جامعه موبایل‌محور در تسخیر زبان فارسی گفتاری است
روز بزرگداشت زبان فارسی را بهانه کردیم برای پرداختن به یک موضوع مهم، این که آیا زبان فارسی که غالبا به شکل میراث مکتوب به ما رسیده است، امروز هم با زبان نوشتار دارد پیش می رود یا این که بر اثرغلبه تکنولوژیکی و ارتباطی موبایل ها، زبان فارسی گفتاری دارد بسرعت جا می افتد.
بد نیست اعتراف کنیم آگاهی بسیاری از ما درباره ایران و ایرانی و از همه مهمتر درباره زبان فارسی هنوز مه‌آلود و ازهم‌گسیخته است. کم نیستند افرادی که نمی دانند زبان فارسی دقیقاً چه زمانی و از کجا به نگارش درآمد و چگونه زبان رسمی ایران شد؟ در کنار تمام این سوالاتی که هیچ گاه به دنبال جوابش نبوده ایم، سوال مهمتر این است که آیا هیچیک از ما صدای زنگ خطر فراموش شدن فرهنگ مکتوب ایرانی در عصر جولان فضای مجازی را می شنود و این که چه آسیبی از سوی فضای مجازی و ارتباطات الکترونیکی، به زبان پارسی می رسد، همین زبانی که ناصر خسرو به پای ناکسانش نریخت و فردوسی سی سال برای زنده کردنش موی سپید کرد. امروز این یادگار نیاکان، این گنجینه بی همتای فرهنگ ایران زمین بر اثر غفلت و بی توجهی ما زیر آوار واژه های بیگانه و تعابیر و اصطلاحات سست و بی مایه در حال مدفون شدن است و وظیفه هر ایرانی، نگهبانی از میراث گرانبهایی است که عامل وحدت و پیوند دهنده تمام اقوام ایرانی بوده و هست.
با دکتر بلقیس روشن، رئیس انجمن زبان شناسی ایران و عضو هیئت علمی دانشگاه پیام نور و محمد حسین ذوقی کارشناس ارشد رشته ارتباطات به گفت و گو در این زمینه نشستیم.
تبدیل زبان فارسی به زبان علم
دکتر روشن تاریخچه ای از روند سیر زبان فارسی در تاریخ و فرهنگ ایران را این طور عنوان می کند:
فارسی باستان (۵۲۵ – ۳۰۰ پیش از میلاد) همان خط میخی هخامنشی بوده که یک زبان کاملاً تصریفی بوده است. زبان پارسی میانه (۳۰۰ پیش از میلاد – ۸۰۰ میلادی) شامل خطوط پهلوی، خط مانوی و خط اوستایی است و در آخر زبان فارسی جدید (از ۸۰۰ میلادی) که الفبای فارسی و الفبای تاجیکی مربوط به این الفباست. به طور کلی زبان فارسی جدید یک زبان تحلیلی و تا حدی ترکیبی است.
نقش کلیدی صدا و سیما در حفظ زبان فارسی
رئیس انجمن زبان شناسی ایران در پاسخ به این سوال که در شرایط کنونی چطور می توان بهترین و بیشترین کمک را به حفظ زبان فارسی کرد، این گونه پاسخ می دهد:
لازم است زمینه های تبدیل زبان فارسی به زبان علم فراهم شود و این امر در حیطه اختیارات فرهنگستان های زبان و ادب فارسی و علوم است. ضمن اینکه با اصلاح برنامه های درسی و آموزش زبان فارسی از دوره پیش دبستانی تا آموزش عالی، دانش افزایی و مهارت آموزی به آموزگاران و دبیران زبان فارسی در سطوح مختلف و از همه مهمتر اصلاح زبان مورد استفاده در برخی از برنامه های صدا و سیما و تهیه برنامه های مدون در صداو سیما برای استفاده صحیح از واژگان فارسی کمک بسیاری در حفظ کیان زبان فارسی خواهد کرد.
ترجمه های غلط
وی درباره مهم ترین عواملی که در طول تاریخ بیشترین صدمه را به این زبان وارد آورده اند، می گوید:
از دست رفتن نفوذ ایران در مناطقی مانند شبه قاره هند و جمهوری های استقلال یافته شوروی سابق و ترجمه های غلط صدمات جبران ناپذیری برای زبان فارسی ایجاد کرده اند.
هویت فرهنگی و اجتماعی در دستان زبان
عضو هیئت علمی دانشگاه پیام نور درباره ارتباط با فرهنگ های دیگر و تأثیر آن در موقعیت زبان فارسی می گوید:
زبان می تواند به هویت فرهنگی و اجتماعی یک جامعه کمک کند. به خصوص اینکه زبان فارسی حامل علوم، فرهنگ و ادبیات ملی ایران است و این فرهنگ سرشار از متون ادبی، عرفانی و انسانی غنی است و در نمایش وجهه ایران و ایرانیان در سطح جهان بسیار موثر است. این در حالی است که وجود 36 کرسی آموزش زبان فارسی در جهان و تلاش های رایزن های فرهنگی در سفارتخانه های جمهوری اسلامی ایران و تشکیل بنیاد سعدی، زمینه های لازم برای توسعه زبان فارسی در سطح بین المللی پدید آمده است.
