زن انقلابی هرجا حاضر است، نقش محوری دارد

قسمت اول گفت و گوی به دخت با دکتر فهیمه فرهمندپور، عضو هیأت علمی دانشگاه تهران و مشاور سابق وزیر کشور در امور زنان و خانواده مرور زندگی شخصی و خانوادگی او بود به همراه نگاهی به گوشه ای از تلاش ها و مشقت هایی که در مسیر رسیدن به این توفیق ها داشته است.

در این قسمت از نگاه دکتر فرهمندپور وضعیت  زنان را در سال های پس از انقلاب اسلامی  مرور می کنیم.

– فکر می کنید اگر انقلاب نمی شد، شما می توانستید به این اندازه از موفقیت در میدان های مختلف برسید؟

قطعاً نه. من هر بار به زیارت مرقد امام (ره) می روم یا حتی در جاده تهران- قم از جلو مرقد امام (ره) رد می شوم، همین حرف را خدمت ایشان می گویم که اگر شما نبودید من الان کجا بودم؟

 با خودم فکر می کنم اگر امام (ره) نبود من فقط دو گزینه داشتم: یا به دلیل پایبندی های مذهبی و اخلاقی به شدت محدود می شدم و بخش عمده قابلیت، استعداد، توان، انگیزه، شوق تحصیل و… در من به هدر می رفت، کسی مثل مادرم و غالب مادرهای آن دوره. یا اگر می‌ خواستم آن توانایی ها و قابلیت ها را بروز دهم، حتماً مجبور می شدم به پایبندی های مذهبی ام پشت کنم. بنابراین با قطعیت می گویم که من، خودم را با امام (ره) شناختم و امروز هرچه دارم به برکت امام (ره) و انقلاب امام (ره) است.مادر من زن بسیار فهمیده و روشنی است. فرزندانش را خوب تربیت کرد، برای تحصیل فرزندانش ارزش قائل بود، شرایط آرام و گرم و مطمئنی در خانه ایجاد می کرد و … ولی واقعیت این است که نسل آنها نوعاً امکان تحصیل و انجام فعالیت‌های اجتماعی برجسته ای نداشتند. قاطعانه معتقدم انقلاب اسلامی بود که شرایط کار و تحصیل مطمئن را برای زنان فراهم کرد و به آنها هویت مستقل داد.

قاطعانه معتقدم انقلاب اسلامی بود که شرایط کار و  تحصیل مطمئن را برای زنان فراهم کرد و به آنها هویت مستقل داد.

– یعنی پیش از انقلاب ما زن تحصیلکرده و فعال اجتماعی نداشتیم؟

حتماً چنین زنانی داشته ایم ولی آنها نماینده جامعه، زمان و نسل خود نبودند. ببینید؛ ما این همه در مورد وضعیت اسفبار زنان قبل از اسلام حرف می زنیم و اینکه در حجاز چه وضعیتی بوده و چه بلایی سر زنان و دختران می آوردند و .. آن وقت در آن شرایط، خانمی با عنوان خدیجه کبری پیدا می شود متفاوت از تمام آن چیزهایی که ما در مورد آن زنان شنیده ایم. یعنی خدیجه کبری شدن در زمان جاهلیت غیر ممکن نیست اما این خانم، نماینده زنان نسل خودش نیست. خدیجه کبری در دوران جاهلیت یک استثنا بوده.  چه بسا اگر انقلاب نمی شد، ما باز هم خانم های تحصیل کرده، استاد دانشگاه، محقق و پژوهشگر داشتیم ولی افراد معدودی که نمی توانستند نماینده جامعه و هم نسلان شان معرفی شوند‌. مقام معظم رهبری جمله ای دارند به این مضمون که: “این همه خانم تحصیل کرده،  فاضل و عالم که الان هست به برکت انقلاب است.” تعبیر “این همه” معنا دارد. یعنی شما بعد از انقلاب توانستید “جریان” بسازید، جمعی و نسلی از زنان تحصیل کرده و فاضل داشته باشید که نماینده قشر پرشماری از جامعه شان باشند. 

– با این اوصاف ما می توانیم از زن انقلابی که نماینده جامعه انقلاب کرده امروز است،‌ یک تعریف داشته باشیم؟

بله زن انقلابی، زن پرورش یافته در فرهنگ انقلاب، زنی است توانمند، مسئولیت شناس، با قدرت تشخیص اولویت ها، برخوردار از توان و بصیرت کافی، زنی که مبتکر و خلاق است و خود را با شرایط وفق می دهد. درهر موقعیتی بهترین عملکرد را داشته و بهترین نتیجه را به دست می آورد. مطالبه گر هست ولی طلبکار نیست. نسل ما نسلی است که امام به آنها گفت: “نگویید انقلاب برای ما چه کرده است؟ بگویید ما برای انقلاب چه کار کرده ایم.”

