زن و دفاع مقدس، تار و پود در هم تنیده
منیژه آرمین با اشاره به نقش خبرنگاران در دفاع مقدس گفت: بسیاری از آنها برای ثبت وقایع دفاع مقدس قلم به دست گرفتند، اما جای آن در ادبیات داستانی دفاع مقدس تا حدودی خالی است.
منیژه آرمین، نویسنده ادبیات انقلاب در گفت‌‌وگویی به نکته مغفول در ادبیات دفاع مقدس اشاره کرد و گفت: مقوله زن در دفاع مقدس و جنگ، یک تار و پود در هم تنیده شده است، چون جنگ اتفاقی بود که گریبانگیر خانواده‌ها شد و، چون زن به عنوان یکی از ارکان اساسی خانواده است، از این رو نمی‌توان این دو مقوله را از هم جدا کرد، در مورد مادرانه‌ها و زنانه‌های جنگ در حدی که به سایر مسائل جنگ توجه شده، به این موضوع نیز پرداخته شده است. اما آنچه مغفول مانده، نقشی است که زنان در امور گوناگون مثل پزشکی و پرستاری و … داشتند.
وی ادامه داد: ادبیات جنگ، معمولاً چند سال بعد از جنگ عمق پیدا می‌کند و خوشبختانه این ادبیات، در سال‌های اخیر عمق خود را پیدا کرده و این آغاز خوبی است تا بیش از پیش مورد تحقیق و پژوهش قرار گیرد.
نویسنده رمان «شباویز» در مورد زنان و دفاع مقدس، معتقد است که این ارتباط به گونه‌ای است که نمی‌توانیم نقش زنان را از سایر گروه‌هایی که در جنگ مؤثر بوده‌اند، جدا کنیم و باب دیگری را بگشاییم. آنچه گاهی ما را در این زمینه با مشکل مواجه می‌کند، این است که به زنانه‌نویسی در جنگ بپردازیم. در حالیکه ادبیات جنگ اتفاقی است که هر دوی این وجوه را در برمی‌گیرد؛ چه آن وجوه عاطفی که در پشت جنگ وجود داشت و از نظر ایجاد انگیزه و تحمل تبعات جنگ بسیار مهم بود و چه ابعاد دیگر. اما اگر فقط بخواهیم به مسائلی که در جنگ اتفاق افتاده بپردازیم، در آن وجوه و شخصیت و ابعاد انسانی چندان مطرح نخواهد بود.
وی در ادامه بیان کرد: به نقشی که زنان در جنگ تحمیلی داشتند چه در زمینه فداکاری‌هایی که کردند و چه در رابطه با پرستاری، پزشکی و … آن طور که باید پرداخته نشده است. اگر بخواهیم به ادبیات جنگ یا هرنوع ژانر ادبی دیگر بپردازیم و هرگوشه و هر خانواده و قومی را نگاه کنیم، برای خود داستانی مجزا دارند و نمی‌توان در این موارد کلی‌گویی کرد. به عنوان یک نویسنده وقتی می‌خواهم از جنگ بگویم سعی می‌کنم به جزئیاتی که در یک نقطه از کشور اتفاق افتاده، بپردازم. قوم‌نگاری، جامعه‌شناسی و شخصیت‌شناسی همه به هم مرتبط هستند.
وی که به عنوان گزارشگر، نمونه‌های بی‌شمار و کم‌نظیری از پشتیبانی‌های معنوی زنان ایرانی را به ثبت رسانده است، در رابطه با فعالیت خبرنگاران در آن دوران بیان کرد: همزمان با دلاورانی که فداکارانه کشور را از هجوم دشمن بیگانه حفظ می‌کردند، خبرنگاران و گزارشگران نیز برای ثبت آن وقایع با توجه به رسالتی که برعهده داشتند، قلم به دست گرفتند و به ثبت خبری و هنری لحظه به لحظه حقایق تلخ وشیرین هشت سال دفاع مقدس پرداختند و بخش بسیارمهمی که جای آن درادبیات داستانی دفاع مقدس تا حدودی خالی است، نپرداختن به بانوان گزارشگر و خبرنگار در جنگ است.
