نشست نقد و بررسی فیلم سینمایی “زیر سقف دودی” برگزار شد

پس ازنمایش این فیلم سینمایی برای حضار و کارشناسان، خانم درخشنده، کارگردان و تهیه کننده فیلم، صحبت کوتاهی را در مقدمه نشست ارائه دادند: “ایده ی این فیلم را از صحبت های یک خانم در حاشیه ی نشستی که برای فیلم هیس برگزار شده بود، گرفتم. بعد از تحقیقات و ورود به این موضوع متوجه شدم متأسفانه این دغدغه در همه ی طبقات وجود دارد و حتی در بعضی خانواده ها هر دو زوج روابط موازی با خانواده دارند و احساس مسئولیت کردم که اگر اینطور پیش برود چه بر سر بچه ها می آید؟ این که زوجین بدون توجه به هم سال ها در زیر یک سقف زندگی می کنند و طلاق عاطفی دارند خیلی مهم است. همچنین چیزی که در تحقیقات به آن رسیدم این بود که برخی زوجین و افراد خانواده حرفی با هم ندارند وفقط به طور فیزیکی با هم هستند، هر شخصی در دنیای خود به سر می برد  و در خلوت همدیگر را محاکمه می کنند و حرفی برای هم ندارند.”

پوران درخشنده سیاه نمایی نمی کند

سپس دکتر سهیلا صادقی , آسیب شناس و عضو هیئت علمی دانشگاه تهران نگاهش را نسبت به فیلم خانم درخشنده بیان کرد:

“با توجه به اینکه حدود سه درصد کارگردان های ما زن هستند، این ارزشند است که در جامعه اسلامی هنوز زنان قدرت و استعداد برای بیان مسائل اجتماعی در سینما را دارند و خانم درخشنده یکی از زنان کارگردان موفق در کشور ماست. من در جایگاه بررسی جنبه های تکنیکی و زیبایی شناسی فیلم نیستم و متخصصان دیگر باید این ها بررسی کنند. اما خانم درخشنده ویژگی متمایزی نسبت به همکاران خود دارد و اینکه دارای یک سنت و آیین مشخص است اما همه ی کارگردانان سنت خاصی ندارند. در واقع در کارهای او سیاه نمایی وجود ندارد. نگاه او نسبت به مسائل جامعه معتدل است و به نهاد خانواده بسیار بها می دهد و برخلاف خیلی ها که خانواده را از بیرون می بینند او به دورن خانواده نگاه می کند. درخشنده سینما را سکویی برای طرح و بازنمایی مسائل اجتماعی می داند و من به عنوان یک محقق می بینم فیلم های او با تحقیقات علمی ما بسیار هم بستگی دارد و به نظر می رسد ایشان کارهای علمی را بخوبی مطالعه کرده اند.”

دکتر صادقی در ادامه افزود: ” من اعتقاد دارم در جامعه ای که ابزارهای محدودی وجود دارد سینما تنها ابزار سرگرمی نیست و سینمایی که از دلش تغییر و انعکاس مسائل اجتماعی در نیاید جایگاهی در جامعه ندارد. بسیاری از افرادی که در این عرصه هستند دنیا را به صورتی که خودشان علاقه دارند بیان می کنند اما خانم درخشنده سینمایش مسأله پرداز است؛ سینما جز آگاهی بخشی باید حساسیت سازی هم کند. در کنار این، سینما مسائلی را به دانش مردم اضافه کند و در نهایت زمینه ساز برخی تغییرات اجتماعی باشد. در فیلم زیر سقف دودی، به مسائل متعدد خانواده ها اشاره شده، در این فیلم فاصله در روابط زوجین اتفاق افتاده و فاصله معطوف به تعارض زوجین است یعنی زوجین به لحاظ فیزیکی و عاطفی و شناختی با هم فاصله دارند و اینها روابط خانواده را مخدوش می کند که خانم درخشنده عنوان طلاق عاطفی به این روابط داده که از نظر من این عنوان نباید به کار برده می شد چون بار حقوقی دارد. نقد دیگر من این است که تمام زن های این فیلم وضعیت ضعیفی دارند. زن خانه دار بسیار ابله نشان داده شده که نمی تواند شوهر و زندگی اش را حفظ کند حتی خانم روانشناس او را سرزنش  می کند و می گوید تو در نقش هایت کوتاهی کردی و ایراد از توست، اتفاقا مردان در فیلم های رخشنده در موضع تصمیم گیری هستند و برای زنان می توانند برنامه می ریزند و راه را نشان می دهند.”

