برخيز و ماتم نما…
پیام عاشورا و درس ها و عبرت های آن باید در طول تاریخ برای همه ی مسلمانان بلکه همه ی ملت های آزاده ی جهان زنده بماند و این همان هدفی است که ائمه معصومین مخصوصا حضرت رضا (ع) به شکل های مختلف برای آن کوشیده اند از جمله تاکید بر زنده نگه داشتن سنت عزادارى‌هاى ماه محرم.
مریم عرفانیان/
يكى از اساسى‌ترين ابعاد و وجوه حماسه ی عاشورا، درس‌ها، عبرت‌ها و پيام‌هاى جاودانه و فراگير آن می‌باشد. اين آموزه‌ها و پيام‌ها، همواره حيات‌بخش، حرکت آفرین، تأثيرگذار و ماندگار بوده است. اين قيام، هرچند در مكان و زمان خاصى روی‌داده، ولى آثار و بركات آن، هميشگى و گسترده بوده و مرزهاى زمانى و مكانى را پشت‌سر نهاده است. شعار (كل يوم عاشورا و كل ارض كربلا)، در حقيقت، ارائه‌ی يك الگو و برنامه براى همه‌ی ملت‌ها و فرهنگ‌هاى عدالت‌خواه می‌باشد.
معنای حماسه ی حسینی
بر اين اساس، حماسه ی حسينى يعنى ذلت ناپذیری و عزت نفس، ظلم‌ستيزى و مبارزه با ستمکاران، حق‌گرايى و دعوت به رهبرى ائمه (ع)، عدالت و برابرى؛ آزادى و آزادگى؛ احياى دين و سنت‌هاى اسلامى، رسواسازى باطل و مبارزه با بدعت، اقامه ی حق و عدل و امر به معروف و نهى از منكر، اصلاح جامعه و پيكار با مفاسد، ترويج روحيه ی فداكارى و جهاد در راه عقيده و مرام، بايستگى تشكيل حكومت دينى، تبيين مظلوميت اهل‌بیت (ع)، شكست سلطه و زور در برابر سلاح شهادت و مظلوميت، الهام‌بخشى به آزادگان و حق‌طلبان، موج‌آفرينى مثبت در تاريخ، ضرورت اصلاح جامعه ی فاسد و…
پیروز واقعی کربلا اندیشه ی حسین(ع) است
با توجه به مؤلفه‌هاى یاد شده روشن مى‌شود كه پيروز واقعى (كربلا)، انديشه و اعتقاد راستين امام حسين (ع) می‌باشد. در واقع، وقتى سخن از پيروزى و ظفرمندى گروه حق به ميان مى‌آيد، صرفاً غلبه ی نظامى و مادى مطرح نيست، بلكه پيروزى اعتقادى، فكرى، معنوى، چيرگى پيام و روح آن مهم است. در واقعه ی عاشورا كه لشگر امام حسين (ع) و لشگر يزيد روياروى هم قرارگرفته و باهم جنگيدند هرچند در ظاهر، غلبه و چيرگى، از آن يزيديان بوده، اما در واقع امام حسين (ع) پيروز شد و توانست انديشه و پيام خویش را براى همۀ عصرها و ملت‌ها به يادگار نهد. (از فرات تا فرات،1388، ص 76) بنابراین، يكى از علل جاودانگى سنت عزادارى‌هاى ماه محرم و پاس داشتن حماسه ی عاشورا، تأكيد بر زنده نگه‌داشتن آن، توسط ائمۀ معصوم (ع) مى‌باشد. همچنان که امام رضا (ع) پيوسته از بزرگداشت مصائب عاشورا سخن مى‌گفت و همگان را بدان فرامى‌خواند.