 زن انقلابی توانمند، مسئولیت شناس، با قدرت تشخیص اولویت ها، با بصیرت، مبتکر و خلاق است. مطالبه گر هست ولی طلبکار نیست.

زن انقلابی مثل حضرت زهرا (س) در همه جا نقش محوری دارد،‌ چون مثل ایشان بصیر و موقعیت شناس است. حضرت زهرا (س) در خانه محور است؛ در جامعه که حاضر می شود، محور است، در کار علمی یا کار انقلابی محور است و در همه این موقعیت ها بهترین است. بهترین مادر، عاشق ترین همسر، متفکر، سخنران و … اساساً یک شخصیت محوری است. او درخاندان پیامبر هم محور است: “فاطمه و ابوها و بعلها و بنوها”. زن انقلابی باید همین طور در هر جایی که حضور دارد، به قدر توان و طاقتش محور باشد، شاخص باشد، قدرت جریان سازی مثبت داشته باشد. هر جا هست ایمنی بخش و توفیق افزا باشد.

-آیا برای نسل جوان و دخترهای امروزی چنین نقش محوری را برای زن کسی مطرح کرده و آموزش داده است؟

قبول دارم که متأسفانه حق این مطلب برای دختران امروزی ادا نشده. من کارگاه هایی با عنوان “زن در اسلام” برگزار می کنم، وقتی حقوق زن در اسلام را می گویم، مخاطبان متعجب و شگفت زده می شوند چون واقعا این حقوق به آنان گوشزد نشده. ولی همیشه به مخاطبانم تأکید می کنم که وقتی حق زن در اسلام اینقدر زیاد است، معنی اش این است که زن، مسئولیت های سنگینی هم دارد؛  چون توازن حق و تکلیف در نظام حقوقی اسلام یک اصل است. به علاوه، اسلام عدالت محور است نه جنسیت محور که به نفع زنان یا مردان کفّه حقوق یا تکالیف را ناعادلانه تنظیم کند. اما ما نه تنها حقوق را کامل نگفته ایم، مسئولیت ها را هم درست آموزش نداده ایم. حالا واقعاً این تکلیف دشوار زنان چیست؟ من معتقدم؛ زنان اصولاً جریان سازند، انتظام بخشند، قدرت بالایی برای ایفای نقش های محوری دارند. چه بسا مردها متأثر از این نقش آفرینی محوری زنان، نقش آفرینی می کنند. اگر زن در جای خود قرار نگیرد، مرد هم نمی ‌تواند در جای اصلی و واقعی خود واقع شود. امام (ره) می ‌گویند: “از دامن زن مرد به معراج می رود”. یعنی اگر شما زن معراجی باشید، مرد معراجی هم خواهید داشت. زن از نظر قران هویت مستقل دارد، می تواند محور خوبی یا بدی باشد. قرآن وقتی می ‌خواهد یک انسان خوب – نه فقط یک زن خوب- را مثال  بزند، همسر یک مرد بد را مثال می‌ زند، یعنی آسیه و وقتی می خواهد یک انسان بد –نه فقط یک زن بد-  را مثال بزند، همسر یک مرد خوب را مثال می زند، یعنی همسر نوح. یعنی؛ زن هویت مستقلی دارد؛ فارغ از این که شوهرش یا پدرش کیست؟ اما وقتی از اهل بیت یاد می شود؛ چهار مرد بر گرد محور یک زن انسجام پیدا می کنند؛ فاطمه و پدرش و شویش و پسرانش… نمی گوید؛ پیامبر و دخترش و دامادش و نوه هایش… و یا؛ علی و همسرش و…

وقتی حق زن در اسلام زیاد است،  مسئولیت هایش هم سنگین است اما ما به نسل جوان دختران مان نه حقوق کامل زن را در اسلام گفته ایم، نه مسئولیت های مهم و حساس  را.

شما در این سال ها، نمونه های زن انقلابی را کم ندیده اید. کسی که همسر شهید است، خودش تحصیل کرده و مثلاً استاد دانشگاه است، بچه های موفقی تربیت کرده و برغم مشقاتی که پشت سر گذاشته، پای آرمان هایش هم ایستاده است. یا خانمی که زن تحصیلکرده و فعال اجتماعیست و یک بنیاد خیریه مؤثر را مدیریت می کند و هم زمان، به دلیل همراهی و مدارا با فعالیت شبانه روزی و بسیجی وار همسرش، یک تنه مسئولیت بچه ها و خانواده اش را هم به دوش می کشد. شما این زن را زن انقلابی، زن پرورش یافته در دامن اسلام و انقلاب اسلامی معرفی نکنید، چطور معرفی می کنید.

