سمانه، بانویی که امام هادی (ع) لقب “عارفه” به او داد
«محمد بن فرج می‌گوید: مولایم امام جواد (ع) مرا به حضور طلبید و مخفیانه به من گفت: به زودي قافله‌اي خارج از حجاز به اینجا خواهد آمد و کنیزانی را همراه می‌آورد. تو این کیسه پول را که هفتاد دینار در آن است، بگیر و دوشیزه‌اي را با این اوصاف که برایت می‌گویم و در میان ایشان است، با راضی‌نمودن صاحبش، تحویل گرفته، نزد من بیاور.»
همه ما خوب می‌دانیم که مادر، نقش مهمی در تربیت و رشد فرزندان دارد در این میان، ائمه هدی نیز از این قاعده مستثنی نبوده‌اند و ازاین‌روست که مادر همه امامان ما زنانی نیک‌سیرت و پاک‌نهادند؛ زنانی که لایق داشتن امامانی معصوم‌اند. امروز و به مناسبت شهادت امام دهم، امام علی‌النقی علیه‌السلام، نگاهی خواهیم داشت به سیره و زندگانی مادر این امام معصوم علیه‌السلام.
مادر امام هادی علیه‌السلام و همسر امام جواد علیه‌السلام، سمانه نام دارد؛ نامی که در میان علویان و سادات رواج داشته و به‌دست ایشان ترویج می‌شده است (1). به نظر می‌رسد نیای این بانو به خارج از جزیره‌العرب برمی‌گردد، چراکه ایشان را به نام سمانه مغربیه می‌شناسند (2). کنیه این بانوی بزرگ ام‌فضل است (3)، و او به سیده نیز معروف بود (4).
از او با کنیه مولده نیز نام برده شده است؛ مولده به كنيزي گفته می‌شود كه نزد عرب‌ها زاده و تربيت شده باشد (5)؛ در منابع تاریخی، روایی و فقهی نیز تصریح شده است: «اُمّه اُمّ ولد، یقال لها سمانه» (6).
در ارتباط با ازدواج امام جواد علیه‌السلام با این بانو نقل شده است: «محمد بن فرج می‌گوید: مولایم امام جواد (ع) مرا به حضور طلبید و مخفیانه به من گفت: به زودي قافله‌اي خارج از حجاز به اینجا خواهد آمد و کنیزانی را همراه می‌آورد. تو این کیسه پول را که هفتاد دینار در آن است، بگیر و دوشیزه‌اي را با این اوصاف که برایت می‌گویم و در میان ایشان است، با راضی‌نمودن صاحبش، تحویل گرفته، نزد من بیاور.» (7)
وقتی سمانه مغربیه وارد خانه امام جواد علیه‌السلام شد، امام هدایت او را خود بر عهده گرفت و این آموزش تا بدان‌جا پیش رفت که او قابلیت یافت تا مادر امام معصوم بعد از همسر خود باشد. چنان‌که امام هادی علیه‌السلام از مادر خود با عنوان عارفه یاد می‌کنند: «اُمّی عارِفَهٌ بِحَقّی» همانا مادرم به ولایت من ایمان و آگاهی کامل داشت (8)؛ این یعنی شناخت کامل امامت، و تبعیت محض از ولایت؛ نقطه‌ای که جز انسان‌های آگاه و بابصیرت بدان دست نمی‌یابند. به همین خاطر است که امام علیه‌السلام در ادامه می‌فرمایند: «او از اهل بهشت است. شیطان به او نزدیک نمی‌شود و مکر ستمگران لجوج به او نمی‌رسد و خداوند نگهبان و حافظ اوست و او از راه مادران صدیقان و صالحان منحرف نمی‌شود.» (9)
نقل است که امروز حرم امامین عسکریین علیهماالسلام، مزار آن سیده کریمه و پارسا نیز هست (10).
منابع
1. المجدي فی انساب الطالبیین، علی بن محمد علوي نسّابه، ص86.
2. ارشاد، مفيد، ج2، ص297/ اصول کافی، کلینی، ج1، ص498/ دلائل الامامه، محمدبن جریر الطبري، ص410/ اعيان الشيعه، ج2، ص36.
3. مناقب آل ابي طالب، ج4، ص402.
4. دلائل الامامه، ص411/ بحارالانوار، علامه مجلسی، ج50، ص1/ مناقب آل ابي طالب، ج4، ص402.
5. دلائل الامامه، ص410.
6. اصول کافی، ج1، ص498.
7. دلائل الامامه، ص410.
8. همان، ص410.
9. همان، ص410.
10. اعلام النساء المؤمنات، ص 448/ ریاحین الشریعه، ج 3، ص 23.
11. بهاءالدین قهرمانی نژاد، زنان اسوه.
منبع: مهرخانه/انتهای متن/
