با هم معاشرت کنیم بی سوءظن

سرویس فرهنگی به دخت/

  در اسلام  به ارتباط صحیح وحسن معاشرت و برخورد همراه با محبت و دوستی در دایره ای وسیع  سفارش شده، از معاشرت با همنوع گرفته تا نزدیکترین افراد به ما یعنی  همسر، پدر، مادر، فرزند و نیز  دوست، همسایه، استاد، همکار، همشهری و حتی  اهل کتاب . بعضی از این معاشرت ها الزامی است مانند معاشرت با افراد خانواده، بعضی معاشرت ها ترجیحی است مانند معاشرت با علما و دانشمندان و بعضی توبیخی مانند معاشرت با افراد منافق یا کافر.

یکی از مبناهای مهم در معاشرت، بحث حسن ظن است. بدگمانی و خوش گمانی در معاشرتها چه جایگاهی دارد؟

در روایات ما  سوءظن از “بزرگترین کبائر” و حسن ظن از” بزرگترین عبادت ها” شمرده شده است.

کم نیست مشکلات مربوط به بدبینی بین افراد درجامعه مان.یعنی بدبینی  به همسر، فرزند، دوست و همسایه و … که گاهی باعث سال ها قهر و کینه و جدایی و اختلاف می شود.

سوء ظن از آن معاصی است که به دنبال آن غیبت می آید. وقتی بدگمان شدی، مجبوری اظهار کنی و این می شود غیبت. بعد  تجسس می آید. وقتی بدگمان شدی، می خواهی پیگیری کنی و ببینی درست است یا نه، پس تجسس و عیب جویی می آید.

معمولا  تجسس چهار عیب را به دنبال دارد: تجسس، غیبت ،عیب جویی و  بیهوده گویی، دروغ.

دایره سوءظن می تواند خیلی وسیع شود. روایت داریم بزرگترین گناه کبیره سوءظن به خداو  بالاترین عبادت حسن ظن به خدا است . بعضی ها به خدا بدبین و بدگمان می شوند.قرآن [1]می فرماید:

 اینهایی که به خدا بدگمان می کنند منافق و مشرک اند زیرا بدبینی به خدا نشانه از نفاق و شرک است .

مرحوم علامه طباطبایی می فرماید علت اینکه در این آیه اول منافق را گفتند،بعد مشرک را ، این است که منافق خطرناک تر است.خدا آنها را مورد لعنت وغضب قرار می دهد، چون سوءظن به خدا دارند .

 

 

خداوند  در سرزنش  بدبینی  به  مؤمنان می فرماید:

 

“ای کسانی که ایمان آورده‏اید، از بسیاری از گمان‏ها بپرهیزید که پاره‏ای از گمان‏ها گناه است.” 2. مراد از گمان و ظن‏هایی که باید از آنهاخود داری کرد گمان‏های ناروا و سوء ظن است که نباید به آنها ترتیب اثر داد.

 

درمان بدبینی

بدبینی ‏آثار ویرانگری چون غیبت، تهمت، بخل، حقد و کینه ، حسادت، شرک و نفاق و بروز اختلافات را   دارد. اما درمان هر بیماری و  دردی از جمله بدبینی به شناخت و آگاهی از علت پیدایش آن و بعد از بین بردن آن علتها مربوط می شود.

اولین  مرحله تشخیص بیماری است . شما می‏توانید با مراجعه به درون خود و تأمل و تفکر درحال خویش پی ببرید که به چه دلیل نسبت به دیگران بدبین هستید و بعد با از بین بردن آن دلیل و سبب، به درمان بیماری و مشکل بپردازید. در این رابطه به توصیه‏ها راه کارهای زیر به طور جدی عمل کنید:
 
– هر گاه نسبت به کسی سوء ظن پیدا کردید در مقام عمل هیچ ترتیب اثری به آن ندهید، بلکه سعی کنید با فرد مورد سوء ظن رفتاری آمیخته با حسن ظن داشته باشید. یعنی با انصاف، جوانمردی، مروت و خیر خواهی نسبت به او رفتار کنید تا این که این صفت ناپسند، به تدریج ضعیف شود و نهایتا از بین برود.
” به برادرانتان خوش بین باشید تا به صفای دل و پاکی طبع دست یابید.”[2]

علی(ع) درباره ضرورت خوش‏بینی به مؤمنان می‏فرماید:

” رفتار برادرت را به بهترین وجه آن حمل کن … هیچ‏گاه به سخنی که از دهان برادرت بیرون آید – تا وقتی که برای آن محمل خوبی می‏یابی – گمان بد مبر.”[3]

“هر گاه که مورد حمله سوء ظن واقع شدید به خدا پناه ببرید و از او کمک بطلبید. “[4]

–          در مواقع سوء ظن، افکار خود را با گفتن ذکر و خواندن دعا، روزنامه، مجله، کتاب و… منحرف سازید.
 صفات مثبت و پسندیده دیگران را مد نظر قرار دهید و آنها را برای دیگران بازگو کنید.

گفتنی است خوش‏بینی همواره پسندیده نیست، بلکه گاه نا به جا و ناپسند است. مثلاً خوش بینی در روزگاری که ظلم و فساد برحق و صلاح غلبه دارد، چیزی جر خود فریبی نیست. امام علی(ع)می‏فرماید:

” اگر بدکاری برزمانه و مردم آن غالب شود و کسی به دیگری گمان نیک برد، خود را فریفته است .”[5]

آن حضرت در نکوهش خوش بینی به دشمنان، به مالک اشتر هشدار داد::

“بعد از صلح با دشمنت از او سخت بر حذر باش، زیرا گاه دشمن خود را به تو نزدیک می‏کند تاغافلگیرت سازد. پس دور اندیش و محتاط باش و به دشمن خوش بین مباش.[6]

 

نکته مهم این که اگر سوء ظن شما به دیگران، به گونه‏ای باشد که در زندگی روزمره شما اختلال ایجاد می‏کند باید حتما با روان شناس و یا روانپزشک مراجعه نمایید. تا با روان درمانی و یا دارو درمانی، مشکل‏تان را حل نماید.

 

.بدبيني از نظر معنوي چه عوارضي دارد؟

 

بدبینی نسبت به ديگران موجب وارد شدن ضررهاى فراوان معنوى و حتى مادى به انسان مى‏گردد. حضرت على (ع) فرمود: “مراقب باش كه بدبینی بر تو غلبه پيدا نكند، به درستى كه بدبینی هيچ رفاقتى را بين تو و دوستت باقى نمى‏گذارد.”

در اسلام شديداً از ترتيب اثر دادن به گمان‏هاى بيهوده و بى‏اساس منع گشته و از انسان‏ها خواسته شده تا زمانى كه به مسأله‏اى يقين و علم پيدا نكرده‏اند ،  درباره آن قضا وت نكنيد چرا كه عمل به ظنّ و گمان رابطه بين آدميان را  دچار تشويش و سستى كرده و اعتماد را در جامعه از بين مى‏برد.

حضرت على (ع) فرمود: ” گمان بد ،كارها را فاسد كرده و انسان را بر كارهاى زشت وامى‏دارد.”

حتى در حديثى از رسول اكرم (ص) وارد شده است: “كسى كه به برادر خود سوء ظن داشته باشد به تحقيق به خداوند بدى نموده است، زيرا خداوند فرموده: از بسيارى از گمان‏هاى بى‏اساس دورى كنيد.”