این جامعه شناس گفت:  “مسأله دیگر نقش بچه ها در خانواده است که هم می توانند اتصال را ایجاد کنند هم انفصال. در این فیلم نقش “آرمان” باعث انفصال مادر و پدرش می شود و گاهی پروسه مادری اینقدر سخت می شود که دیگر زن به خودش هم توجه نمی کند. در بسیاری از تحقیقات زنان خود را تبعه شوهر و فرزند و خانواده می دانند و با آمدن بچه زن دچار خود فراموشی می شود. به نظر می رسد در این فیلم سوژگی زنان کمرنگ است باوجود اینکه موضوع اصلی زنان هستند ولی زنان دوباره قربانی می شوند. در این فیلم مسأله ی فاصله بین زوجین با وجود اینکه علت های اجتماعی دارد نه فردی، اما توسط روانشناس حل می شود.”

سوگیری زنانه ی فیلم زیر سقف دودی

دکتر ابوتراب طالبی عضو هیئت علمی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه علامه طباطبایی نیز بحث خود را اینگونه آغاز کرد:

” پرداختن به آسیب های اجتماعی بسیار در جامعه ما مهم است و براساس آخرین آمار ملی که مربوط به سال ٩٥ است وضعیت کشور ما به لحاظ آسیب های اجتماعی در شرایط  بحرانی است و اینکه کارگردان شهیری چون خانم درخشنده به مسائل علوم اجتماعی می پردازد بسیار اهمیت دارد و قابل تقدیر است. اما وظیفه سینمای اجتماعی چیست؟ یکی اینکه سینمای اجتماعی جنبه آگاهی بخشی دارد. چون سینما رسانه است و انتظار داریم که فیلم خانم درخشنده در مورد مسائل اجتماعی به ما آگاهی دهد . هدف دوم نقش فراغتی فیلم است و نقش سوم الیتام بخشی و ارائه ی راه حل است. آنجایی که خانم درخشنده گفتند که “من سعی کردم تمام گروه ها را در نظر بگیرم تا به کسی برنخورد”، کاری سخت و غیرممکن است و در جامعه ما همه چیز به همه کس بر می خورد، چون این فیلم سوگیری زن گرایانه دارد و به نظر می رسد مردان فیلم مشکلات بیشتری  نسبتت به زنان فیلم دارند. بعلاوه نوع تحلیل در این فیلم انسان گرایانه و فردگرایانه است ،فکر می کنم وقتی روی موضوعات اجتماعی کار می کنیم باید بسترها و ساختارهای اجتماعی دیده شود.  متأسفانه نقد دیگر من وجود کلیشه های سینمای اجتماعی است که مانند فیلم های دیگر در این فیلم هم تکرار شد.”

این استاد دانشگاه ادامه داد: “اینکه فیلمی که هم پیام اخلاقی داشته باشد و هم سرگرم کننده باشد کار بسیار سختی است و یک فیلم جدی اجتماعی باید به نقد بنیادی بپردازد و روی یک مسأله متمرکز کند، ابعاد آن را بشکافد و نگاه اجتماعی داشته باشد. اگر از هر فیلمی روایتی بسازیم و بگوییم یک لایه معنایی دارد خطاست، هر فیلمی لایه های معنایی مختلف دارد و مخاطبین معنای واحدی دریافت نمی کنند و نمی توانیم یک روایت را به همه ی مخاطبان تعمیم دهیم باید به لایه های مختلف آن توجه کنیم و رمز گشایی های مختلف مخاطبین نیز باید در نظر گرفته شود. برخلاف نظر خانم دکتر صادقی، از نگاه من فیلم می خواهد اتفاقا به نقش اول زن که یک زن خانه دار است، حق بیشتری دهد و با جلب ترحم مخاطبین به دنبال بالا بردن شخصیت اوست نه تضعیفش .”

