13 آبان 1357 با بقیه روزها فرق داشت
از نخستين ساعات آن روز تعدادي از دانش‌آموزان دبيرستان هايي كه هنوز فعال بودند، مدارس را تعطيل كرده به سوي دانشگاه تهران حرکت كردند. آنها در سر راه خود ديگر دبيرستان ها را نيز تعطيل كردند.
در مسير حركت دانش‌آموزان به سوي دانشگاه، مردم نيز با آنها همراه شدند و پس از ورود به دانشگاه به تجمع دانشجويان پيوستند…
تقریبا نیمه های آبان سال 57 بود. تعدادی از دانش آموزان و دانشجویان در خیابان های اطراف دانشگاه تهران تجمع کرده بودند که صداي تيراندازي و انفجار گاز اشك‌آور، آنها را پراكنده كرد. عده‌اي به داخل دانشگاه رفتند و با بستن درهاي دانشگاه به شدت شعار مي‌دادند. تعدادی هم به سمت دانشكده پزشكي در حركت بودند كه نظاميان وارد محوطه دانشگاه شده دوباره شروع به تيراندازي و انفجار گاز اشك‌آور كردند. دانش‌آموزان و دانشجويان براي خنثي كردن اثرات گاز اشك‌آور، شاخه‌هاي درختان را شكسته آتش زدند…
شروع حرکت دانش آموزان به سمت دانشگاه
دانشگاه تهران مدت ها بود که به محل گردهمایی مخالفان رژيم تبديل شده بود، عده‌اي شعار مي‌دادند، گروهي بحث و تبادل نظر مي‌كردند و برخي نيز سخنراني كرده يا اعلاميه مي‌خواندند. اما در روز سیزدهم آبان با بقیه روزها فرق داشت و شاهد یکی از بزرگترین تجمعات دانشجویان بودیم. از نخستين ساعات آن روز تعدادي از دانش‌آموزان دبيرستان هايي كه هنوز فعال بودند، مدارس را تعطيل كرده به سوي دانشگاه تهران حرکت كردند. آنها در سر راه خود ديگر دبيرستان ها را نيز تعطيل كردند.
معلم به پا حیز محصلت کشته شد
در مسير حركت دانش‌آموزان به سوي دانشگاه، مردم نيز با آنها همراه شدند و پس از ورود به دانشگاه به تجمع دانشجويان پيوستند. دانشجويان سپس به مسجد دانشگاه رفتند و از طريق بلندگوي مسجد، شعارهاي تندي عليه رژيم سر دادند. آنها كه قصد داشتند از دانشگاه تا خانه آيت‌الله سيد محمود طالقاني ـ كه به تازگي از زندان آزاد شده بود ـ تظاهرات كنند، هنگام خروج از دانشگاه با مأموران حكومت نظامي روبه‌رو شدند که با شليك تير هوايي و انفجار گاز اشك‌آور آنها را متفرق كردند. شماری از دانش آموزان حاضر در صحنه شعارهاي «مرگ بر شاه» و «معلم به پا خيز محصلت كشته شد» را از هر گوشه خيابان، سر دادند.
با شدت یافتن درگیری عده‌اي به داخل دانشگاه بازگشتند و با بستن درهاي دانشگاه به شدت شعار مي‌دادند. عده‌اي ديگر كه در بيرون از دانشگاه مانده بودند به خيابان هاي اطراف رفتند. دانشجويان به سمت دانشكده پزشكي در حركت بودند كه نظاميان وارد محوطه دانشگاه شده دوباره شروع به تيراندازي و انفجار گاز اشك‌آور كردند. با شدت دانش‌آموزان و دانشجويان براي خنثي كردن اثرات گاز اشك‌آور، شاخه‌هاي درختان را شكسته آتش زدند. با خروج مأموران از محوطه دانشگاه، مجروحين به بيمارستان هاي اطراف دانشگاه منتقل شدند و فرياد «الله اكبر» دانش‌آموزان و دانشجويان شدت يافت. گروه ديگري از تظاهركنندگان كه در خيابان هاي اطراف دانشگاه پراكنده بودند با روشن كردن آتش و حركت به سمت خيابان هاي آناتول فرانس (قدس فعلي) و بزرگمهر، شيشه‌هاي ساختمان نشريات حزب رستاخيز و نگهباني برق دانشگاه را شكستند و اثاثيه آنها را بيرون ريختند. در خيابان تخت‌جمشيد (طالقاني فعلي) نيز بانك صنايع و معادن مورد حمله تظاهركنندگان قرار گرفت.
