مشکلات زنان در قابی مردانه

محمد منتظری[1]/

برخی استادان کشورهای اروپایی که در کنفرانس ها و یا کارگاه ها و احیانأ کلاس هایی در دانشگاه های ما حضور یافته اند، در برگشت به کشورشان، علاوه بر تحسین این همه دانشگاه و اعضای هیات علمی و تعداد دانشجویان اکثرأ کنجکاو- و البته نه صرفأ در امور درسی، آموزشی و پژوهشی- تعجبی آمیخته باابهام و سؤال برایشان ایجاد می شود که چطور کشوری انقلاب کرده و دوره ای جنگ طولانی را پشت سر گذاشته، و در سی و اندی سال رهبرانش درد دین داشته و … در دانشگاه هایش تا این حد از آرایش و پوشش های مد روز اروپایی و آمریکایی، ادکلن های برند فرانسوی! کفش های ایتالیایی، و … استفاده می شود. البته این واقعیتی است که میزبان را مجبور می کند که از کنار آن به گونه ای رد شود و یا از پاسخ مستقیم طفره رود و یا اینکه آن را به نوعی به آزادی پوشش ارتباط دهد. ولی من و شما می دانیم که این توجیهات را نه میزبان و نه میهمان، در دل قبول ندارند.

از مشکل طفره نرویم

حال اینکه اگر آنان از افزایش سن ازدواج، ازدواج های سفید و غیر سفید، طلاق هایی که رفته رفته در فاصله کمتری از ازدواج اتفاق می افتد و امروزه طلاق های دوره نامزدی افزایش زیادی یافته و این روند ادامه دارد و بویژه که خطه خون و قیام و علم و اجتهاد (استان قم) در سالهای اخیر جزو 5 استان طلاق خیز کشور بوده و در همین سال های اخیر رتبه سوم و حتی دوم (پس از استان تهران) را از آن خود کرده است! موضوعی جدی که به راحتی از کنار آن می گذریم.

واقعیتی است که اتفاق افتاده و با کتمان آن، نه تنها کمکی به حل مساله نمی کند که آن را تشدید هم می نماید.

برای حل هرمشکل، می باید ابتدا پذیرفت که مشکلی وجود دارد. در قدم بعدی، مشکل می باید به عنوان یک واقعیت به رسمیت شناخته شود و در مرحله سوم، از کارشناسان زبده و متخصصان دعوت کرد تا  آن را به مساله تبدیل کنند[2] و درباره ابعاد، ریشه های به وجود آمدن و اثرات آن و از این قبیل، پژوهش های لازم را انجام دهند و در قدم بعد، راه حل های مختلف برای حل مساله را همراه با محاسن و معایب هر راه حل از نتایج تحقیقات استخراج و در اختیار سیاستگذار قرار دهند (تصمیم سازی) و آنگاه سیاستگذار با توجه به امکانات و محدودیت های خود (اعم از مالی، فرهنگی، سیاسی و اعتقادی)، یکی از راه حل ها و یا راه حلی تلفیقی را برگزیند (تصمیم گیری) و برای اجرا به دستگاه مربوط ابلاغ نماید تا با هماهنگی دستگاه های اجرایی مرتبط، آن را به منصه عمل درآورند.

جامعه ما در مواردی مشکلاتش از حالت عادی به تنش رسیده است و می دانیم که اگر مرحله تنش مدیریت نشود، جامعه در آن موضوع، وارد مرحله بحران می گردد و چون یکی از پیچیدگی ها و خطرات بحران، این است که حوزه های دیگر را نیز درگیر می کند و معضلی که در موقع خود و با درایت قابل مهار بوده، ممکن است مدتی طولانی نظام تدبیر را در تنگنا قرار دهد و با هزینه های مالی و غیر مالی، انرژی و صرف وقت بسیار، قابل کنترل گردد.

سیاستگذار می باید مشکلات را بر اساس مراحل «عادی، پیشاتنش، تنش، پیشابحران و بحران» دسته بندی و اولویت بندی نماید و از مهمترین ها شروع کند.

مشکلات اجتماعی چیست؟

نکته دیگر اینکه جامعه شناسان و سیاستگذاران عمومی، پس از دهه ها و بلکه بیش از یک قرن است که درباره مدیریت جوامع جدید پژوهش های بی شماری انجام داده و نتایج مشترک تحقیقات را برشمرده اند که مهم ترین آنها در ارتباط با این نوشتار عبارت است از:

1. مشکلات اجتماعی در طول زمان شکل می گیرند، گسترش می یابند و اصلاح آنها نیز زمانبر است.