زبان فارسی استاندارد
دکتر روشن با مخاطب قرار دادن جوان ها برای حفظ و حراست و قدردانی از زبان فارسی در پایان می گوید:
قطعاً جوانان هر سرزمین به عنوان عناصر پویای جامعه نقش بسیار موثری در حفظ و ارتقای جایگاه زبان ملی آن کشور ایفا می کنند. در این میان جوانان ایرانی با بکاربستن زبان فارسی استاندارد در فضای واقعی و مجازی می توانند به حفظ و توسعه زبان فارسی یاری رسانند و بدین طریق از آن قدردانی کنند.
فارسی باستان و زبان فارسی میانه
کارشناس ارشد ارتباطات محمد حسین ذوقی هم در خصوص اهمیت زبان فارسی این طور می گوید:
زبان فارسی ارتباط ما را با همه کسانی که در قرن‌های گذشته در این سرزمین زندگی کرده اند و همچنین با سایر فارسی‌زبانان برقرار می کند. این زبان، پدر بزرگی به نام فارسی باستان و پدری به نام زبان فارسی میانه داشته و زبان فارسی نو با قدمتی به طول بیش از 1200 سال، کتاب‌هایی مانند شاهنامه فردوسی دارد و نشان دهنده بزرگی و عظمت و اصالت ملت ایران است.
فارسی درست در مطبوعات
این کارشناس ارشد ارتباطات درباره مسئولیت اصحاب رسانه نسبت به حفظ زبان فارسی خاطرنشان می کند:
اصحاب رسانه باید بیشترین حساسیت را نسبت به رسانه داشته باشند. رسانه به عنوان نهادی که بیشترین کاربرد و نفوذ را در میان مردم دارد، نقش کلیدی در اشاعه صحیح زبان فارسی ایفا می کند. به عنوان مثال مطبوعات را در نظر بگیرید. اگر نویسندگان مطبوعات از واژگان فارسی به درستی استفاده کرده و از بکار بردن هرگونه لغت خارجی و عوامانه پرهیز کنند، قطعاً کسی که از روزنامه به عنوان خوراک فرهنگی خود استفاده می کند هیچ گاه لغت خارجی را جایگزین لغت فارسی نخواهد کرد.
شکاف میان زبان گفتار و نوشتار
ذوقی به نقش فضای مجازی در ایجاد اختلال در واژگان فارسی اشاره می کند و می گوید:
در فضای مجازی مسئله مهمی به نام شکاف زبانی ناپایدار میان زبان گفتار و نوشتار وجود دارد و بر اساس همین شکاف و همچنین بر اساس شواهد موجود، در آینده‌ای دور، زبان فارسی به عنوان زبان رایج نوشتار خواهد مرد. در واقع فارسی گفتاری به سرعت تغییر می‌کند اما فارسی نوشتاری بسیار محافظه‌کار است و همین باعث عمیق‌تر شدن این شکاف می‌شود. امروزه زبان گفتار در کنار زبان نوشتار رسمیت نسبی پیدا کرده است، از چاپ کتاب‌هایی به این زبان گرفته تا رویکرد تازه رسانه‌ها و حتی تبلیغات رسمی به استفاده از این زبان. ضمن آن که فضای مجازی عملاً در تسخیر این زبان است.
زبان تصویر برای سرعت انتقال بیشتر
وی درباره عواملی که در ایجاد این شکاف نقش دارند، می گوید:
امروزه همه می‌نویسند، اما در چرخش از زبان نوشتار به گفتار، اتفاقات دیگری در حال وقوع است که باید به آن‌ها توجه کرد. مهم‌ترین اتفاق غلبه تکنولوژیکی در قالب موبایل‌محوری است. در جامعه موبایل‌محور، زبان غیرگفتار دیگر در حوصله مخاطب عام نیست و این زبان حداقلی امروزه مورد پسند اکثر مردم است. بواسطه این وسیله امکان نوشتن برای همگان فراهم می شود اما نیاز به سرعت بیشتر در نوشتن و همچنین تناسب با زبان گفتار را به دنبال می آورد، از همین رو استفاده از زبان تصویر و استیکرها برای جبران فقر واژگانی در راستای نیاز به سرعت و انطباق با زبان گفتار و انتقال معنا حتی در بیان احساسات، ایجاد می شودکه در نهایت این شکاف راعمیق تر می کند.
زبان گفتار از پس فکر و اندیشه هم برمی آید؟
کارشناس ارشد ارتباطات درخصوص مسائلی که به دنبال این شکاف ایجاد می شود، می گوید:
در واقع در چند سال اخیر با نوعی از نوشتار روبه‌رو هستیم با دایره‌ای بسیار محدود از واژگان، شاید حتی کمتر از300 کلمه. جابه‌جایی ناگزیر زبان گفتار با نوشتار فقط جنبه پویایی ندارد، مسئله این است که الگو و نظام معنایی زبان گفتار را هم به نوشتار وارد می‌کند. مرز بین ادبیات شفاهی و مکتوب مخدوش شده است و چون الگوی قبلی برای آن در ذهن فارسی‌زبان عام وجود ندارد، معلوم نیست زبان گفتار در آینده بتواند از پس فکر و اندیشه هم برآید.
/انتهای متن/