حرمت ماه محرّم را نگه نداشتند
محرم نام نخستين ماه از ماه‌های دوازده‌گانه قمرى است. علّت نام‌گذاری اين ماه به محرّم، آن بوده كه در ايّام جاهلیت، جنگ در اين ماه را حرام مى‌دانستند و روز اوّل محرّم را اوّل سال قمرى قرار مى‌دادند. امّا بنی‌امیه با پديد آوردن حادثه ی كربلا، احترام ماه حرام را نقض کردند. از آنجا كه ماه محرّم، يادآور حادثه ی كربلاست، فرا رسيدن آن دل‌ها را پر از غم مى‌سازد و پيروان و شيفتگان امام حسين (ع)، از اوّل محرم، محافل و مجالسى را سیاه‌پوش كرده، به ياد آن امام شهيد به عزادارى مى‌پردازند. (مجلسی، ج 46، ص 283-285 )
شيخ صدوق درباره این ماه روايت كرده است كه امام رضا (ع) مى‌فرمود:
« محرم ماهى بود كه مردم در زمان جاهليت قتال و جدال را در آن حرام مى‌دانستند، اما اين امت جفاكار حرمت اين ماه را نگه نداشتند و خون ما را حلال و احترام ما را ضايع و اهل‌بیت ما را اسير كردند، خيمه‌هاى اهل‌بیت را سوخته و اموال آنان را به غارت بردند و هيچ حرمتى از براى رسول‌الله (ص) در حق ما لحاظ نكردند. روز قتل امام حسين (ع) چشم‌هاى ما را مجروح و اشك ما را جارى و عزيزان ما را ذليل گردانيدند.» (تقی زاده داوری،1386، ص 50)
امامان شيعه (ع) با برپايى عزاى سیدالشهدا (ع) و منسوب كردن خويش به ايشان، سعى در اثبات حقانيت خود، ستمگرى و بطلان دشمنان و حكومت زمان خویش را داشتند و برپايى عزاى امام حسين (ع) را بهترين و مؤثرترين شيوه ی مبارزه مى‌دانستند؛ چنان كه امام رضا (ع) وقتى مصيبت‌هاى امام حسين (ع) و يارانش را بيان مى‌كنند، به جاى «ايشان»، كلمه ی «ما» را به كار مى‌برند:
« اين امت جفاكار، خون ما را حلال و احترام ما را ضايع و اهل بيت ما را اسير كردند …» (ابن‌بابویه، مجلس ٢٧ ، ص ١٢٨)
آسمان بر حسین خون گریست
رنگين شدن افق، از جمله نشانه‌ها و آثار شگفتى است كه در روايات آمده پس از حادثه ی كربلا و شهادت امام (ع)، در جهان‌دیده شد. (مجلسی، ج ۴۵ ، ص ٢٠۴ )
از ابن عباس روايت است سرخى شفق، از روزى ديده شد و پديد آمد كه حسين (ع) شهيد شد و آسمان در شهادت او خون گريست و از آن بيشتر، اين رنگ سرخ در افق ديده نشده بود. (شوشتری، ج ١١، ص ۴۶١ ) همچنین از امام رضا (ع) روايت است: « لمّا قتل جدّى الحسين (ع) امطرت السّماء دما و ترابا احمر» كه بارش خون و خاك سرخ را مى‌رساند. (حر عاملی، ج ۵ ، ص ١٧٩)
من كشته ی اشكم
در مصیبت حضرت اباعبدالله(ع) هم گريستن، هم گرياندن، هم خود را شبيه گريه كنندگان در آوردن پسنديده است و اجر دارد. اين همه فضيلت كه براى گريه بر حسين (ع) بیان‌شده و اينكه اشك چشم، آتش دوزخ را فرومی‌نشاند و غمگين شدن در سوگ شهيدان كربلا ايمنى از عذاب است، در صورتى می‌باشد كه گناه و فسق و آلودگى انسان در حدّى نباشد كه مانع رسيدن اين فيض الهى گردد. در واقع اشكى كه مبيّن پيوند عاطفى و رابطۀ مكتبى و اتصال روحى با راه، فكر و خط ائمّه و سیدالشهداست، زمينه‌ساز پرهيز از گناه مى‌گردد. (محدثی،1376، ص 383)