دفاع تمام قد فیلم از نهاد خانواده

دکتر عبدالکریم خیامی نیز به عنوان پژوهشگر حوزه ارتباطات نظراتش را بیان داشت:

” وقتی آسیب اجتماعی در سینما مطرح می شود، چند نقش به لحاظ “اثرگذاری” دارد مثلا در زمینه ی اعتیاد حجم پرداخت به این مسأله نباید به قبح زدایی منجر شود. چون پیامدهای منفی این مسأله اگر خیلی بزرگنمایی شود، باور ناپذیرمی شود و اگر این آسیب کم نشان داده شود نقش بازدارندگی و هشدار دهندگی فیلم کم می شود، اثر زیر سقف دودی خانم درخشنده تقریبا این شرایط تأثیرگذاری را به لحاظ محتوا رعایت کرده است. در آثار خانم درخشنده با اینکه محتوا یا پیام غلبه بر تکنیک و ساختار و فرم دارد اما اینکه کارگردانی به موضوعات خاص بپردازد محل قدردانی است. بحث نشانه شناسی در این فیلم دیده می شود که خیلی خوب است. مثلا شیرین ریختگی خانواده رادر خرابی و به هم ریختگی فیلم عروسیشان نشان می دهد و اتفاقا به همین وسیله زندگی خانوادگی را احیا می کند. دفاع تمام قد فیلم از خانواده حتی پس از تصمیم به جدایی، بسیار قابل قدردانی است.”

رسالت اصلی سینما سرگرمی است

دکتر محمدتقی کرمی، رئیس نشست و عضو هیئت علمی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه علامه طباطبایی نیز نقطه نظرات خود اظهار داشت:

 ” از نگاه من و برخی منتقدین سینمای خانم درخشنده سینما نیست، چون سینما استفاده از قاب، نور، تصویر و صحنه آرایی برای بیان داستان شخصیت هاست و رسالت اصلی سینما سرگرمی می باشد که پیام های ضمنی را هم منتقل کند اما اگر سینما رسالت هنری و سرگرمی خود را فراموش کند و داستانی که روایت می کند به دل ننشیند، سینما نیست. بیان داستان زیبا باید در اوج هنرمندی و شخصیت پرازی به نمایش دربیاید، اینجاست که اگر پیام اخلاقی داشته باشیم مخاطب آن را درک می کند. سینما را برای عموم مردم می سازند نه نخبگان. اگر دغدغه اجتماعی مسأله سینماگر باشد وقتی موفق است که یک قصه ی جذاب شنیدنی را بیان کنید.”

این جامعه شناس در ادامه ی صحبت هایش اشاره کرد: “مشکلی که با سینمای فمینیستی داریم، همین مسأله دوگانگی مردانگی و زنانگی است. ما دائما با یک موقعیتی مواجهیم که شهود زنان بر عقلانیت مردانه غلبه دارد. بصیرت عمیق زنان در سینما دیده می شود و از طرفی در کنار این سوژگی مبالغه آمیز با برساخت زنان به مثابه ی قربانی مواجهیم. موضوع طلاق عاطفی و خیانت در این فیلم وجود دارد و مهم هم هست اما این مسائل اینقدر در فیلم های دهه ی اخیر ما آمده خیلی خسته کننده و کسالت آور شده است. در بسیاری از فیلم های خانم درخشنده زن قربانی و مرد جنایتکار، مرد ابله و زن حکیم به نمایش در می آید.”

/انتهای متن/