نبود وصیتنامه و کلی دردسر

وقتی کسی فوت می کند و طلبکارانی دارد، وارثان فرد موظف به ادای دین او نیستند. لازم است هرکس وصیتنامه ای برای بعد از فوت خود داشته باشد که بعضاً در آن، تکلیف مال و اموال و مسائل شرعی، وضعیت طلبکاران و بدهکاران را به فرد موصی یا همان اجرا کننده وصیتنامه  که امین متوفی هم هست، بسپارد.

مرگ خبر نمی کند و از پیش برای کسی دعوتنامه نمی فرستد؛ یکباره و بی خبر می رسد و می تواند همه پیش بینی ها و برنامه ریزی ها را به هم بزند وخیلی کارها را نیمه تمام بگذارد، طوری که کلی  مشکل و دردسر برای بازماندگان درست شود؛ مثل مشکلات و دردسرهایی که برای فرزندان آقای سلیمانی پیدا شده است.

امیر و فتانه از طرف شش خواهر و برادر تنی خود و یک خواهر و برادر ناتنی، برای دریافت راه حل مشکل شان کلی این در و آن در زده اند و نهایتا به مشاور حقوقی مراجعه کرده اند. خودشان در مورد مشکل شان تعریف می گویند:

40 سال پیش پدر ومادر ما با هم ازدواج کردند. قبل از ازدواج با مادرم، پدرم همسری دیگر داشت که به دلیل بیماری، خیلی زود و در جوانی فوت شد و از او یک پسر و یک دختر برای پدرم ماند. پدرم با فاصله چند ماه با مادر ما ازدواج کرد. همسر اول پدرم مهریه اش را که آن زمان 50 هزار تومان بود، قبل از فوتش به فرزندانش بخشیده بود، که بعد از فوت او، فرزندان، آن را از پدرم طلب داشتند. بعد از ازدواج با مادرم، با گذشت زمان کم کم وضع اقتصادی پدرم بهتر شد و از ارثیه ای که از پدرش برایش مانده بود، خانه و زمین خرید. با تلاشی که پدرم برای بهتر شدن وضعیت مالی خانواده انجام می داد، هر روز کارش بهتر شد، تا جایی که در سال 72 یک کارخانه تولید صنعتی خرید و کار و درآمدش بهتر شد و توانست زندگی خوبی برای خانواده فراهم کند.

در این سالها برادر و خواهر ناتنی ما ازدواج کردند و سر زندگی شان رفتند. از ما چهار برادر و دو خواهر تنی  سه تا از پسرها و یک دختر  ازدواج کرده اند.

مادرما هم  در سال 82 به رحمت خدا رفت. او در زمان زندگی پدر سه دانگ از یکی از خانه های پدرم به نامش بود و یک دانگ هم از کارخانه اش  که از درآمد آن مادرم باغی در شهر خودش خریده بود و همه خانواده از آن بهره برداری می کردیم.

در سال 92 بخاطر وضعیت اقتصادی بد کشور، کارخانه ی پدرم هم  ورشکست شد. تا مدتها پدرم سعی داشت زیر بار این شکست نرود و خیلی تلاش کرد که از ورشکست شدن خود جلوگیری کند. چون بالاخره یک عده آدم زن و بچه دار و همینطور همه پسرانش از این کارخانه درآمد داشتند. کار و شغل ما چهاربرادر و حتی شوهران خواهران مان از محل درآمد این کارخانه بود، چون همه مان در کارخانه کار می کردیم. ولی بالاخره پدر هیچ کار  نتوانست انجام بدهد. هرچه برای وام به بانکها مراجعه کرد، موفق به دریافت وام نشدند. چون وامهای گذشته را هم نتوانسته بود پرداخت کند. و شاید از غصه همین وضعیت و خجالت و شرمندگی پیش طلبکارها و برگشت چک هایی که نزد طلبکاران داشت بیمار شد و در عرض شش ماه بعد از شروع بیماری، فوت کرد.

بعد از گذشت شش ماه از فوت پدرم درخواست گواهی انحصار وراثت دادیم و برای هشت فرزند پدرم به عنوان  وراث او گواهی گرفتیم. از اموال پدرم بخش هایی که به نام مادرم بود جدا کردیم تا به موقع بین شش نفر ما تقسیم شود. مهریه مادرِ خواهر و برادر پدری ام را هم تعیین کردیم و به ایشان پرداخت کردیم. حالا مانده اند طلبکاران پدرم که از همان روز تشییع جنازه مراقب ما بودند که نکند حقوق شان ضایع شود. ماترک پدرم، ساختمان کارخانه (غیر از یک دانگ آن که مال مادرم بود)، وسایل و امکانات کاری، چند قطعه زمین و ملک در شهرستان و مقداری سهام و این چیزهاست و یک خانه که سه دانگ آن به نام مادرم هست که تا پدرم زنده بود ما برای دریافت ارثیه سهم مادرمان اقدام نکردیم. ولی اینجا باید بالاخره ماترک مادر را از ماترک پدری جدا می کردیم.

