عید نوروز و تاثیر آن بر جوامع عربی
رمضان متولی نویسنده مصری، در آخرین اثر خود با نام ” عید باستانی نوروز و اثر آن در جوامع عربی” به بررسی عید نوروز مناسبت ملی ایرانیان پرداخته و روند تبدیل آن به یک عید مذهبی را بررسی کرده است. این کتاب که در کشورهای عربی با استقبال زیادی رو به رو شده است، به زبان فارسی هم ترجمه شده است.
«رمضان متولی»، نویسنده مصری در تازه ترین اثر خود با عنوان “عید نوروز و تاثیر آن بر جوامع عربی” به بررسی میزان تاثیرپذیری اعراب از این عید بزرگ باستانی در نزد ایرانیان و حفظ آداب و رسوم این عید در طول هزاران سال با وجود تاثیرات دین اسلام بر آن پرداخته است.
عید جهانی نوروز
کتاب عید نوروز و تاثیر آن بر جوامع عربی مورد توجه منتقدین در دنیای عرب قرار گرفت به صورتی که روزنامه “الاهرام” مصر مقاله ای را در مورد این کتاب به خود اختصاص داد.
در گزارشی که در روزنامه مصری الاهرام، چاپ شده در مورد عید نوروز اینطور آمده است:
” عید نوروز، یکی از مشهورترین عیدهای باستانی ایرانیان و یکی از شناخته شده ترین و تاثیرگذارترین اعیاد در کشورهای اسلامی محسوب می‌شود. این عید باستانی که از دوران اساطیری ایرانیان باستان وجود داشته است، در طول تاریخ هویت و شاکله اصلی اش را حفظ کرده و با ورود اسلام به ایران رنگ و بوی اسلامی به خود گرفت و اکنون بزرگ ترین عید ایرانیان محسوب می‌شود. از این جهت، عید نوروز یکی از عوامل موثر و ارزشمند برای مردم در ایجاد ارتباطات عمیق تاریخی- فرهنگی ایرانیان و اعراب است.”
دکتر رمضان در کتاب خود پس از بررسی روابط اجتماعی و فرهنگی اعراب و ایرانیان به دلیل همجواری و هم کیشی به روند انتقال این آیین باستانی به مصرمی پردازد و ریشه های آن را در زمان فرعونیان جست و جو می کند.
این نویسنده مصری در ادامه با اشاره به اینکه اعراب یکی از قدیمی ترین ملت ها در زمینه ارتباط با ایرانیان هستند، گفت:
” اعراب اولین قومی هستند که فردوسی در اثر جاویدان خود شاهنامه از آن سخن گفته است. در اواخر این حماسه بزرگ هم از این قوم نامه برده شده است.”
در شاهنامه قصه‌های زیادی حاکی از روابط نسبی این دو نژاد قبل و بعد از اسلام وجود دارد. البته کشف نمونه هایی از مجسمه سازی‌ها، نقوش کتیبه هایی به زبان باستانی ایرانیان و سکه‌های قدیمی در سرزمین‌های عربی گواه این مدعی است.
این کتاب در 11 فصل به موضوعات مختلفی از جمله روابط ایرانیان و اعراب قبل و بعد از اسلام، عید نوروز در نزد ایرانیان، روایت برخی از شخصیت‌های بزرگ تاریخی از جمله مسعودی، حافظ، ابوریحان بیرونی، خیام و… از کیفیت برگزاری عید نوروز، آداب و مرسوم ایرانیان باستان تا نوروز ایرانیان در عصر حاضر پرداخته است.
نگاهی می کنیم به آنچه که کتاب در مورد نوروز و مراسم مختلف آن نوشته است:
مراسم ایرانیان باستان در نوروز
در این کتاب در بخش هایی به بررسی رسم و رسوم مربوط به عید نوروز پرداخته می شود و این که آداب و رسوم نوروزی همه سرچشمه ای کهن دارند و از نظر دانش مردم شناسی بسیار جالب توجه برای مطالعه هستند.
ایرانیان عقیده داشتند که سرنوشت انسان و جهان در سالی که در پیش است، در نوروز تعیین می‌شود. گفته می‌شد که در این روز زرتشت با خدا گفتگویی پنهانی داشت و در این روز نیکبختی‌ها برای مردمان زمین، تقسیم می‌گردد و از این روست که ایرانیان این روز را، روز امید نامند.
خوان نوروزی
ایرانیان عقیده داشتند که در ایام نوروز ارواح درگذشتگان از جایگاه آسمانی خود به زمین و به خانه های خویش باز می گردند. بازماندگان برای پذیرایی از آنها سفره ای رنگین می گستراندند و انواع خوراک‌ها و نوشاب ها را در آن می نهادند تا ارواح درگذشتگان از پذیرایی و صفا و پاکیزگی بازماندگان، دل خوش شده و با دعای خود به آنان برکت عطا کنند.
این رسم توجیه سفره نوروزی یا هفت سین شد. استاد پورداود هفت سین را همان خوانی که جهت درگذشتگان می گستردند، می‌داند.
کاشت حبوبات جهت تفال زدن
یکی از آیین‌های که پیش از نوروز تدارک آن در ایران مرسوم بوده، پروردن سبزه می باشد. به موجب روایتی کهن، بیست و پنج روز پیش از عید، ستون‌هایی از خشت خام اطراف حیاط دربار برپا می کردند و بر فراز هر ستونی نوعی دانه از حبوبات می کاشتند و خوبی و بدی رویش غلات را در سالی که در پیش بود، از چگونگی روییدن آن پیش بینی می کردند.