سعدی به روزگاران داغی نشسته بر دل  بیرون نمی توان کرد الّا به روزگاران.

2. مشکلات اجتماعی مستقل از منویات مدیران پدید می آیند و محصول شرایط خاص خود هستند.

3. بین برخیجامعه شناسان معروف است که مشکلات اجتماعی را «با کنترل نمی توان کنترل کرد» کهکنترل اولی به معنای «زور، فشار و سرکوب» و کنترل دومیبه معنای «مدیریت» است.

4. در مقابله با مشکلات اجتماعی، واکنش های شخصی، تعجیل، برخورد های هیجانی مشکل را پیچیده تر می کند.

5. در مقابله با مشکلات اجتماعی، اطلاعات لازم، فضای علمی و کارشناسی، شناخت کافی، سیاست و دانش اجتماعی و نهایتاً بستر گفت و گو می باید فراهم شود.

مثال های بسیاری در این زمینه ها می توان ذکر کرد، مثلاً نرخ ازدواج را تنها با نصایح و وام ازدواج نمی توان بالا برد؛ سطح عمومی قیمت را با برخوردهای فیزیکی و تعزیرات نمی توان کاهش داد.[3]

حل مشکل به شیوه فرانسوی

 مثال رايج اروپايي در دهه اخير در اين مساله، تشديد بحران در فرانسه در اکتبر سال 2005 مي باشد. ماجرا از کشته شدن دو آفريقايي تبار، هنگام فرار از دست پليس آغاز شد و فرداي آن روز، برخي محله هاي پاريس دچار نا آرامي گرديد که قابل پيش بيني هم بود. پس از آن، پليس به جواناني که در مسجدي تجمع کرده بودند، با گاز اشک آور حمله برد و همزمان نيکلاس سارکوزي (که در آن زمان وزير کشور بود) با لحني توهين آميز، معترضان را اراذل و اوباش خواند و مهاجران را تهديد به اخراج از فرانسه کرد که از تلويزيون پخش گرديد. پخش تصاويري از حمله به بانک ها و مغازه ها و آتش زدن اتوموبيل ها از رسانه ها، ديگران را نيز به اين عمل ترغيب و تحريک نمود. چنانکه گفته شده، موارد فوق، بيشترين تأثير را بر اينکه بحران از يک منطقه در پاريس به 170 شهر در فرانسه گسترش يابد، داشته است. بحران 3 هفته ادامه داشت تا اينکه ژاک شيراک رييس جمهور وقت، در نطقي کمتر از يک ربع ساعت بر 3 نکته تاکيد کرد: شما از هر تبار، فرزندان ملت فرانسه ايد؛ مشکلات حومه نشينان (مهاجران) بايد حل شود؛ رسانه ها به مسئوليت خود عمل کنند. با آغاز اجراي دستورات رييس جمهور، پس از 4 روز بحران کاملاً ناپديد شد و از آغاز تا پايان آن بحران، کمتر از يک ماه به طول انجاميد.^[4]

تحقیق کالای زینتی نیست

 برگردیم به موضوع مورد بحث و اینکه اولویت مسائل را می توان با مطالعات میدانی از زنان استفسار نمود. در واقع، در اینجا زنان نه مساله که خود راهنمای خوبی برای حل مساله اند. اگرچه دو ضلع دیگر این مثلث یعنی سیاستگذاران و پژوهشگران در تدقیق و سوق دادن موضوعات به سمت نیل به هدف، نقشی اساسی دارند. به شرط اینکه سیاستگذار تحقیقات را نه به عنوان کالای زینتی و لوکس بلکه کالایی ضروری ببیند؛ چرا که اولی، تابع سلیقه و دومی، تابعی از نیاز متقاضیان است و فرق بسیار بین این دو وجود دارد.

در واقع مشاوران شامل کارشناسان، محققان و متخصصان، نقش روابط عمومی واقعی – و نه صوری- را می باید برای مدیران ایفا نمایند و اتفاقات بیرونی را در حوزه مورد نظر رصد و به تصمیم گیران منتقل نمایند و از سوی دیگر، سیاست ها را به گونه ای نرم افزارانه به جامعه منتقل و با روش بازخورد- انطباق، بیشترین اثرگذاری را داشته باشند که در دستگاه ها این وظیفه را می باید روابط عمومی ها ایفا نمایند اما روابط عمومی ها در بسیاری از نهادها محل رسوب نیروهای بی مهارت و کم کیفیت شده است که از واحدهای دیگر تبعید می شوند و یا مراکزی برای به نمایش گذاشتن بانوان درهمایش ها، جشنواره ها و نمایشگاه ها شده اند و احیانأ کالاهایی نیز از محصولات سازمان ها را در کنار خود یدک می کشند؛ در حالی که این واحدها در نهادها به عنوان ویترین دستگاه و خط و مرز ارتباط درون و بیرون سازمان ها هستند.

