اضطراب جدایی در کودک در روزهای اول مدرسه

فریبا علیزاده/

کودکان هنگام جدایی یا دوری از مادر احساس ناراحتی یا اضطراب می کنند . این ترس و ناراحتی« اضطراب جدایی »خوانده می شود.

 اضطراب جدایی ، اضطراب شدید و نامناسب با سطح رشد فرد است، در رابطه با جدایی از منزل یا کسانی که فرد به آنها دلبستگی دارد؛ اضطرابی که در واقع با سن و موقعیت فرد همخوانی ندارد.

 

نقش مادر در وابسته کردن کودک

 معمولا مادران سعی در وابسته نمودن کودکان به خویش دارند و به واکنش های عاطفی آنان نسبت به جدایی پاسخ می دهند که کودک در طولانی مدت و در هنگام وارد شدن به محلی نا آشنا یا تغییر مکان بدون حضور مادر، دچار حالت اضطراب جدایی می شود. این وابستگی می تواند نسبت به خانه یا محیط های آشنا باشد.

گاهی در بچه ها هنگام جدا شدن از مادر، حتی نشانه هایی از هراس هم دیده می شود ، که فراتر از آنچه که از سطح رشد آنها انتظار می رود، می باشد .

گذر از این مرحله تا اندازه ای به خلق و خوی کودک و مهارت های فرزندپروری والدین بستگی دارد.

 

اضطراب جدایی و مراحل رشد

حالت استیصال یا درماندگی کودک شیرخوار به هنگام جدایی از موضوع دلبستگی خود،  از 8 تا 9 ماهگی ماهگی به بعد ، پدیده ای به هنجار محسوب می شود. در حقیقت اضطراب جدایی به عنوان مرحله ای طبیعی از رشد نوزاد برای نخستین بار در هفت ماهگی رخ می دهد.  در 10 تا 18 ماهگی به اوج خود می رسد و در سه سالگی از بین می رود . اما بعضی از کودکان حتی در سنین بالاتر هم از جدا شدن از والدین خود  هراس دارند . ترس این کودکان ، دیگر اضطراب جدایی طبیعی تلقی نمی شود، بلکه «اختلال اضطراب جدایی» نام می گیرد. اختلال اضطراب جدایی ، یک نگرانی بیش از اندازه درباره ی جدایی های موقت است که در کودک مشاهده می شود .

 

انواع اضطراب جدایی

واکنش های بلافاصله ی کودکان نسبت به جدایی از لحاظ شدت و طول مدت بسیار متفاوتند.  هر چند اضطراب جدایی پدیده ای بهنجار است اما اضطراب جدایی مرضی به شیوه های متفاوتی ظاهر می شود . این کودکان به شدت نگرانند که هنگام دوری از والدین، خودشان یا والدین آنها آسیب یا صدمه ای ببینند و یا دیگر نتوانند یکدیگر را پیدا کنند.

 

نشانه های اختلال اضطراب جدایی

در هنگام جدایی یا پیش بینی جدایی احتمالی ، این کودکان شدیدا نگران می شوند و حتی گاهی دچار علائم جسمانی مانند:  شکم درد ، سردرد یا حالت تهوع می شوند .

آشکارترین نشانه ی استیصال جدایی، می تواند به صورت وحشت زدگی واقعی نمایان شود . گاهی این واکنش به صورت یک خشم کاذب جلوه گر می شود؛ خشمی که مبین بروز اضطراب است. در این مواقع، کودک به شخصی که وابسته است، می چسبد و دل مشغولی اصلی و مداوم او، حضور اوست. این اضطراب را وقتی می توان یک نشانه ی مرضی محسوب کرد که به محدود شدن فعالیت های کودک منجر شود یا مانعی در راه سلامت هیجانی کودک ایجاد کند.

اضطراب جدایی مرضی از سنین پیش دبستانی بروز می کند و ممکن است مدت ها پابرجا بماند . چنین اضطرابی در هر موقعیتی که احتمال جدایی وجود دارد، شدیدا برانگیخته می شود و فرد را بر آن می دارد تا از موقعیت هایی که مستلزم جدایی هستند، اجتناب کند .

 

ویژگی های اختلال اضطراب جدایی

کودکانی که دچار اختلال اضطراب جدایی هستند ، بیشتر به خانواده های به هم وابسته تعلق دارند . هر گاه این افراد از خانواده یا مظاهر اصلی دلبستگی جدا شوند، ممکن است به طور مکرر کناره گیری اجتماعی،  بی احساسی، غمگینی و یا اشکال در تمرکز درکار و بازی داشته باشند.

امتناع از رفتن به مدرسه ممکن است موجب مشکلات تحصیلی و کناره گیری اجتماعی شود . همچنین احتمال دارد این کودکان از اینکه کسی آنان را دوست نداشته باشد و یا توجهی به آنها نشود، شکایت و احساس نا امیدی کنند  این کودکان هرگاه از احتمال جدایی، به شدت آشفته شوند، ممکن است خشمگین شده و گاهی به کسی که باعث جدایی آن ها  شده است، حمله ور شوند . تنها ماندن کودکان خردسال، به خصوص در شب، ممکن است تجربیات ادراکی مانند : دیدن اشخاصی که به اتاق آنان سرک می کشند، موجودات ترسناکی که می خواهند آن ها را بگیرند یا چشمانی که به آن ها خیره شده اند  داشته باشند . کودکانی که این اختلال را دارند ، اغلب پرتوقع و مزاحم بوده و مدام در صدد جلب توجه دیگران هستند . خواسته های زیاده از حد این کودکان اغلب موجب سرخوردگی از والدین شده و  منجر به دلخوری و کشمکش در خانواده  می شود. کودکانی که دچار این اختلال هستند ، گاهی وظیفه شناس و مطیع بوده و دوست دارند دیگران را خوشحال کنند.

اختلال اضطراب جدایی همپوشی زیادی با افسردگی و مشکلات رفتاری دارد . این کودکان ، اغلب دارای خلق افسرده هستند و بین اضطراب در کودکان ، اختلال بیش فعالی و کمبود توجه هم پوشی زیادی وجود دارد .

 

دلایل بروز اختلال اضطراب جدایی

1ـ ژنتیک: پاره ای از کودکان به طور ژنتیکی، دارای خلق و خوی حساس تر و مضطرب تری هستند که آمادگی آن ها را برای این مشکل افزایش می دهد. همچنین عوامل ارثی در بروز این  مشکل هم تاثیرگذار است.

2ـ روش های فرزندپروری: در واقع والدینِ بسیار سهل گیر ( که به همه ی خواسته های کودک تن در می دهند) و نیز والدینِ بسیار سخت گیر، هر دو احتمال بروز اختلال اضطراب را افزایش می دهند.

3ـ ساختار خانواده : عدم ارتباط گرم و صمیمی در خانواده و تعارض ها و تنش های احتمالی در بروز بسیاری اختلالات از جمله این اختلال مؤثر شناخته شده اند .

از دیگر عوامل  ایجاد این اختلال می توان به موارد ذیل اشاره نمود :

• ارتباط کودک با افراد کم حوصله و عجول
• نبود یکی از والدین به دلیل طلاق، فوت یا کار زیاد
• بزرگ شدن در خانواده های پرجمعیت، دارای سطح اقتصادی ـ اجتماعی پایین
• تغییرات مهم در زندگی مثل تغییر مدرسه، محل زندگی یا بیماریِ خود کودک عواملی هستند که به تشدید این مشکل دامن می زند.

/انتهای متن/