از افزایش جمعیت می ترسیم!

مریم اردبیلی آینده‌پژوه در چهارمین نشست سالانه هم‌اندیشی کارشناسان جمعیت که با عنوان چشم‌انداز جمعیتی ایران برگزار شد، گفت: چالش جدی ما در سیاستگذاری جمعیت این است که از واقعیت‌های جمعیتی کشور عقب هستیم. پس از اینکه حدود ۱۸ سال پیش جمعیت ما به زیر نرخ جایگزینی جمعیتی سقوط کرد تا امروز بسته جدی‌ برای بازگشت نرخ باروری نداشته‌ایم. 

وی ادامه داد: ما هنوز در کشورمان درک عمومی نسبت به این مسأله نداریم که دلایل متعددی وجود دارد که یکی از آنها این است که این موضوع زیربنایی، سیاست‌زده شده و خبرگان ما اجماعی در این زمینه نداشتند.

این آینده‌پژوه با تأکید بر اینکه نیازمند اجماع‌سازی میان خبرگان به ویژه پزشکان به عنوان گروه مرجع هستیم، گفت: پزشکان تغییرات جمعیتی کشور را نمی‌شناسند.

وی نبود مشارکت عمومی برای حل این بحران را از دیگر چالش‌های موجود عنوان کرد و گفت: نسل دهه ۶۰ که اکنون در مرحله باروری قرار دارد احساس نمی‌کند که اگر در این زمینه اقدام نکند با بحران سالمندی مواجه خواهد شد.

اردبیلی با اشاره به اینکه  قشر زنان می‌توانند در حل این بحران بسیار کمک‌کننده باشند بیان داشت: زنان ما سطح تحصیلات بالایی پیدا کرده‌اند و خواستار زندگی اجتماعی‌تر هستند. در کشورهایی که سطح تحصیلات و اشتغال زنان بالا می‌رود، برای مقابله با کاهش باروری، سیاست‌های انطباق محیط کار و خانواده را پیش می گیرند تا دچار این چالش نشوند. حتی در کشوری مثل فرانسه با پیشبرد این سیاست، نرخ جمعیت از معکوس به شرایط قابل قبول تغییر پیدا کرد. 

وی افزود: این تلقی که منظور ما از افزایش فرزندآوری، خانه‌نشینی زنان است، نه عملی است نه مطلوب نظام و البته با گارد زنان مواجه می‌شود، اما اگر سیاست‌های انطباقی دنبال شود، نه تنها با گاردگیری زنان مواجه نمی‌شویم، که سرمایه اجتماعی ما هم افزایش خواهد یافت. 

اردبیلی خاطرنشان کرد: تنظیم فاصله فرزندآوری هم می‌تواند بخشی از عدم تعادل سنی ما را حل کند، اما غربالگری و سوءتفاهم‌هایی که این مسئله برای زنان داشته است، یکی از مشکلات جدی ماست،  زمانی که پزشک به زنان باردار می‌گوید جواب غربالگری‌ات مشکوک است و توضیح نمی‌دهد که مشکوک بودن به معنای ناسالم بودن جنین نیست، باعث رشد روزافزون سقط غیرقانونی در کشور شده است. 

وی با اشاره به نرخ و هزینه‌های ناباروری گفت: سیاست‌های غیرمستقیم در مسأله جمعیت بسیار تأثیرگذارتر از سیاست‌های مستقیم است، برای مثال؛ در شرایطی که امکان فرزندآوری بالای ۲ فرزند در ذهن زوجین پاک شده است ما نیازمند تصویرسازی تعدد فرزندآوری از طریق رسانه‌ها هستیم، افزون بر این، رفع خرافه‌های باروری مثل اینکه زن بالای ۳۵ سال به هیچ وجه نباید بارور شود و یا لزوم وجود اختلاف سنی ۳ تا ۴ سال میان فرزندان باید دنبال شود. 

سیدشهاب‌الدین صدر نماینده سابق مجلس و معاون سابق وزیر بهداشت نیز در این نشست با بیان اینکه موضوع جمعیت تنها مختص به بحث سلامت کشور نمی‌شود، گفت: این مسأله حاکمیتی، فرهنگی، اجتماعی و در ارتباط با توسعه کشور است.

وی ادامه داد: جمعیت یکی از مؤلفه‌های قدرت هر کشوری محسوب می‌شود، اما مشکل مااین است که چون بلد نیستیم کشور را اداره کنیم از افزایش جمعیت می‌ترسیم. 

صدر با اشاره به اینکه عدد جمعیت یک عدد سیاسی و ملی و حاکمیتی است، اظهار داشت: در حوزه سلامت باید به حل مشکلات بهداشتی مثل فاصله‌گذاری میان فرزندان بپردازیم.

این کارشناس ابراز داشت: سازمان جهانی بهداشت در زمینه جمعیت برای همه کشورها نسخه سیاسی می‌پیچد و نمی‌توان به آن اعتماد کرد، ما باید رویکردمان را نسبت به جمعیت عوض کنیم، چرا که رویکرد دنیا به سمت توسعه نیروی انسانی حرکت کرده است. 

صدر در پایان خاطرنشان کرد: اگر تحصیلکرده‌ها و نخبگان جامعه به افزایش جمعیت کمک نکنند، میانگین IQ جمعیت پایین می‌آید. 

محمد ولی علیئی استاد جمعیت‌شناس با توضیح  این نکته که گاهی در مورد نرخ رشد بیشتر از آنکه باید صحبت می شود، باید بگویم این نرخ یک‌عدد سالانه است، اما رابطه بین فاصله بین نسلی و نرخ رشد مهم، نرخ رشد هندسی است، اظهار داشت:نرخ رشد سالانه ۱.۲۴ صدم عنوان می‌شود، اما نرخ رشد هندسی نسلی ایران به حدود ۱.۱۰ درصد رسیده؛ یعنی در مرز صفر قرار گرفته است و فاصله نسلی ما ۳۳ سال است. 

علیئی خاطرنشان کرد: ما در حال وارد شدن به شرایط تله جمعیتی هستیم که به لحاظ نظری تغییر آن وجود دارد، اما به لحاظ عملی هیچ کشوری هنوز نتوانسته از این تله عبور کند. 

این جمعیت‌شناس بیان داشت: مطالعه تحلیل فضای جمعیت براساس نرخ جایگزینی و نقاط جمعیتی نشان می‌دهد که از سال ۶۵ تا سال ۹۵ نقاط تراکمی جمعیتی‌مان در مرزها حدود ۱۲۳ نفر رسیده است، در واقع مرزهای کشور خالی از سکنه شده که بخشی از این شرایط ناشی از آموزش و بخشی ناشی از سیاست‌های توسعه‌ای است که باعث مهاجرت به سمت شهرهای بزرگ شده است. 

علیئی ابراز داشت: برای ترویج فرزندآوری باید به تبلیغ در الگوی معیشتی و انتظارات مردم از زندگی فکر کنیم. 

وی در ادامه گفت: تغییر الگوی جمعیتی کشور به شدت سرمایه‌بر است و کشوری مثل ژاپن حدود ۵ درصد تولید ناخالص ملی خود را صرف این مسئله کرد تا نرخ جایگزینی‌اش به مرز مناسب برسد، اگر این مسئله در رسانه‌ها و قوانین حاکمیتی تبدیل به گفتمان نشود، فکر نمی‌کنم وضعیت افق جمعیتی کشور مناسب باشد.

/انتهای متن/