نشست “هویت زن ایرانی در گذار از سنت به مدرنیته” برگزار شد

دکتر رحیم محمدی و دکتر گیتی خزاعی به عنوان پژوهشگر و جامعه شناس در این نشست  به ارائه سخنرانی پرداختند. تعدادی از دانشجویان و علاقمندان حوزه جامعه شناسی نیز در این جلسه حضور داشتند.

فقدان نظریه جنسیت در ایران

دکتر رحیم محمدی در سخنانی تحت عنوان  “درنگی در سوژگی زن در ایران” اظهار کرد:

وضعیت زن معاصر ایرانی یکی از عناصر فرآیند جامع تجدد ایرانی است و من در ذیل این فرآیند جامعی که حداقل 500 سال در ایران سابقه دارد، وضعیت زن ایرانی را توضیح می دهم. بحث کردن در مورد زنان در ایران شبیه قاعده ی سهل ممتنع است یعنی می توان فراوان درباره آن سخن گفت اما سخن نظری و اندیشه ای در مورد زن ایرانی گفتن آسان نیست. زنان ایرانی در 100 سال اخیر دگرگونی بنیادی را تجربه کرده و مشقت های زیادی متحمل شده اند و در جنبش های اجتماعی حضور داشته اند اما ما فاقد نظریه جنسیت در ایران هستیم.  هنوز نظریه ای در این باره در ایران نداریم.”

این پژوهشگر و جامعه شناس اضافه کرد:

“سه نوع گفتار در مورد زن ایرانی در ایران می تواند وجود داشته باشد؛ سطح اول گفتار، زندگی روزمره است یا گفتار در سطح تجربه ی زیسته. این نوع گفتار در باب زن در ایران وجود دارد. سطح دوم گفتار، بازنمایی و سطح واقعی مسائل زنان است که در روزنامه ها، کتاب ها، نمایش نامه ها و رمان ها و …آورده می شود و چون نظریه جنسیت نداریم، روزنامه نگار، مورخ و رمان نویس نتوانستند توصیف واقعی از زن امروزی ایران ارائه دهند. سطح سوم گفتار همین ساحت نظری است که ما فاقد آن هستیم. پس در .واقع ما دو سطح اول گفتار در مورد زن ایرانی را داریم ولی سطح سوم را نداریم.”  سوژگی زن معاصر ایرانی

وی اظهار داشت: ” می خواهیم در مورد زن ایرانی معاصر در سطح سوم حرف بزنیم یعنی سوژگی زن معاصر ایرانی. “سوژگی یا سوژه” چیست؟ سوژه یک نام برای نامیدن انسان مدرن است و ما می گوییم زن ایرانی سوژه شده است. سوژگی یک دگرگونی در ظرف تاریخ و جامعه است. مثلا دختران امروز ایلامی و ایرانی در برابر ازدواج اجباری دست به خودکشی و فرار می زند. چرا زن صد سال پیش ایلامی و ایرانی این کار را نمی کرد؟ دختر امروزی از کجا آموخته؟ باید پاسخ دهیم از تاریخ و زمانه اش. در سوژگی سه نوع دگرگونی داریم: دگرگونی در آگاهی، اراده  و شیوه عمل. وقتی زن ایرانی در ایران سوژه شد یک اتفاقی افتاد و آن مقاومت در برابر نظم جنسیتی مسلط بود. یعنی مرد و زن در گذشته هر کدام در نقشی تعریف می شدند. اما امروزه مثلا فرزند به والدینش می گوید من خودم تشخیص می دهم چطور ازدواج کنم، کار کنم و…زن ایرانی هم در مقابل موانع آزادی، امنیت و حقوق خود می ایستد. در واقع سوژه نوعی توانستن پیدا می کند. . در مجموع تجدد ایرانی باعث شده زن ایرانی دنبال حقوق وامنیت و برابری بگردد و مثلا بگوید چرا زنان ایران توسعه پیدا نکرده اند و یکی از گفتمان های مؤثر و جالب تجدد ایرانی همین است. “”

بازنمایی حضور زن در فرآیند نجدد

دکتر گیتی خزاعی نیز در ادامه ی این نشست تخصصی به ارائه بحث های خود با عنوان ” بازنمایی و بازخوانی حضور زن در فرآیند مستمر تجدد” پرداخت:

” اینکه زن ایرانی در صد سال قبل زندگی می کرده، از علائم تجدد دور بوده و مورد ظلم مستمر قرار می گرفته. زنی بی سواد که مطالعه نمی کرده، کار بیرون نمی کرده، درس نمی خوانده و.. و نشانگان  تجدد وجود نداشته که ناگهان نشانه های تجدد پیدا شده و زن های ایرانی هم از  آن ها استفاده می کنند.  اهم نشانه های تجدد را می توان عقلانیت، افسون زدایی، کاهش اهمیت گذشته، انتخاب و کنش گری و مسئولیت فرد عنوان کرد که در جامعه سنتی این مسائل خیلی کمتر وجود داشته. مثلا انتخاب برای ازدواج تحت تأثیر زمانه تغییر کرده است، یعنی افراد با وجود اینکه آسیب های انتخاب خود را می دانند اما اقتضای مدرن بودن و کنشگر مسئول بودن باعث می شود که به این ازدواج تن بدهند. “

چالش های دوگانگی زن سنتی و زن مدرن

این پژوهشگر و جامعه شناس افزود:

“فضایی که ما مدرن می دانیم چالش هایی را به انسان  و خاصه زنان وارد می کند. زن با حداکثر مسئولیت اجتماعی در جامعه ای وارد می شود که در برابر تغییراتی که می خواهد ایجاد کند، مقاومت می بیند، یعنی بدون اینکه ظرفیت ها و بستر لازم برای مسئولیت پذیری برایش ایجاد شده باشد،  نظام اجتماعی از او توقع دارد با حداقل امکانات این رویارویی با تجدد را انجام دهد. وقتی ساختار مهیا نیست فرسودگی مستمر برای کنش گر ایجاد می شود. دوگانگی زن سنتی و مدرن باعث می شود، هویت زنانه را به ساختار مدرن و سنتی نسبت دهیم و به نوعی هویت مستقل این فرد را از او سلب کنیم و او را به عنوان متغیری وابسته در فضای سنتی یا مدرن تعریف می کنیم. تیپ سازی یکی از رویکردهای ناگزیر در حوزه علمی است اما تأکید زیادی که بر این دوگانگی زن مدرن و زن سنتی وجود دارد ممکن است در واقعیت وجود نداشته باشد، جامعه ی ما نه به لحاظ مکانی و زمانی و تاریخی نمی تواند به سنتی و مدرن تقسیم شود. در همه ی دنیا مقاطع زمانی را نمی توان به سنت و مدرنیته تقسیم بندی کرد.”شئ سازی زنان

او اضافه کرد :

” یکی از مشکلات بحث این است که هرگاه یکی از نشانه ها را در گروه مقابل ندیدیم آن گروه  را دسته بندی می کنیم و مثلا زن دوره قاجار را زنی سنتی که با ورود روزنامه زمینه تجدد برایش فراهم شده و او تحت ظلم بوده تعریف می کنیم و در دوره معاصر هم همین دسته بندی را  برای زنان ایجاد می کنیم. این دو قطبی شدن به ذات زن ایرانی توجه نمی کند بلکه تنها به نقش او در نظام اجتماعی به عنوان نیمی از جمعیت اشاره می کند. این نظریه که زنان نیمی از جمعیت هستند و در توسعه اجتماعی مؤثرند در واقع او را مثل چرخی می داند که توسعه به کمک او به حرکت در می آید. به نظر من شئ سازی زنان در اینجا اتفاق می افتد. ما تلاش داریم زن را عامل مهم توسعه معرفی کنیم و برای بازخوانی حضور زنانه در فرایند تجدد لازم داریم یک الگوی تحلیلی ارائه دهیم تا از کلیشه این حوزه فاصله بگیریم اما او را به چرخ دنده در نظام اجتماعی تبدیل کزده ایم.”

زنان باید به کنشگر فعال تبدیل شوند

وی سپس  تأکید کرد:

 “در رویکرد زن سنتی و مدرن، دچار زمان پریشی می شویم چون مجبور به بیان نشانه هایی برای تفکیک این دو گروه هستیم و ناگزیریم نشانه های ثابتی را برای زن مدرن و سنتی تعریف کنیم و براساس این نشانگان تلاش می کنیم دوره های مختلف تاریخی را تعریف کرده و طبقه بندی کنیم و این اختلاف زمانی را نادیده می گیریم. از طرفی وقتی این دوگانه سازی مدرن و سنتی را انجام می دهیم ساختار زنانه را به زن تقلیل می دهیم. درحالیکه ما در بحث ارتباط بین سنت و مدرنیته با یک ساختارهای زنانگی مواجهیم که یکی از اجزای آن کنشگر است که زن نام دارد و فرایندهای فرهنگی نادیده گرفته می شود و تحلیل ها به زن سنتی و زن مدرن تقلیل می یابد. در آخر اینکه  برای گذار از سنت به مدرنیته،  زنان باید به کنشگران فعال خواسته ها تبدیل شده باشند نه فقط گویندگان آن خواسته ها. “

در پایان این نشست پرسش و پاسخ هایی در زمینه ی بحث های صورت گرفته مطرح شد.

/انتهای متن/