پس انداز کردن و کمک به دیگران را از یاد نبریم

همه ما بارها و بارها زباله جمع کن هایی را دیده ایم که تا کمر در سطل زباله خم شده اند و در میان زباله ها به دنبال چیزی برای خوردن می گردند. در نزدیکی ما هستند افراد بسیاری که سالی به دوازده ماه، قدرت خرید لباس ندارند، زمستان سال گذشته موضوع گورخواب ها دل بسیاری از ما را به درد آورد، همین لامپ اضافی، شیرآب یا گازی که بیهوده باز نگاه داشته ایم، نانی که در استفاده از آن اسراف کرده ایم، لباسی که بعد از دو بار پوشیدن کنار گذاشته ایم و لباس جدید دیگری جایگزینش کرده ایم و … شاید باورش سخت و حتی مضحک باشد اما همه این ها در صورت استفاده صحیح می تواند به اقتصاد کشورمان کمک کند. نه اینکه کم بخوریم، بپوشیم یا در تاریکی زندگی کنیم یا در سرما یخ بزنیم و… بلکه کمی، فقط کمی مصرف مان را بهینه کنیم .

در روز “بهره وری و مصرف بهینه” سراغ دکتر سیدرضا حسینی، دکترای اقتصاد، عضو هیئت علمی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، مولف کتاب “الگوی تخصیص درآمد و رفتار مصرف کننده مسلمان” رفتیم تا در مورد مصرف بهینه بیشتر بدانیم.

آقای دکتر لطفاً تعریفی از این دو مفهوم بفرمایید: بهره وری و مصرف بهینه؟

• بهره وری آن طور که مدنظر علم اقتصاد است به معنی نسبت داده و ستانده است. به این معنی که در قبال مقدار مشخصی از داده ها چه مقدارمحصول بدست می آوریم. به اصطلاح در ازای منابع مصرفی تعریف شده چه میزان استفاده مطلوب خواهیم کرد. به عنوان مثال برای گرم کردن یک مکان، چه مقدار از انرژی استفاده می کنیم. هر مقداری که به ازای این محصول یعنی گرم کردن مکان از انرژی کمتری استفاده کنیم نشان می دهد که بهره وری ما بالاتر است. مصرف بهینه نیز به بهره وری مربوط است. مصرف بهینه یعنی ما از کالاهای مصرفی، بهترین و بهینه ترین استفاده را ببریم، به نوعی که موجب اتلاف کالا نشود. دقیقاً به اندازه بدست آوردن یک فایده مشخص از کالای مورد نظر استفاده کنیم.

این بهره وری و مصرف بهینه به چه صورت در خانواده ها نمود پیدا می کند؟

• در خانواده کالاهای مختلفی مصرف می شود. مثال بارز آن در خصوص انرژی است. ما از گاز و آب که در همه منازل وجود دارد، استفاده می کنیم. میزان مصرف این انرژی به خانواده ها مربوط می شود که به گونه ای رفتار کنند که از اتلاف این منابع جلوگیری شود. در خانه غیر از بحث انرژی، از کالاها و مواد دیگری استفاده می کنیم. نمونه آن مواد غذایی است. یکی از مشکلاتی که متأسفانه با آن مواجه هستیم نحوه استفاده از مواد خوراکی است که مبتلا به دورریز، اسراف و اتلاف می شود. خانواده ها می توانند با اصلاح الگوی مصرف خود مقدار زیادی صرفه جویی بعمل آورده و از این ناحیه به اقتصاد کشور کمک کنند. در خانواده ها امکانات مصرفی و وسایل و ابزار بسیاری مورد استفاده قرار می گیرد. نحوه تعامل افراد با این وسایل، نحوه نگهداری و مراقبت از این وسایل، رسیدگی و تعمیر به موقع آنها می تواند به مصرف بهینه آن کمک کند. به هر حال از انرژی گرفته تا خوراک و پوشاک و لوازم منزل همه این ها کالاهای نهایی مصرفی محسوب می شوند و مصرف شان عمدتاً مربوط به محیط خانواده است. حال اینکه چگونه از آن استفاده شود به یکایک اعضای خانواده بستگی دارد.