حالا نمی دانیم در مقابل این طلبکاران چه کنیم و ما ترک را چگونه می توانیم برای خودمان نگه داریم؟

وضعیت سهم الارث ما با این همه طلبکار چه می شود؟

پاسخ دکتر فرزانه اژدری:

لازم است هرکس وصیتنامه ای برای بعد از فوت خود داشته باشد که بعضاً در آن، تکلیف مال و اموال و مسائل شرعی، وضعیت طلبکاران و بدهکاران را به فرد موصی یا همان اجرا کننده وصیت نامه  که امین متوفی هم هست، بسپارد. این امر آنقدر مهم است که توصیه شده که هر سال افراد وصیت نامه خود را تجدید کنند و مطالب مورد نظر خود را به بازماندگان یادآوری نمایند. در این صورت میان بازماندگان و وراث بر سر سهم الارث اختلافی پیش نمی آید و وضع طلبکارها و بدهکارهای احتمالی هم مشخص می شود.

بطور کلی هرگاه فردی فوت کند، هر چند وراث مایل باشند که هر چه زودتر ماترک را تقسیم کنند و سهم شان را دریافت نمایند، اما باید دانست که وراث قائم مقام متوفی در امور مالی وی بعد از فوت هستند. به همین دلیل در صورتی که متوفی مالی داشته باشد، تا دیون متوفی مشخص نشده ، حق تصرف ما ترک را ندارند.

طبق ماده 868 قانون مدنی مالکیت ورثه نسبت به ترکه متوفی، قطعی نمی شود مگر پس از ادای دیون و حقوقی که به ترکه میت تعلق می گیرد. این حقوق شامل حقوق و دستمزد کارگران و خدمتگزاران و کارمندان متوفی، هزینه کفن و دفن او و نیز پرداخت مبلغ رهن و یا وثیقه هایی که در اختیار متوفی بوده، می باشد. ماترک متوفی اول باید به آنها اختصاص پیدا کند؛ بعد اگر چیزی از اموال متوفی باقی ماند مابین ورثه تقسیم می شود.

بنابراین به این خواهر و برادر توصیه شد که :

1. در مورد مهریه مادرتان، همانطور که در مورد مادرِ خواهر و برادر پدری تان عمل شده، شما نیز می توانید مهریه مادر را از ماترک پدری کسر نمایید. زیرا بطور کلی مهریه مانند سایر حقوق مالی، قابل نقل و انتقال قهری است. یعنی خود بخود به ورثه می رسد و جزئی از ماترک مادر است.
2. مهریه چون از دیون ممتاز است، می تواند قبل از پرداخت دیون دیگران از ماترک پرداخت شود؛ هرچند ممکن است کل ماترک به اندازه مبلغ و میزان مهریه باشد و پس از پرداخت آن، برای دیگر طلبکاران یا وراث چیزی باقی نماند.
3. در معرفی ماترک پدری، باید ماترک مادر از آن جدا شود که متعلق به وراث است، که پدر شما هم جزو وراث بوده و در حال حاضر طلبکاران می توانند به عنوان اموال بدهکار از آن سهم پدری در اموال مادرسهم شان را بردارند.
4. باید دانست که اگر متوفی طلبکارانی داشته باشد و مالی هم نداشته باشد، هیچ یک از وراث در مقابل طلبکاران مسئول نیستند و طلبکاران نمی توانند به هیچ یک از وراث برای دریافت طلب خود مراجعه کنند.
5. در صورتی که متوفی اموالی داشته باشد و طلبکار یا طلبکارانی هم داشته باشد، بعد از انحصار وراثت، اگر اموال تقسیم شود، هرکدام از وراث که سهم خود را دریافت کرده، در مقابل طلبکاران مسئول است و باید اول دیون متوفی را از سهم خود پرداخت کند و سپس از باقیمانده ماترک سهم خود را بردارند.
6. اگر هریک از وراث بخواهد در مقابل طلبکاران مسئول تلقی نشود، می تواند رسما در دفترخانه اعلام کند که سهمی از ماترک نمی خواهد. در این صورت طلبکاران نمی توانند برای طلب شان به وی مراجعه کنند.
7. در صورتی که ماترک کمتر از دیون متوفی به طلبکاران باشد، پس از تقسیم ما ترک به نسبت سهم طلبکاران به ایشان پرداخت می شود. مثلا اگر ماترک 100 میلیون تومان باشد و طلبکاران به مبالغ متفاوت طلبکار باشند، کسی که یک میلیون طلب دارد 100 هزار تومان و کسی که 40 میلیون طلب دارد 4 میلیون تومان و به همین ترتیب باید درصدی به نسبت طلب شان از ماترک دریافت نمایند تا همه طلبکاران به بخشی از طلب شان برسند.
8. اگر همه ماترک به اندازه همه طلب طلبکاران(غارمین) بود و به آنان پرداخت شد، چیزی دیگر به وراث تعلق نخواهد گرفت. ولی اگر طلبکاران به اندازه طلب شان بطور کامل از ماترک دریافت کردند و چیزی باقی ماند، بین وراث به نسبت دختر و پسری و سهم زوجیت (چه زوج باشد چه زوجه) تقسیم خواهد شد.

/انتهای متن/