امر بمعروف و نهی از منکر را از خودی ها شروع کنیم

امر بمعروف و نهی از منکر از جمله مسائل و موضوعاتی است که هر ساله با شروع ماه محرم بیشتر در ذهن تداعی و بسیار هم در موردش صحبت می شود، چراکه اصلی ترین هدف جهاد والا و الهی امام حسین(ع) احیای فریضه واجب امر بمعروف و نهی از منکر عنوان شده است. اما آنچه مسلم است تلقی رایج از این واجب با آنچه مورد نظر دین ما و اولیای آن مانند حضرت سیدالشهدا بوده، یکی نیست. الان فریضه امر بمعروف و نهی از منکر شده غالبا خرد و محدود است و ما آن را گاهی تنها منحصر به حوزه احکام عبادی، بعضی از مسائل اجتماعی مثل بی حجابی و بدحجابی و خیلی وقت ها فقط در مورد غیرخودی ها و غیرمذهبی ها می دانیم.با توجه به قیام اباعبدالله الحسین(ع) آیا واجب ترین امر بمعروف و نهی از منکر در مورد حکومتگران و دولتمردان نیست؟
اینها سؤالاتی ست که در گفتگو با حجت الاسلام صدارت سعی شده به آنها پاسخ داده شود.برای شروع معنای دقیق امر بمعروف و نهی از منکر به عنوان یک واجب دینی را توضیح می دهید؟
– بیان ساده این واجب دینی دعوت به کارهای نیک و بازداشتن از خطا و کارهای زشت و ناپسند است که در مورد هر صاحب شغل و فعالیتی می توان این تعریف را پیاده کرد. اینکه مردم یکدیگر را به کار خوب و خیر دعوت کنند و در مورد انجام ندادن هر کار بد و زشتی به هم تذکر بدهند.
در دین ما خداوند این را جزو واجبات قرارداده و در آیات قرآن هم به آن اشاره شده. بهترین امت که در قرآن معرفی شده است همان هایی هستند که خروج می کنند برای امر بمعروف و نهی از منکر. در روایات هم آمده که یکی از علامات صالحین همین امر بمعروف و نهی از منکر است و یا در جای دیگر یکی از ویژگی های رستگاران عمل به امربمعروف و نهی از منکر ذکر شده است.
از نظر فقهی هم این امر یکی از واجبات ماست مثل نماز، روزه، خمس و چیزهای دیگر تحت عنوان فروع دین؛ البته به این دو واجب کمتر پرداخته شده است.

با توجه به تعریف شما نخستین کارکرد این واجب در مورد افراد درون گروهی و خودی است یا برون گروهی و غریبه ترها؟
– امر بمعروف و نهی از منکر جزو احکام اجتماعی ماست و هر جا که جامعه ای باشد، این امر جزو واجبات ان جامعه است و از آنجا که کوچکترین واحدی که برای جامعه تعریف می شود، خانواده است بنابراین مسلمان ابتدا از خانواده شروع می کند این واجب را. البته شرایط، ضوابط، قوانین و مصلحت های اجرای این واجب هم باید رعایت شود.
ابتدا در خانواده اعضا باید این مسئله را نسبت به هم اعمال کنند البته با رعایت اینکه جایگاه بزرگتر ها نزد کوچک تر ها ضعیف نشود و محبت ها از بین نرود. در واقع باید در جهت استحکام خانواده باشد.

ابتدا اعضای خانواده باید نسبت به هم امر بمعروف و نهی از منکر را اعمال کنند البته با رعایت اینکه جایگاه بزرگترها نزد کوچک ترها ضعیف نشود و محبت ها از بین نرود. در واقع باید در جهت استحکام خانواده باشد.

در محله زندگی فرد هم باید اعمال شود، البته همان طور که گفتم با شرایطی که اختلاف افکنی نشود و بعد در سطح یک کشور مردم نسبت به مسئولین، مسئولین نسبت به یکدیگر و مردم نسبت به یکدیگر. ما روایت داریم که اگر امر بمعروف رعایت نشود، افراد شرور بر انسآنها تسلط می یابند. امیرالمؤمنین(ع) می فرمایند:
«این کار را ترک نکنید که اگر ترک کنید بدترین افراد بر شما حاکم می شوند و دعای شما هم مستجاب نمی شود.»
اگرابتدا در جمع خانوادگی و فامیل امر بمعروف و نهی از منکر را انجام ندهیم، افراد به انجام کار بد و زشت خود عادت می کنند و دیگر غیر قابل کنترل می شوند. همان طور که شما هم حتما دیده اید بعضی خانواده ها فرزندانی دارند که پدر و مادر هم نمی توانند کنترل شان کنند. در سطح کشور و جامعه هم اگر امر بمعروف و نهی از منکر انجام نشود، افرادی که صلاحیت ندارند یا ویژگی های لازم برای حضور در مسئولیت های نظام را ندارند، مسئولیت را در دست می گیرند و حالا ما مدام بگوییم که انشاءالله خدا شرشان را کم کند، این دعا بدون امربمعروف و نهی از منکر محقق نخواهد شد.
به هر صورت در هر سطحی از اجتماع وقتی واجب، الهی است باید رعایت شود. مثلا ما راجع به نماز داریم که امر بمعروف شود. یک وقتی هست که در خانواده همسران به یکدیگر در این خصوص متذکر می شوند، یک وقت هم مسئولی در جلسه است که باز هم در وقت نماز باید تذکر داد که نماز را بخواند.