در خصوص مصرف بهینه، خانم ها چه نقشی در محیط خانواده برعهده دارند؟

• در مصرف مهمترین و تأثیرگذارترین فرد بر سایر اعضای خانواده، خانم ها هستند. اگر بخواهیم رفتارهای مطلوب مصرف در کودکان نهادینه شود مشخصاً اولین معلم آنها مادران هستند. مادر با رفتار خود به فرزندانش می آموزد که باید از چه الگویی تبعیت کنند. حتی سایر بزرگترها هم در محیط خانواده به نوعی تحت تأثیر رفتار خانم ها هستند اینکه چه میزان از خوراک، پوشاک و… در خانواده مورد استفاده قرار گیرد بخش زیادی از آنها بواسطه تقاضایی است که از جانب خانم ها مطرح می شود. البته به این معنا نیست که دیگران نقشی نداشته باشند به هر حال مردان و بزرگترهای خانواده همگی مسئول هستند ولی به نظر می آید رفتار خانم ها اثرگذاری بیشتری داشته باشد.

 اگر بخواهیم رفتارهای مطلوب مصرف در کودکان نهادینه شود، مشخصاً اولین معلم آنها مادران هستند.

دو مقوله بهره وری و مصرف بهینه در مباحث اقتصادی خانواده چگونه می توانند نقش داشته باشند؟

• یکی از عواملی که در موضوع “بهره وری و مصرف بهینه” مهم است بحث تبدیل به درآمد خانواده است. اگر خانواده بخواهد مصرف مطلوبی داشته باشد یکی از معیارهایی که باید مدنظر قرار گیرد تطبیق مصرف با درآمد خانواده است. مسلماً اگر مصرف به گونه ای پیش رود که فراتر از درآمد خانواده باشد از نظر اقتصادی این مصرف، مصرف مطلوبی نیست. البته به این معنا نیست که همیشه مصرف کمتر از درآمد باشد. گاهی ممکن است خانواده ای به دلیل اینکه درآمد پایین و ناچیزی دارد مجبور به استقراض هم بشود ولی اگر از این موارد استثنایی بگذریم در حالت کلی خانواده هایی که درآمدشان به اندازه کفایت زندگی شان است مشمول این قاعده قرار می گیرند که در تعیین میزان مصرف شان از کالاها و خدمات به سطح درآمد خود رجوع کنند. در واقع خانواده ها نباید به گونه ای مصرف کنند به مسئول خانواده فشار آورده شود. اگر شرایط به گونه ای پیش رفت که مصرف خانواده از سطح درآمد آن بیشتر شد در اقتصاد به آن مصرف نامطلوب می گویند. این در حالی است که در الگوی مصرف بهینه باید بخشی از میزان درآمد خانواده پس انداز نیز شود. ضمن اینکه هر خانواده با هزینه هایی مواجه می شود که قابل پیش بینی نیست و خانواده ها باید برای این هزینه ها پس اندازی داشته باشند. اگر خانواده ای به نحوی هزینه کند که تمام درآمد را صرف زمان حال کند و برای مصرف در آینده و هزینه های پیش بینی نشده چیزی باقی نگذارد می گوییم که مصرف آنها بهینه و مطلوب نیست.

 در الگوی مصرف بهینه باید بخشی از میزان درآمد خانواده پس انداز شود تا صرف هزینه های غیر قابل پیش بینی درگردد.

دیدگاه اسلام در خصوص مصرف بهینه چیست؟

• ینکه خانواده ها در مصرف خود به گونه ای عمل کنند که تمام درآمد خود را صرف نیازهای خود کرده و از نیازهای دیگران و کمک به دیگران غافل باشند مصرف مطلوب اسلامی تلقی نمی شود. ما باید به گونه ای عمل کنیم که مبتلا به اسراف نشویم، در عین حال برخی از درآمد را برای نیازهای آینده پس انداز کنیم و برخی دیگر را برای کمک به دیگران و کمک های اجتماعی در نظر بگیریم.

اینکه خانواده ها در مصرف خود به گونه ای عمل کنند که تمام درآمد خود را صرف نیازهای خود کرده و از نیازها و کمک به دیگران غافل باشند، مصرف مطلوب اسلامی تلقی نمی شود.

/انتهای متن/