چگونه زنی سالم باشم؟

سرویس سلامت به دخت، دکتر مرضیه وحید دستجردی*/

همه گروه های زنان، از دختران تا زنان میانسال و سالمند، نیازمند حمایت جدی برای ارتقای همه جانبه کیفیت زندگی و سلامت هستند. در خصوص نقش و اهمیت سلامت زنان به ۲ نکته مهم باید اشاره کرد؛ اول، اهمیت نقش زنان در سلامت خانواده و جامعه و دوم، اهمیت سلامت این قشر مهم.

زنان، چه به عنوان ارایه کننده خدمات بهداشتی و چه به عنوان گیرندگان خدمات، باید در برنامه ریزی ها در نظر گرفته شوند و از وظایف اصلی دولت هاست که این شرایط را فراهم کنند.

نقش زنان در سلامت جامعه

در خصوص نکته اول، رشد حضور اجتماعی زنان در سال های پس از پیروزی انقلاب، به کارگیری نیروهای زن در سطوح مختلف تخصصی (به خصوص برای بهداشت و سلامت جامعه) قابل تامل است و یکی از افتخارات جمهوری اسلامی ایران درگیر کردن زنان در نظام سلامت است. حضور زنان گروه های پزشکی در صحنه های جنگ و بحران و بلایای طبیعی، اثباتی بر شجاعت آنان در قبول مسوولیت های اجتماعی است.

نقش زنان در سلامت خانواده

زنان، تضمین کننده سلامت خانواده هستند. آنها به طور معمول، مدیریت و برنامه ریزی سلامت خانواده، از واکسیناسیون کودکان گرفته تا تغذیه نوجوانان و کاستن از استرس های بزرگ ترها و ارایه خدمات به سالمندان را به عهده دارند. بخش سلامت تغذیه، از مزرعه تا سفره، نیز معمولا عرصه تصمیم گیری بانوان است.

از طرف دیگر، آثار نامطلوب بیماری و مرگ ومیر مادر بر سلامت اعضای خانواده، غیرقابل چشم پوشی است. زنان به عنوان مادر در خانواده، محور سلامت خانواده اند و مرگ ومیر، ناتوانی و رفتارهای آنها، همه ابعاد سلامت خانواده را تحت تاثیر قرار می دهد. از جمله این موارد می توان تاثیر خطرات تهدیدکننده سلامت مادران بر سلامت سایر گروه های سنی در خانواده را نام برد (انتقال بیماری از مادر به جنین، اثر سوءتغذیه و دیابت و فشارخون مادر بر جنین، اثر استعمال دخانیات بر سلامت جنین و سایر افراد خانواده و…) به علاوه، با توجه به یادگیری رفتار در خانواده و نقش مادران در شبکه یادگیری اجتماعی، آثار رفتارهای زنان و مادران بر جنبه های مختلف سلامت و بیماری و تاثیر آن در فرهنگ رفتاری همه اعضای خانواده بر هیچ کس پوشیده نیست. همچنین بررسی ها نشان داده است که نرخ مرگ ومیر کودکانی که مادرشان را از دست داده اند، افزایش قابل توجهی داشته است. افزایش موارد کار و کاهش تحصیل در فرزندان مادر از دست داده نیز از سایر آثار نامطلوب مرگ مادر است. مرگ مادر نه فقط به دلایل مرتبط با بارداری و زایمان، بلکه به دلایل دیگر نیز به همان اندازه برای خانواده فاجعه آمیز است و در تمامی ابعاد، دردناک و جبران ناپذیر است.

اولویت های سلامت زنان

طبق بررسی های انجام شده در کشور، بیماری های قلبی عروقی و بیماری های عروقی مغز و همه عوامل خطرساز و زمینه ای که به آنها منجر می شوند (مانند دیابت، فشار خون و چاقی) از اولویت ویژه ای در سلامت زنان برخوردارند. درست است که میزان مرگ ومیر زنان، به ویژه مرگ ومیر مادران باردار، در سال های پس از انقلاب شکوهمند اسلامی ایران، روند رو به کاهش چشمگیر و قابل توجهی داشته است اما از فاصله ای که تا وضعیت مطلوب وجود دارد، نباید غافل بود. از طرف دیگر، اگرچه مرگ ومیر زنان در بعضی از گروه های سنی کمتر از مردان است اما بر اساس بررسی ملی بار بیماری ها، زنان در مقایسه با مردان آسیب پذیرترند و ناتوانی های ناشی از بیماری های مزمن در آنها به مراتب بیشتر از مردان است. مرگ ومیر مادران به علت بارداری و زایمان نیز از علل مهم مرگ ومیر زنان است که نمی توان به سادگی از آن گذشت. بارداری های ناخواسته، بارداری های پرخطر، عدم برخورداری از مراقبت های شش گانه دوران بارداری و زایمان غیرایمن از علل مهمی هستند که باید از آنها پیشگیری کرد.

سرطان ها از علل اصلی مرگ ومیر زنان هستند. در ایران، بار اصلی سرطان ها در زنان، مربوط به سرطان پستان است و البته سرطان دهانه رحم نیز به علت سیر بالارونده ای که دارد، از اهمیت ویژه ای برخوردار است. سرطان پستان در زنان ایران همچنان در رتبه اول سرطان ها قرار دارد و همه ساله به تعداد موارد بروز آن افزوده شده و به رقمی حدود ۷ هزار مورد در سال رسیده است. از طرف دیگر، از مهم ترین اولویت هایی که بیماری مزمن و ناتوان کننده برای زنان ایجاد می کنند، بیماری های اعصاب و روان (به خصوص افسردگی)، بیماری های عضلانی اسکلتی(به ویژه کمردرد و آرتروز)، کم خونی و یائسگی هستند که البته در گروه های سنی مختلف زنان رتبه آنها تغییر می کند. به عنوان مثال، یائسگی و مشکلات ناشی از آن در زنان ۴۵ تا ۶۰ سال، رتبه دوم علل عوارض را به خود اختصاص می دهد و همچنین گرفتاری های عضلانی اسکلتی رتبه بالایی در بار بیماری های این گروه سنی دارد.

بی تردید یکی از مهم ترین عوامل پیشگیری کننده از همه اولویت های فوق، شیوه زندگی سالم و مطلوب است که متاسفانه در زنان ایران، به ویژه در خصوص فعالیت جسمانی و تغذیه سالم و صحیح، مشکلات مهمی وجود دارد. آمار چاقی و عدم تحرک جسمانی در زنان بسیار بالا است. بنابراین اتخاذ شیوه سالم زندگی برای زنان ایرانی یک امر مهم در تامین، حفظ و ارتقای سلامت آنها است و محور برنامه های روز ملی سلامت زنان در سال ۸۹ نیز همین امر است. بنابراین در این روز ملی به همه زنان میهن اسلامی توصیه می کنیم که برای زندگی خود برنامه ریزی صحیحی داشته باشند و تغذیه سالم و فعالیت جسمانی کافی روزانه را در آن بگنجانند تا از آثار مطلوب آن بر سلامت خود بهره مند شوند. البته نباید و نمی توان از آثار و عواقب آسیب های اجتماعی زنان و سلامت اجتماعی آنان چشم پوشی کرد. در جامعه اسلامی ایران همه باید دست به دست هم بدهند تا ریشه های خشونت، مزاحمت، بحران های ازدواج و طلاق، فرار از خانه، بزه های اجتماعی و… از زندگی اجتماعی زنان رخت بر بندد و همه مردم، چه زن و چه مرد، از منافع آن بهره مند شوند.

(*) وزیر سابق بهداشت و درمان /انتهای متن/