آیا از امر بمعروف و نهی از منکر با قرائت امام حسین(ع) می توان برداشت کرد که اولویت این امر به اهل حکومت درجامعه دینی بر می گردد؟
– ببینید اینکه باید این امر نسبت به همه صورت گیرد شکی نیست اما یک بحثی هست که در اجرای این امر باید مقتضیات زمان، مکان و شرایط رعایت شود. بخشی از امر بمعروف و نهی از منکر به مباحثی تربیتی بر می گردد. در این خصوص بازهم امیرالمؤمنین(ع) می فرمایند: اگر شما یک نفر را تربیت کنید یک جامعه را تربیت کرده اید. وقتی یک فرد اصلاح می شود جامعه اصلاح می شود. چرا؟ چون مردم زنجیره وار به هم وصل هستند. اینکه مطرح شود چون امام حسین(ع) در برابر حکومت این فریضه را انجام دادند، پس وظیفه ما این است که فقط به حکومت انتقاد کنیم و با مردم کاری نداشته باشیم، نمی تواند برداشت درستی باشد.

اینکه مطرح شود چون امام حسین(ع) در برابر حکومت این فریضه را انجام دادند، وظیفه ما این است که فقط به حکومت انتقاد کنیم و با مردم کاری نداشته باشیم، نمی تواند برداشت درستی باشد.

اما مسئله مهم این است که شخصی که مسئولیت بیشتری دارد انحرافش، اثر بیشتری دارد. یک وقتی آن منکر از شخصی سر می زند که ما می گوییم او ممکن است مثلاً 10 سال دیگر تشکیل خانواده بدهد وفرزندانش را هم دچار انحراف کند اما این انحراف زمانبر است و خیلی آرام اتفاق می افتد اما یک وقتی کسی در حال حاضر مسئولیت دارد، مثلا مدیر است اگر این شخص انحرافی پیدا کند و یا از او خطایی سر بزند هم اثرگذاریش بیشتر است و هم وسعتش. لذا امر بمعروف و نهی از منکر در مورد این فرد اهمیت بیشتری دارد.
اما در حال حاضر متأسفانه برخی از مردم نسبت به یکدیگر هیچ واکنشی ندارند و بی تفاوت هستند و بعد راجع به دولت و حکومت که صحبت می شود، خیلی سریع شروع می کنند به انتقاد کردن. این درست که وقتی فردی مسئولیتی دارد ما باید او را در صورت لزوم امر بمعروف و نهی از منکر کنیم اما نباید در جای دیگر این کار را کوچک بشماریم.

آیا تذکرهای خرد ما به افرادی که با دین و دینداری نسبتی ندارند، مصداق امر بمعروف و نهی از منکر حساب می شود؟
– خب مسلماً ادم ها از نظر معنوی درجات شان فرق می کند. شما همین طور که نسبت به فرد تحصیل کرده انتظاراتی دارید که نسبت به فرد دیگری که سواد کمتری دارد آن انتظارات را ندارید باید نسبت به کسی که مسئولیتی دارد حساس تر و دقیق تر باشید. توجه کنید اگر کارمندی خطا کند با اینکه به او هم تذکر باید داده شود این تذکر ملایم تر صورت می گیرد تا اینکه این خطا توسط مسئول ارشد انجام گیرد. در مقامات معنوی هم این را داریم کسی که تازه به سمت دین و مذهب آمده و یا مثلا هنوز ابتدای راه است یا بر اساس شرایط خانوادگی و محیطی با دین و دینداری سنخیت چندانی ندارد با کسی که از ابتدا در یک خانواده متدین به دنیا آمده، تمام اعضای خانواده اش محجبه و خودش هم تحصیل کرده است و از بچگی پای منبر بزرگ شده، تفاوت می کند.
حالا این خانم متدین بیاید با چادر آرایش بکند یا در حالی که چادر روی سر دارد کاری که ظاهر چادر بهم بخورد را انجام دهد ما ایشان را ابتدا باید نهی از منکر کنیم و خیلی شدیدتر از خانمی که اصلا تا حالا چادری و با حجاب نبوده و آرام آرام دارد با حجاب می شود.

وقتی یک خانم متدین با چادر آرایش بکند یا کاری که ظاهر چادر بهم بخورد را انجام دهد، ما ابتدا باید ایشان را نهی از منکر کنیم، خیلی شدیدتر از خانمی که تا حالا با حجاب نبوده و آرام آرام دارد با حجاب می شود.