معمول بود مردم به رشد این دانه ها نگریسته و هر یک از دانه هایی که بهتر بار آمده بود، تفال می زدند، که آن محصول در آن سال بیشتر بشود. در حال حاضر نیز در ایران در خانه ها در ظروف ویژه سبزه به عمل می آورند. هر کدام از مردمان در ظرفی یا چیزی مانند آن، اقلامی از دانه ها، از قبیل گندم، جو، برنج، لوبیا، عدس، ارزن، نخود، کنجد، باقلا، ذرت، و ماش می کارند.
جشن و مراسم آب پاشی
از جمله مراسم بسیار مشهور و سنتی معتبری که در نوروز انجام می شد، رسوم آبریزگان یا شست و شو و غسل و آب پاشیدن به یکدیگر بوده است. در جشن آبریزگان و به کار بردن آب، برای تطهیر و برای اطمینان یافتن از باران کافی بوده است.
ابوریحان بیرونی می گوید: مردمان هنگام سپیده دم این روز، خود را می شستند و در آب کاریزها و آبگیرها، غوطه ور می شدند. در این روز مردمان به یکدیگر آب می پاشیدند، به همان دلیلی که خود را می شستند و سبب آن، همان غسل برای پاکی است.
برخی گفته اند که علت این است که در کشور ایران دیرگاهی باران نبارید، با دعا و نیایش مردم ناگهان ابرها به آسمان ایران آمدند و باران به مدت زمان طولانی بارید و مردم به این باران تبرک جستند و از این آب به یکدیگر پاشیدند و این کار همین طور در ایران مرسوم ماند.
به نظر می رسد جشن آبریزگان اصلی همان تیرگان باشد و در نوروز این مراسم آب پاشی عبارت بوده است از غسل و شست و شو و آماده شدن از لحاظ سنن دینی جهت حلول سال نو.
جشن سوری پایان سال
یکی از جشن‌های ایرانیان جشن ” آتش” مرسوم به جشن ” سوری” پایان سال بود. این جشن در یکی از چند شب آخر سال که مسلماً چهارشنبه نبوده است، برگزار می شده است. در جشن سوری یا فروردگان مردم پیش از عید نوروز بر روی پشت بام‌ها، آتش برمی افروختند، اگر چنین می کردند تصور بر این بود که فروهر‌ها (ارواح مردگان) به طور گروهی بازگشته و مانند یک سپاه به بازماندگان کمک خواهند کرد. در نتیجه جنگ‌های خیلی مهم، را سعی می کردند که در بهار آغاز کنند چون به اعتقاد ایرانیان گذشته فروهر‌ها، در بهار به یاری بازماندگان می آمدند.
کوسه برنشین
مراسم کوسه برنشین یا بهار جشن هم یکی از رسوم مهم ایرانیان بوده است. ابوریحان بیرونی شرح این رسم را آورده است که در اولین روز بهار مردی کوسه را بر خر می نشاندند که به دستی کلاغ داشت و به دستی بادبزن، که خود را مرتب باد می زد اشعاری می‌خواند که حاکی از وداع با زمستان و سرما بود و از مردم چیزی به سکه و دینار می گرفت.
آنچه از مردم می ستاند، از بامداد تا نیمروز به خزانه شاه می برد و آنچه از نیمروز تا عصر اخذ می کرد، تعلق به خودش داشت. ولی اگر از عصر به بعد وی را می دیدند، مورد آزار و شتم قرار می دادند.
این رسم در روزگار ساسانی و دوره اسلامی، توسط غلامان سیاه اجرا می شده که ملبس به لباس‌های رنگارنگ شده و با آرایش ویژه و لهجهٔ شکسته و خاصی که داشتند، دف و دایره می زدند و ترانه‌های نوروزی می خواندند.
حاجی فیروز‌های امروزی که مقارن نوروز و سال نو در کوی و برزن مردم را به طرب در می آورند، از بقایای آن رسم کهن است. با این تفاوت که امروزه چون غلام و سیاهانی نیستند که چنین کنند، دیگران خود را سیاه کرده و به شکل آنان آراسته و از آن ها تقلید می کنند.
دوستی و اتحاد درون مایه اصلی کتاب
در ادامه کتاب نمونه‌هایی از شعرهای فارسی در عصر سلجوقیان و اشعار عربی در سرزمین مصر با موضوع نوروز آورده شده و روند انتقال این مناسبت و گسترش آن در سرزمین‌های عربی در دوره امویان و عباسیان مورد بررسی قرار گرفته است.
نویسنده ی این کتاب عنوان می کند که عید نوروز رسمی ایرانی است که با مسلمان شدن مردم ایران آن را به کشور های دیگر صادر کردند.
در این کتاب نویسنده بیشتر بر روی دوستی و همسایگی ایرانیان با اعراب تکیه شده و سعی بر این بوده است که انتقال فرهنگ های درست را پاس بدارد که نوروز هم یکی از همین فرهنگ های زیباست.
این کتاب با عنوان ” نوروز در نزد ایرانیان و تاثیرات آن بر جوامع عربی” به نویسندگی دکتر رمضان متولی از سوی شورای عالی فرهنگی مصر در 314 صفحه به چاپ رسیده است و خواندن آن خالی از لطف نیست.
/انتهای متن/