خود امام حسين (ع) فرموده است:
« من كشته ی اشكم، هيچ مؤمنى مرا ياد نمى‌كند مگر آنكه (به خاطر مصیبت‌هایم) مى‌گريد.» (مجلسی، ج ۴۴ ، ص 279 )
دستور امامان به گريستن بر سیدالشهدا (ع) بسيار زیاد است. هشتمین امام شیعیان در حديثى فرموده است:
« محرّم، ماهى است كه ما از سرزمين كربلا، گرفتارى و رنج به ميراث برديم. پس بايد ، گريه كنندگان بر كسى همچون حسين بگريند؛ گریه بر او، گناهان بزرگ را هم فرو مى‌ريزد.» (همان، ص ٢٨٣ )
برپایی و هدايت عزادارى‌ها
عاشورا احساس و عواطف پاك مسلمانان را در طول تاریخ به حركت آورد و مردم، از جمله حتی بسيارى از اهل سنت، نمى‌توانستند درباره ی داستان كربلا و ساير مظلوميت‌هاى خاندان پيامبر بى‌تفاوت باشند.
امامان معصوم (ع) نيز ياد و نام كربلا را از راه‌هاى مختلف و به مناسبت‌هاى گوناگون زنده نگه داشتند. اجراى سوگوارى از سوى آنان براى امام حسين (ع)، تشويق مردم به عزادارى و نويد پاداش فراوان اخروى و بركات دنيوى براى آن، تشويق همه‌جانبه و دادن صله به شاعران مسلمان براى بيان مصائب اهل‌بیت (ع)، به ویژه رخداد عاشورا، به زبان هنر و سرودن شعر، از جمله عوامل تداوم و گسترش عزادارى امام حسين (ع) در ميان مسلمانان بود.
مردم خراسان هم از اندك فرصت‌هاى پيش‌آمده سود جسته، براى خاندان رسول خدا (ص) سوگوارى مى‌كردند. با آمدن امام رضا (ع) به خراسان، اين عواطف هدايت شد و عزادارى مردم با مبانى دينى و اهداف صحيح اسلامى هماهنگ گرديد.
محرم ماه ترک خنده و برپایی عزا
در منابع روايى نیز به چگونگى برپايى مراسم عزادارى امام حسين (ع) توسط امامان ديگر شيعه، از جمله امام موسى كاظم (ع) اشاره شده است. دربارۀ امام موسى بن جعفر (ع) از قول فرزند بزرگوارش چنين نقل شده است: « همین که محرم فرامى‌رسيد، ديگر كسى خنده‌اى بر لب آن حضرت نمى‌ديد و همواره اندوهگين بود تا دهه ی عاشورا بگذرد و چون روز دهم عاشورا فرامى‌رسيد، اين روز، روز نهايت غم و مصيبت بود و مى‌فرمود: امروز روزى است كه حسين به شهادت رسيده است.» (ابن‌بابویه، مجلس ٢٧، ص 128)
ريّان بن شبيب نیز درجایی دیگر نقل مى‌كند: « روز اول محرم بر ابوالحسن الرضا (ع) وارد شدم. حضرت به من فرمود:
” اى پسر شبيب، اگر بر حسين (ع) بگريى چندان كه اشك بر گونه‌هايت جارى شود، خداى تعالى هر گناهی كه كرده‌اى بيامرزد.”
سپس فرمود:
” اگر مى‌خواهى در درجات بهشت با ما باشى، براى اندوه ما اندوهناك باش و در خوشحالى ما شادمان.» (همان، ص 130)
امام رضا (ع)، آن روزها خود رهبرى عزاداران را به عهده می‌گرفت. ایشان در دهه ی محرم به طور منظم و همه‌ساله در سوگ جدش امام حسين (ع) مى‌نشست.
ادامه دارد…
/انتهای متن/
