قرار است در سینمای ایران کشف حجاب شود؟!

در جامعه امروز رسانه های همگانی از پیچیده ترین دستگاه های تبلیغاتی به شمار می آیند که تأثیرات عمده و بسزایی در نظام فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و شکل دهی افکار عمومی و ارائه آگاهی و بینش به افراد دارند. در میان رسانه های همگانی هنر سینما به دلیل ابعاد فراگیرش به طور اخص از ارزش ویژه ای برخوردار است. نسبت میان سینما و جامعه رابطه ای تنگاتنگ و دوسویه است؛ یعنی هر تغییر و تحول اجتماعی سینما را با خود همراه می کند و بازتابی است از شرایط هر دوره با درنظر گرفتن ویژگی های مختص به آن و هم از سویی سینما به دلیل جاذبه های بصری خود می تواند ارزش ها و هنجارهای عرفی جامعه را تغییر دهد. امروزه سینما با استفاده از نمادهای ظاهری توانسته مشخصا برای دختران و زنان جامعه مان در زمینه لباس و پوشش الگو سازی کند.

.
قبل از پیروزی انقلاب
تصویر زن در سال های قبل از انقلاب و در سینمای معروف به “فیلم فارسی” بیشتر از نقش های زنانه در سینمای هند، مصر و آمریکا کلیشه برداری و تقلید می شد. به همین دلیل در این فیلم ها بر استفاده ابزاری از دختران و زنان تأکید می شد. مثلا دختران غالباً معشوقه های مردان فیلم بودند که با اغواگری بر پرده سینما و صفحه تلویزیون مخاطب را به دیدن فیلم تشویق می نمودند و ضامن فروش فیلم بودند. باالطبع نوع پوشش این زنان و دختران به سبک فرهنگ غرب و هالیوود بسیار آزاد و گاه نیمه برهنه بود. در آن سال ها چنین پوشش وقیحانه و روابط آزاد زن و مرد در فیلم ها مانع از حضور اقشار مقید و متدین در سالن سینما می شد.

.
پس از پیروزی انقلاب
با پیروزی انقلاب اسلامی و تصویب قانون حجاب در اوایل دهه 60، نوع پوشش در فیلم های سینمایی متاثر از شرایط اجتماعی تغییر کرد. در سال های اولیه انقلاب به ویژه زمان جنگ تحمیلی پوشش چادر بیش از سـایر انـواع حجاب برای نقش اول زنان مشاهده می‌شود. پوشش غالب زنان در فیلم های دوره جنگ چادر است . در اواخر دهه 60 مقنعه و مانتوهای بلند و گشاد تا حدی جایگزین چادر می شود و بازهم حجاب زنان از نظر شرعی و عرفی کامل می باشد اما در نیمه دوم دهه 70 که همزمان است با روی کار آمدن دولت اصلاحات فضای فرهنگی عوض می شود و به همان نسبت وضع پوشش زنان در سینما تغییر می کند.

نگاه سینما به زن عوض شد
در دهه هفتاد شرایط فرهنگی جامعه تغییرات مهمی را تجربه کرد. مشخصا در سینما حدود ارزش‌ها بتدریج به سمت ترویج ناهنجاری‌های فرهنگی و شکستن بعضی حریم ها و باب شدن بسیاری از مسائل و رفتارهایی رفت که پیش از انقلاب در سینمای ایران وجود داشت. در این دوره بودند خانواده هایی که گیشه ها را تحریم کردند بخاطر ساخت فیلم های هنجار شکن که در جهت تعارض به اخلاقیات خانواده ها و ترویج روابط آزاد دختران و پسران پیش می رفت. عملاً سینمای ایران در این دوره از معیارهای تعریف شده در دهۀ شصت دور و دورتر شد.
در این میان برخلاف نگاه غيرمادی و ماورايی پيشين به زن، نگاه مادی و جنسي به زنان مشخصه ويژه آثار اين دوران است. از اين رو به وفور پرداختن به زنان خيابانی، دختران فراری، معضلات خاص زنان از جمله باکرگی، تجاوز، حاملگی و… بازتاب گسترده ای در آثار فيلمسازان می يابد. به تبع ورود این موضوعات زنانه در فیلم ها، نوع پوشش شخصیت های اصلی و فرعی زن آزادتر می شود و مرزها در مورد پوشش عوض می شود. تصویر زنان با بلوز و شلوار بر پرده سینما اولین بار در دهه هفتاد نمایش داده شد؛ در فیلم هایی چون “شور عشق”، “قرمز”،
“دختری با کفش ها کتانی”، “عینک دودی”، “شوکران”، “آبی”، ” زیر پوست شهر”، “دست های آلوده”. همچنین روسری های بلند و ساده جای خود را به روسری های کوتاه با رنگ های جیغ و در نهایت شال می دهند، شال هایی کوتاه و نازک.
در این دوره، آرایش به یک عرف برای هنرپیشه زن در سینما تبدیل شد. نمایش زنان با آرایش های غلیظ در دهه 80 و 90 نیز به رغم سیاست‌های سینمایی اعلام شده و فضای گفتمانی موجود همچنان سیر صعودی خود را حفظ کرده است.