آرمین درباره نگاه مردسالارانه آن دوران و اینکه چه اندازه این نگاه شرایط را برای تجربه‌های جدید و پیشرفت زنان در آنها فراهم می‌کرد، گفت: مردسالاری در همه ارکان مملکت ما حضور داشته و دارد و استثناء هم ندارد و زنانی که در مصدر کارهم قرار می‌گیرند، خیلی حالت فعال ندارند، به این دلیل که در اقلیت هستند، اما در مورد مسائل جنگ نمی‌توان این گونه اظهارنظر کرد؛ چرا که در سیر تکاملی ادبیات دفاع مقدس می‌بینیم که زنان پا به پای مردان می‌جنگند، در پشت جبهه در فراهم کردن اقلام مورد نیاز جنگ، پشتیبانی از رزمنده‌ها، در امور پزشکی و پرستاری و … تلاش می‌کردند و در این زمینه ناگفته‌های بسیاری وجود دارد.
وی افزود: در دوران جنگ بسیاری از زنان تفنگ به دوش با دشمن مقابله کردند و همین امر موجب استقبال مردان برای حضور بیشتر در جبهه‌ها می‌شد، به هرحال زنان، گاه با جنگ تن به تن و گاه با پرداختن به امور جنگی و پشتیبانی، حضور مؤثر خود را در دفاع مقدس، حفظ کرده‌اند.
نقش زنان در حفظ ارزش‌های دفاع مقدس
وی در رابطه با نقش زنان در حفظ ارزش‌های دفاع مقدس اظهار کرد: زنان در حفظ ارزش‌های دفاع مقدس، حداقل در ۲۰ سال نخست نقش مهمی داشتند، اما به نظر می‌رسد، این نقش کمتر دیده شده است. البته باید پژوهش‌های دقیق‌تری در این زمینه انجام شود تا بتوان به صورت مستند درباره این موضوع سخن گفت، اما آن شور و حالی که در دوران دفاع مقدس برای حفظ ارزش‌های دفاع مقدس وجود داشت، اکنون به شکل اولیه نیست، شاید هم طبیعی باشد. البته شاید یکی از دلایل آن، کم‌توجهی به نقش زنان در ادبیات دفاع مقدس باشد.
آرمین که تاکنون موفق به چاپ ۱۶ کتاب و داستان کوتاه و بلند در زمینه دفاع مقدس شده است، ضمن تأکید بر پژوهش در ادبیات جنگ بیان کرد: پرداختن به ادبیات و هنر دفاع مقدس اهمیت بیشتری دارد؛ چرا که والدین بسیاری از شهدا، دیگر در قید حیات نیستند و یا در سن پیری به سر می‌برند؛ اما این ادبیات است که همواره پویا و زنده است و می‌تواند تاریخ را برای آیندگان بازگو کند.
وی گفت: ادبیات جنگ در سال‌های اخیر رشد خود را با رمان‌ها و داستان‌ها نشان داده و در ۱۰ سال اخیر کار‌های خوبی در رابطه با جنگ منتشر شده که نسبت به برخی اقبال عمومی خوبی را شاهد هستیم، همچنین در زمینه هنر، نیز فیلم‌های خوبی ساخته شده که این امور باید تداوم یابد و سیاستگذاران نیز این گونه حرکت‌ها را مورد حمایت قرار دهند.
یادآور می‌شود؛ منیژه آرمین در سال ۱۳۲۴ در تهران متولد شد، وی دارای مدرک کار‌شناسی در رشته روان‌شناسی و همچنین کار‌شناسی ارشد مشاوره است. زمینه‌های فعالیت او معلمی، مشاوره، پژوهش، کار‌های مطبوعاتی، خبرنگاری، گزارشگری و کار‌های هنری از جمله سفالگری و نقاشی است. آرمین عضو هیات مدیره گروه آبی بیکران هنر است و با مجلات زن روز، پگاه، ندا، ادبیات داستانی و پیام زن همکاری دارد. وی در سال ۱۳۶۴ در بخش ادبیات دفاع مقدس تقدیر شد و جایزه خود را از وزیر ارشاد وقت دریافت کرد.
از جمله آثار آرمین می‌توان به «شب و قلندر»، «ای کاش گل سرخ نبود»، «سرود اروند رود»، «آن روز که عمه خورشید مرد»، «راز لحظه‌ها»، «گزیده ادبیات معاصر)»، «کیمیاگران نقش»، «بوی خاک»، «مقایسه شخصیت‌های کتاب‌های مثنوی معنوی و کمدی الهی دانته» اشاره کرد.
علی رسولی /انتهای متن/