-به نظر شما این زن انقلابی محوری را چطور می توان به جامعه و مخصوصاً جوان ها معرفی کرد ؟

شک نکنید که ما در معرفی چنین زنی کم گذاشته ایم. من شخصیت این زن انقلابی را با مجموعه چنین مختصاتی در واقعیت اجتماع می بینم ولی در فیلم و سریال های تلویزیون یا در سینما نمی بینم!!  یا کم و محدود و ناقص می بینم!! شخصیت زنانی که در تلویزیون  نمایش داده می شود، غالباً یا سطحی و بد اخلاقند، یا معترضند یا بی قیدند …، اگر در این میان یک زن متدین را مطرح می کنند، خیلی عمیق نیست یا اگرخانم عمیقی است، خیلی متدین نیست و …

 من شخصیت زن انقلابی را با مجموعه مختصاتش در واقعیت اجتماع می بینم ولی در فیلم و سریال های تلویزیون یا در سینما نمی بینم یا کم و محدود و ناقص می بینم!

– به نظر شما در جمهوری اسلامی ساز و کار رشد زن ها چقدر فراهم شده است؟  موانع و مشکلات چه بوده و راهکارها چیست؟

مشکل مهم امروز جامعه ما این است که همه موضوعات به نوعی درگیر مسائل سیاسی است، اقتصاد و فرهنگش سیاست زده و دچار باندبازی های سیاسی است. از جمله این بخش های سیاست زده هم حوزه زنان است. این قضیه در طول این چند دهه، همواره بوده است. مثلاً همیشه مهمترین ملاک انتخاب مدیران ارشد حوزه زنان، تعلقات سیاسی بوده است و نامرتبط ترین افراد با این حوزه، فرصت ورود و تصمیم سازی و تصمیم گیری در این عرصه را پیدا کرده اند. با این وصف، چطور می‌توان از چنین ساختار مدیریتی انتظار داشت بهترین نتیجه را از شرایط و ظرفیت های موجود بگیرد؟ حتی در مواردی، همین سوء مدیریت ها مانع بزرگی در مقابل فرایند رشد و تعالی طبیعی زنان هم بوده است.

 مشکل مهم امروز جامعه ما این است که همه موضوعات به نوعی درگیر مسائل سیاسی است، اقتصاد و فرهنگش سیاست زده و دچار باندبازی های سیاسی است. از جمله این بخش های سیاست زده هم حوزه زنان است.

نقش آفرینی بی نظیر زن های ما در زمان انقلاب و جنگ، نتیجه فعالیت کدام اداره و تشکیلات و مؤسسه بود؟ کرامت و حرمت و حیا و سازگاری و اثربخشی مادران ما در خانواده، بوسیله کدام اداره و نهاد و مرکز و معاونتی حمایت می شد؟ حتی حضور گسترده دختران و زنان ما در عرصه های علمی و دانشگاهی، یک جریان خودجوش و متکی به انتخاب های فردی خود آنها بود نه یک برنامه ریزی دولتی. خیلی جاها ورود و تمرکز و حساسیت زایی اگر تخصصی، حساب شده، مبتنی بر نظام هنجارها و ارزش های بومی و فرهنگی خودی و البته با رویکرد آینده پژوهی نباشد، چه بسا مشکلات را بیشتر هم می کند. مطمئن باشید در مواردی مثل کاهش آمار ازدواج و افزایش آمار طلاق، برخی اقدامات نسنجیده و تصمیمات کارشناسی نشده و سوء مدیریت ها حتماً تأثیر منفی داشته است، حتی اگر با حسن نیت هم همراه بوده باشد. البته تأکید می کنم که من پیشرفت چشمگیر زنان ایرانی بعد از انقلاب را انکار نمی کنم. نکته من مقایسه وضع امروز با قبل از انقلاب نیست. این تغییر معجزه گونه که محل تردید نیست.

نقش آفرینی بی نظیر زن های ما در زمان انقلاب و جنگ،  کرامت و حرمت و حیا و سازگاری و اثربخشی مادران ما در خانواده،  حتی حضور گسترده دختران و زنان ما در عرصه های علمی و دانشگاهی، یک جریان خودجوش و متکی به انتخاب های فردی خود آنها بود نه یک برنامه ریزی دولتی.

بحث من مقایسه وضع امروز با وضعیتی است که متکی به همین امکانات و ظرفیت ها می توانست و می بایست باشد اما به دلیل سوء مدیریت ها نشده.  تازه، نه تنها کسانی که در هر دوره متصدی و متولی پیشبرد امور این حوزه بوده اند، غالباً سیاسی انتخاب، عمل و اقدام کرده اند، که حتی کسانی هم که از سوی دیگر، مأموریت مطالبه گری و نقد اقدامات گروه یا جناح حاکم را داشته اند هم نقد و نظرشان تا حدود زیادی متأثر از مخالفت های سیاسی و جناحی بوده تا منطق و انصاف و تخصص و مصلحت اندیشی برای زنان و دختران و خانواده ها! این حرف مخصوص یک دوره و یک دولت و یک جناح نبوده و متأسفانه نخواهد بود.

ادامه دارد…

/انتهای متن/