.
تیپ سازی با نوع پوشش
در سینما پوشش یکی از المان های مهم در معرفی شخصیت ها به مخاطبین است و مخاطب در اولین برخورد نظرش به نوع پوشش و ظاهر یک شخصیت جلب می شود.
یکی از سنت هایی که متاسفانه از دهه 70 در سینمای ایران رایج شد، نمایش زنان ثروتمند و پولدار با آرایش های غلیظ و لباس های پرزرق و برق در مقابل زنان فقیر جامعه با لباس های تیره و کمترین آرایش و با حجاب کامل می باشد. شاید بشود گفت که چنین سنّتی در سینما بود که باعث شده تا دخترانی از خانواده های طبقات پایین برای پنهان کردن فقر خود، بد حجابی اشراف گونه را پیشه کنند.
از دیگر قشرهایی که در فیلم های ایرانی با آرایش و پوششی خلاف عرف جامعه دینی به تصویر کشیده می شد. قشر تحصیل کرده و روشنفکر زنان بود. شاید یکی از دلایلی که بعضی دختران دانشجو، با وجود اینکه قبل از ورود به دانشگاه با حجاب بوده اند، بعد از ورود به دانشگاه احساس می کنند باید ظاهرشان را عوض کنند، همین تصویرسازی های سینمایی از زن دانشگاه دیده باشد. گویی اگر ظاهرشان همانند تیپ دانشجویانی که در فیلم ها نمایش داده می شود نباشد، کسی متوجه نخواهد شد که آنها دانشجویند!

.
چهره مثبت و چهره منفی
یک اتفاق دیگر هم در مورد زنان سینما افتاد. شخصیت های بدحجاب در فیلم ها دارای ویژگی هایی مثل جسارت، شجاعت، مدافع حق بودن و … ر و در مقابل شخصیت های محجبه، ضعیف، بی دست و پا، تو سریخور و خرافاتی نشان داده می شوند. دختران جوان با دیدن بد بختی های زن با حجاب از یک سو و شخصیت قوی و پرنشاط زن بد حجاب که علیه زورگویی ها مبارزه کرده و از حقوق زنان دفاع می کند، از سوی دیگر، نا خودآگاه یک همذات پنداری نسبت به شخصیت بد حجاب پیدا می کنند؛ بنابر این، طبیعی به نظر می رسد که در زندگی روزمره نیز او را به عنوان الگو برگزینند.
فیلم هایی چون” واکنش پنجم”،”آتش بس”،”تسویه حساب”،”زن ها شگفت انگیزند”، “زن ها فرشته نیستند”،”یکی از ما دونفر”،”ورود آقایان ممنوع”،”قصه ها” ،”خشم و هیاهو”،”ابد و یک روز”،” گشت 2″ و … مصادیق بارز موارد مذکور می باشند.

.
جمع بندی
به طور کلي پوشش زنان در سینمای ایران بعد از پیروزی انقلاب اسلامی سيري نزولي داشته است. زنان در اکثر فیلم های سینمایی دهه شصت زنان از حجاب و پوشش کامل تر و ساده تری برخوردار بودند از زیور آلات، آرایش های غلیظ، تن پوش های عجیب و غریب و لوازم لوکس و غیرضروری در زندگی کمتر استفاده می نمودند، در حالی که در فیلم های تولید شده در دهه های بعد زنان بدحجاب با آرایش غلیظ ، روسری و لباس های کوتاه و تنگ و گاه با حداقل حجاب که همان هم صرفا برای صرف گرفتن مجوز نمایش بود، داده می شوند.
در حقیقت می توان گفت حجاب سنتی و کاملِ چادر، بیش از سایر نمادها تحقیر و در سینما به دست فراموشی سپرده شده است. این‌ حجاب یا بـه عنوان یک لباس غیرارزشی و لباس زنان طبقات پایین جامعه چه به لحاظ فرهنگی و چه به لحاظ مالی معرفی می‌شود و یا در طبقات بالا چنان تصنعی، غیر‌واقعی و ناشیانه آن هم در موارد ضروری همانند حضور در اماکن دولتی و ندامتگاه و زندان استفاده می شود که هرگونه اثرگذاری را زایل می‌کند. این روند در حالی است که جریان‌های فرهنگی بعد از انقلاب همواره افزایش پوشیدگی و ترویج حجاب اسلامی را مدنظر داشته اند.
گفتنی است امروز ترویج بد‌حجابی از جمله ابزارهای جدی دشمن در مقوله‌ی جنگ نرم است و از آنجایی که مبنای نظام ما دینی است و نظام اسلامی بر دین مردم استوار است، دشمنان ما به دنبال این هستند که با ترویج بد‌حجابی و مفاسد اخلاقی و اجتماعی پایه‌ی نظام را سست کنند و از بین ببرند. پس باید تا دیر نشده به مشکلات فرهنگی ریشه ای تر نگاه کرد و مسئولان فرهنگی به ویژه سینمایی در ترویج حجاب اسلامی اهتمام بورزند.

/انتهای متن/