شدت و حدت نهی از منکر باید فرق داشته باشد. بعضا دیده می شود نسبت به کسی که معلومات دینی خوبی ندارد و ناچارا در فرهنگ و محیطی که بزرگ شده یاد گرفته تنها یک حداقل حجابی داشته باشد برخورد بدی انجام می شود در موضع نهی از منکر ولی نسبت به آن شخصی که انتظار بیشتری از او می رفته و حالا یک کارهایی می کنه که با شخصیت چادر سازگار نیست خیر نسبت به ایشان نهی از منکر به شدتی که باید باشد انجام نمی شود و این ضعف ماست.
ما این درجه بندی را لحاظ نمی کنیم افراد از نظر معنوی درجاتشان با هم فرق می کند و کسی هم که می خواهد امر بمعروف و نهی از منکر کند باید نگاه کند طرف مقابلش چه کسی است طبق شرایط این کار را انجام دهد. نوع رفتار و امر بمعروف و نهی از منکر کردن ما نسبت به فردی که درجات معنوی بالایی دارد تا نسبت به فردی که تازه دارد وارد این مسیر می شود باید متفاوت باشد.
نکته دیگر اینکه متأسفانه ما نسبت به خودی ها کمتر این کار را می کنیم فکر می کنیم این واجب نسبت به بیگانه باید صورت گیرد. در این امر اولویت با خودی است. ما باید از خودی شروع کنیم امامان و معصومین نیز نسبت به یاران، اطرافیان و کسانی که به آنها منتسب بودند، امر بمعروف و نهی از منکر بیشتری داشتند. باز هم تأکید می کنم کسی که تازه از راه رسیده با کسی که خودی است فرق می کند. دیده می شود در محافل، مجموعه ها و مساجد اگر از خودی ها ایرادی دیده شود کمتر تذکر داده می شود به حساب دوستی دیرینه ای که هست، منتهی اگر غربیه ای تازه به مسجد آمده باشد مسجدی و چادری نباشد برخورد تند می شود.

در مسئله ای مثل حجاب، آیا این واجب دینی بیشتر نباید متوجه مسئولین و سیاستگذاران باشد؟
– به عقیده من هر دو باید باشد، طبق آموزه های دینی ما نباید از هیچ فردی غافل شد. اما طبق آن درجه بندی که گفتم آن مسئول واجب تر است و باید شدت بیشتر مورد تذکر قرار گیرد اما از افراد هم درست نیست غافل شویم.

سؤال آخر اینکه خانم ها به صورت خاص برای این فریضه چه باید بکنند و چطور به آن عمل نمایند؟
– خانم ها با توجه به نقشی که در خانواده دارند ابتدا این مسئولیت را در قبال اعضای خانواده خود دارند. یعنی یک خانم به عنوان مدیر خانه مدیریت فضای معنوی، فکری و فرهنگی خانواده را به عهده دارد و این کمک می کند که این فریضه را نسبت به همسر و فرزندانش اعمال کند و این امر اثرگذاریش خیلی بیشتر است.
یک خانم به عنوان مادر اگر امر بمعروف و نهی از منکر را در آموزه ها تربیتی پیاده کند و فرزند از دوران بچگی با این واجب فراموش شده آشنا بشود، در اینده این واجب را در جامعه پیاده می کند.
اما نقش بعدی این خانم در سطح جامعه مسئولیتی است که نسبت به دوستان خود دارد. مثلا گاهی می شنویم که می گویند به حرف ما گوش نمی دهند، بنابراین دیگر این کار را انجام نمی دهیم وقتی می دانیم اثری ندارد. خب این تفکر درست نیست و هر کس نسبت به موقعیت اجتماعی که دارد باید به این فریضه عمل کند.
نکته دیگری که می خواهم بگویم این است که فردی که خودش مذهبی و چادری است به واسطه این انتسابش به امور مذهبی و اینکه شیعه یا مثلا هیئتی هست، وظایفش سنگین تر می شود و همان طور که گفتیم این فریضه در مورد او باید سخت گیرانه تر اجرا شود تا فردی که مثلا تازه مسجدی شده، آداب مسجد آمدن و نماز خواندن را بلد نیست. امر بمعروف و نهی از منکر در مورد تازه واردها باید در حد تذکر دوستانه و محبت آمیر صورت گیرد. خب برخی خانم ها این نکات را رعایت نمی کنند بعد به مشکل می خورند که اثر ندارد و می گویند چرا ادامه دهیم. پس باید درجه بندی را رعایت کنیم.

 امر بمعروف و نهی از منکر در مورد تازه واردها باید در حد تذکر دوستانه و محبت آمیر صورت گیرد.

سپاس از وقتی که در اختیار ما گذاشتید

/انتهای متن/