تعداد شهدای 13 آبان
ساعاتي بعد از این حادثه، تظاهرات اطراف دانشگاه به سطح شهر و ديگر خيابان ها كشيده شد. تظاهركنندگان با در دست داشتن پلاكاردهايي نظير «دانشگاه شهيد داد» و با اعلام شهادت 65 نفر در دانشگاه، واقعه امروز را به اطلاع مردم رساندند. درباره تعداد شهدا و مجروحان حادثه 13 آبان مقامات فرمانداري نظامي تهران اعلام كردند كه برخلاف شايعات منتشره هيچ‌كس كشته نشده تنها سه نفر مجروح شده‌اند. دكتر عبدالله شيباني، رئيس وقت دانشگاه تهران نيز اظهار داشت كه درگيري هاي امروز تنها چهارده مجروح به جاي گذاشته است. روزنامه كيهان به نقل از راديو ايران، نوشت كه تا ساعت 12 شب، دوازده نفر از مجروحاني كه در بيمارستان پهلوي منتقل شده بودند درگذشته‌اند و حال دو نفر ديگر از آنها وخيم است. اما بنا به آمار بنياد شهيد انقلاب اسلامي در ميان شهداي انقلاب تنها نام دو نفر به نامهاي مصطفي حاجي و سيد مهدي سيد فاطمي ذكر شده كه تاريخ شهادتشان 13 آبان 1357 است. آنچه كه موجب بازتاب واقعه 13 آبان در جامعه شد، پخش فيلم درگيري هاي اين روز از تلويزيون بود. كاركنان سازمان راديو و تلويزيون در اقدامي بي‌سابقه، فيلم وقايع امروز دانشگاه را در بخش خبري ساعت 30/21 به نمايش گذاشتند. در اين فيلم كه صداي تيراندازي، انفجار گاز اشك‌آور و شعارهاي تظاهركنندگان ضبط شده بود، صحنه تير خوردن يكي از دانشجويان، هر بيننده‌اي را متأثر ساخت.
پیامدهای 13 آبان برای رژیم پهلوی
حادثه 13 آبان 1357 پيامدهاي بسيار بدي براي رژيم داشت. فرداي آن روز تعدادي از ساختمان هاي دولتي، تأسيسات و اتوبوس هاي شركت واحد به آتش كشيده شد كه گفته مي‌شود، بسياري از اين رخدادها توسط عمال حكومت وقت و به منظور زمينه‌سازي براي روي كار آوردن دولت جديد صورت گرفته بود. در پي اين واقعه وزير علوم و آموزش عالي، دكتر ابوالفضل قاضي، استعفا كرد. كابينه شريف امامي با عنوان دولت آشتي ملي كه در اولين ماه زمامداري خود، كشتار 17 شهريور 1357 را به پا كرده بود، با واقعه خونين 13 آبان مجبور به استعفا شد و جاي خود را به دولت نظامي غلامرضا ازهاري داد. شاه نيز در پيامي ترحم‌برانگيز كه در 15 آبان از تلويزيون پخش شد، بابت خطاهاي گذشته از ملت عذر خواست و متعهد شد كه در رفع خرابيها و مفاسد سياسي و اقتصادي بكوشد. او گفت: «من صداي انقلاب شما ملت ايران را شنيدم.»
منابع:
منبع: دايرة‌المعارف انقلاب اسلامي، ج 2، سوره، حوزه هنري، 1389.
/انتهای متن/