به این ترتیب می باید موسسات مستقل و بی طرف بویژه مراکز نظرسنجی معتبر هرچه بیشتر رونق یابند و دیدگاه شهروندان را به طور مرتب منعکس نمایند، نیازی که در برنامه چهارم تأکید بسیار بر آن رفته بود و عدم اجرای آن پس از سال 1382، دولت را از آنچه در اعماق جامعه می گذشت، بی خبر گذارد و هزینه زیادی را به کشور تحمیل نمود.

اولین مشکلات در یک نگاه

در مورد برخی مشکلات مستقیم مرتبط با دختران و زنان، با یک مطالعات مقدماتی می توان کاهش تمایل به الگوپذیری از گروه های مرجع اجتماعی، افزایش سن ازدواج، کاهش تمایل به بارداری و تربیت فرزندان، مدیریت کارآمد خانه و خانواده، چالش‌های خاص زنان در جامعه دینی، واگرایی نسبت به خانواده، تمایل افراطی به ادامه تحصیل، اشتغال زنان، تعریف جایگاه و مشارکت مناسب زنان، حجاب دختران و زنان، ارتباطات خارج از نظارت خانواده، سرگشتگی بین سنت و آموزه های جدید، چشم و هم چشمی بویژه در تشریفات ازدواج، افزایش بیماری های زنان بویژه سرطان،[5]طلاق، مشکلات زنان مطلقه، امنیت دختران، حقوق زنان، سوء رفتار با زنان، مشکلات تک والدی، زندگی مجردی، زنان خیابانی، و از این قبیل را برشمرد.

همچنین برخی مشکلات کلانی که زنان در مدیریت و کنترل آن به خوبی می توانند نقش ایفا نمایند، عبارت است از: کنترل مصرف و جلوگیری از اسراف، کاهش و پیر شدن جمعیت، کمبود آب که در صورت بی توجهی در 10 سال آینده به بحران جدی می انجامد که زنان به نوبه خود می توانند با صرفه جویی در آن و نیز اشاعه ارزشهای مثبت دیگری از قبیل حفاظت از محیط زیست را با فرهنگ سازی برای فرزندان خود نهادینه نمایند.

«یک حرف از هزاران» گفته آمد و اگر عمری باقی باشد، درباره اولویت های اصلی در ارتباط با مشکلات دختران و زنان و تجربیات موفق در کشورمان و نیز کشورهای دیگر خواهیم نوشت … انشاءالله.

 *********************************************************

[1]. مدرس دانشگاه

[2]. یکی از عیوب عمده ما این است که مشکل را تبدیل به مساله نمی کنیم. و تا این فرایند به وجود نیاید، مشکلات همچنان باقی می ماند و چه بسا پیچیده تر و به کلاف سر در گمی تبدیل می گردد.

[3]. اتفاقاً در دو انقلاب بزرگ مشروطه و انقلاب اسلامی، یکی از دلایلی که دامنه انقلاب را گستراند، برخورد مکانیکی با گرانفروشانی بود که خود نقشی در گرانفروشی نداشتند. برای اطلاع بیشتر، ن. ک: هاشمی، علی (1391) چوب و فلک سید قندی در انقلاب مشروطه؛  مجله حافظ ، مهر و آبان  و مأموریت شاخه دانش آموزی حزب رستاخیز برای مبارزه با گرانفروشی؛ ن. ک: آبراهامیان، یرواند (1391) ایران بین دو انقلاب؛ ترجمه گل محمدی و فتاحی، نشر نی.

[4]. برای اطلاع بیشتر، ن. ک: کاوياني، عليرضا (1387) رسانه، پيام، مخاطب و انحصار؛ باز نمايي روند سلطه برابر رسانه هاي جهان؛ راهبرد فرهنگ، سال اول، شماره 4، زمستان.

[5]. برخی از آمارها بیانگر این است که از هر 5 زن ایرانی، یک نفر مبتلا به سرطان و بویژه از نوع سرطان مربوط به زنان از نوع خفیف و یا پیشرفته می باشد.