خواب و تنظیم حافظه

سرویس سلامت به دخت/

در مراکز تحقیقاتی مغز و اعصاب، مطالعات متعددی بر روی پدیده طبیعی و ساده خواب انجام شده است. در این مراکز می توانند، از طریق الکتروانسفالوگرافیEEG   امواج مغز، از طریق الکترواکولوگرام  EOQ حرکات چشم و از طریق الکترومیوگرام EMG حرکات چانه و گردن را هنگام خواب ثبت و بررسی نمایند. در سال های اخیر هم با کمک اسکن های متنوع و پیشرفته، به سوخت و ساز و میزان فعالیت مراکز مختلف مغز هنگام خواب یا بیداری پی برده اند.

به طور خلاصه، این نکات در مورد خواب قابل ذکر هستند:

دو مرحله خواب

هر دوره خواب شامل دو مرحله اصلی است:

1-     خواب بدون حرکات سریع چشم (( non rapid eye movement = NREM

2-     خواب با حرکات سریع چشم   Rapid eye movement= REM))

خواب شبانه در ابتدا با مرحله بدون حرکات سریع چشم NREM شروع می شود. این مرحله حدود 45 الی 80 دقیقه طول می کشد. در نیمه دوم این مرحله خواب به تدریج عمیق می شود. در انتهای این مرحله شخص غلتی می زند و وارد مرحله دوم خواب که خواب با حرکات سریع چشم   REM  است می شود.این مرحله حدود 40 دقیقه طول می کشد. در این مرحله است که شخص خواب می بیند. در انتهای این مرحله شخص غلتی می زند و وارد دور دوم خواب می شود. خواب شبانه شامل چندین دوره از مجموع دو مرحله ای 90 الی 110 دقیقه ای که ذکر کردیم است. معمولا تا صبح، چهار الی پنج مجموعه خواهیم داشت.

و اما ویژگی های مراحل خواب:

  خواب بدون حرکات سریع چشم:

 در این مرحله بدن کاملا آرام است. ضربان قلب، تنفس و فشارخون به حداقل خود می رسند. شخص کاملا از دنیا بریده، به طوری که گاهی با صدای بلند هم از خواب بیدار نمی شود. اما جالب اینجاست که عضلات وی قادر به فعالیت هستند. بچه هایی که شب ادراری دارند و یا کسانی که در خواب راه می روند، در این مرحله از خوابشان، ادرار می کنند و یا راه می روند.

خواب با حرکات سریع چشم:

 در این مرحله مغز فعال تر می شود. حرکات چشم مشاهده می شود. علی رغم فعال بودن مغز، حرکات ارادی عضلات کاهش می یابد. گویی یک مغز فعال با بدنی فلج سر و کار دارد.  معمولا در این مرحله خواب دیدن رخ می دهد.

فایده خواب

اما سوال مهم این است که هر یک از مراحل خواب چه سودی برای ما دارد؟

ü      مرحله اول که خواب بدون حرکات سریع چشم و همراه با امواج آهسته است، برای تنظیم فعالیت های جسمی مفید است. در خواب بعد از فعالیت بدنی شدید و بعد از گرسنگی، این مرحله زیاد می شود. به علاوه، در این مرحله هورمون های مختلف مانند هورمون رشد، پرولاکتین، ملاتونین و تستوسترون ترشح می شوند. هورمون رشد در رشد کودک و نوجوان، پرولاکتین در ترشح شیر مادر، ملاتونین در تنظیم خواب و تستوسترون برای فعالیت های جسمی و جنسی (بخصوص در مردان) نقش بسزایی دارند.

ü      خواب با حرکات سریع چشم برای تنظیم فعالیت مغز و کار فکری ضروری است. این مرحله از خواب در اواخر دوران جنینی، نوزادی و در دوران کودکی بیشتر است. بهمین سبب تصور می شود که در رشد مغز موثر است. در این مرحله علی رغم حرکات سریع چشمی، مراکز بینایی و شناختی فعالیتی ندارند. شخص از اطلاعات منطقی و دنیای خارجی بریده است. اما مراکز مربوط به حافظه و بخش هایی از سیستم بینایی که در ایجاد تصویر دخیل هستند فعال می باشند. تحریکاتی که هنگام بیداری توسط بدن انسان دریافت شده اند و دارای معنا و مفهموم بوده اند، احساساتی که در بیداری تحریک شده اند و سایر مواردی که در حافظه ذخیره شده اند، در این مرحله از خواب، توسط مغز هماهنگ می شوند. حافظه عملیاتی (مراحلی که برای انجام یک کار ضروری هستند) شکل گرفته و تثبیت می شود. بهمین جهت، بعد از یادگیری یک کار، خواب با حرکات سریع چشم، زیاد می شود.

تنظیم ساعت خواب:

یک اصل مهم در تنظیم ساعت خواب، میزان نور خورشید در شبانه روز است. به عبارت دیگر بدن ما یک ساعت بیولوژیک دارد که زمان خواب ما را معین می کند. با کاهش نور خورشید و فرا رسیدن شب، هورمونی به نام ملاتونین در بدن ما ترشح می شود که موجب خواب آلودگی می شود. در انتهای شب و نزدیک سحر ترشح این هورمون کم شده و در نتیجه شخص کم کم بیدار می شود.

در تنظیم ساعت خواب، فاکتور ژنتیک هم موثر است به طوری که بعضی زودتر و بعضی دیرتر به خواب می روند. عوامل دیگری هم در تنظیم خواب دخالت دارند؛ از قبیل نور مصنوعی، استرس، فعالیت های پرهیجان، چرت وسط روز، رژیم غذایی، آب و هوا، تغییرات حرارت محیط، وضع سلامتی و . . .

چند نکته کاربردی در مورد خواب:

ü      هورمون رشد هنگام خواب ترشح می شود. بهمین جهت باید به خواب نوزادان و کودکان توجه کافی مبذول داشت تا این هورمون به مقدار مناسب و کافی تامین شود.

ü      خواب برای تنظیم و تقویت حافظه ضروری است. بنابراین در همه سنین باید به آن توجه داشت.

ü      خواب شبانه موجب می شود که سوخت و ساز بعضی مواد مانند چربی ها به خوبی انجام شود. بنابراین خواب کافی شبانه برای سوخت و ساز مناسب لازم است.

ü      کمبود خواب موجب کسالت و خواب آلودگی در روز و هم چنین افزایش فشار خون می شود.

ü      یکی از مشکلات شایع که اختلال خواب را به وجود می آورد؛ خرخر است. در اثر خرخر اختلال تنفسی و حتی توقف تنفسی به وجود می آید و موجب بیداری ناگهانی شخص می شود. در اثر این بیدار شدن ها در طی شب، خواب شخص مبتلا ناکافی خواهد بود و خواب آلودگی در روز و کاهش ظرفیت کاری از نشانه ها و عوارض آن است.

دکتر شریفه جعفری/انتهای متن/