پایش سیاست‌های جمعیتی شورای عالی انقلاب فرهنگی- در مقاله‌ای به این مسئله اشاره کرده و می‌گوید: «کاهش چشمگیر نرخ باروری در دهه ۷۰ و ۸۰، ترکیب سنی جمعیت را در آینده نزدیک سالخورده می‌کند و جمعیت ایران که در سال ۱۳۹۴ حدود ۱۰ درصد بالای ۶۰ ساله داشته، در ۳۵ سال آینده یعنی سال ۱۴۲۹، ۳۳ درصد سالمند خواهد داشت.»
رئیس‌سابق سازمان ثبت احوال هم گفته بود که ایران در سرعت رسیدن به مرزهای سالمندی، سومین رتبه جهانی را دارد!
سالخوردگی پیش از رسیدن به پیشرفت مطلوب
دومین تفاوتی که سالخوردگی جمعیت ایران با سایر کشورها دارد این است که ما پیش از رسیدن به پیشرفت مطلوبمان، داریم از نعمت جوانی جمعیت محروم می‌شویم.
مروتی در ادامه گفت‌وگو با گزارشگر کیهان تصریح می‌کند: «این در حالی است که تمام کشورهایی که اکنون پیر شده‌اند، ابتدا به واسطه جوانی جمعیت به توسعه رسیده‌اند و بعد از آن تحت تاثیر وقایع
فرهنگی- اجتماعی دچار سالخوردگی شده‌اند.»
او می‌افزاید: «طبیعتاً سالخوردگی جمعیت وقتی با یک اقتصاد ضعیف همراه شود، می‌تواند مصیبت را دوچندان کند.»
ادامه دارد…
منبع: کیهان /انتهای متن/
