زن مسلمان فارغ از سیاست؟

 سرویس اجتماعی به دخت؛وجیهه نیکخواه/

دین مبین اسلام، از همان ابتدا، همواره سعی در پرورش و تربیت الگوهایی برای افزایش ارزش و اعتبار زنان هم در آن دوران و هم برای نسل­های بعد داشته­است. خدیجه (س) که به عنوان اولین زن مسلمان تمام ثروت خود را برای تبلیغ این دین صرف کرد، سمیه، اولین زنی بود که در راه پاسداشت اسلام به مقام رفیع شهادت نائل آمد و دیگر زنانی که در راه پیشبرد اسلام بذل جان و مال کردند. ولی بدون شک، اثرگذارترین زن که در جامعه­ی عرب آن زمان توانست به زنان درس ایستادگی، دفاع از اعتقادات را دهد و الگویی برای زنان و مردان اعصار بعد باشد، فاطمه (س) بود.

پیامبر با احترام بسیار به دختر خود، جایگاه زن را در جامعه ارتقا بخشید و بعدها فاطمه با نقش تاثیرگذاری که در عرصه­ی سیاست ایفا کرد؛ وظیفه­ی یک زن را که صرفا خانه­داری، همسرداری و مادری بود, گسترش داد و همین نقش سیاسی او نیز سرمشقی بود برای دخترش زینب که در حادثه­ی کربلا به برملا کردن ظلم و ستم نمود.

فاطمه(س) در چندماه باقیمانده از عمرش بعد از رحلت رسول خدا، در دو مرحله­ی حساس با ایستادگی و مقاومت و اعتراض خود به دستگاه غاصب، نقش بی­نظیری را در دفاع از عقاید خویش به انجام رساند. باید توجه داشت که اینگونه رفتارهای سیاسی، نیازمند آگاهی و اطلاع از شرایط آن دوران می­باشد و اینگونه نیست که فاطمه(س) برای ایفای چنین نقش­های حساسی به یکباره دست به عمل زده باشد بلکه مسلما از قبل با توجه به اینکه در کنار شخصیتی مانند پیامبر رشد کرده­است؛ به درکی قوی از موقعیت سیاسی و اجتماعی زمان خود رسیده­است. دو موضوعی که فاطمه فریاد اعتراض خود را در برابر آن بلند کرد یکی دفاع از علی(ع) برای بیعتگرفتن از او بود و دیگری بحث در مورد فدک و دفاع از حق خود بود.

بلافاصله پس از رحلت رسول خدا، بزرگان سیاسی آن زمان در سقیفه­ی بنی­ساعده گرد هم آمدند و بدون توجه به سخنان پیامبر(ص) قبل از رحلت که علی(ع) را به­عنوان جانشین خود انتخاب کرده­بود، شورایی برای انتخاب خلیفه تعیین کردند که بنابرنظر این شورا ابوبکر خلافت را به­دست گرفت و از امام علی(ع) خواسته شد که با ابوبکر بیعت کند. علی(ع) از بحث بر سر به­دست گرفتن قدرت خودداری کرد و در جواب عده­ای که دلیل سکوت او را پرسیدند، فرمود: ” آیا شایسته بود که من جنازه­ی رسول خدا را در خانه­اش بگذارم و او را دفن نکنم و در سلطنت او با مردم به منازعه بپردازم؟”

در این مرحله فاطمه­(س) با آنکه باردار بود به دفاع از علی و حق طبیعی او در جانشینی پیامبر پرداخت و با ایستادگی در برابر بزرگان مدینه، علی(ع) را که برای بیعت به اجبار از خانه بیرون و به مسجد برده­بودند؛ به خانه بازگرداند و سعی کرد با سخنانش چهره­ی منافقان و اشتباهات آنان را در سرپیچی از دستورات پیامبر نشان دهد. این دفاع و مقاومت موجب سقطشدن فرزند او نیز شد. بدون شک بسیاری از دست­اندرکاران این توطئه منتظر چنین واکنشی از سوی فاطمه(س) بخصوص با این وضعیت جسمی نبودند.

موضوع دیگری که فاطمه(س) نقش بزرگی در آن ایفا نمود مسئله­ی فدک و بازپس­گیری آن بود. با توجه به نظرات متفاوتی که در مورد دلیل گرفتن فدک وجود دارد می­توان گفت ابوبکر با مصادره­ی فدک قصد داشت بنی­هاشم را از نظر اقتصادی ضعیف سازد و موجب ضعف اجتماعی و نظامی آنان نیز شود و نیز ابوبکر با این کار در اذهان عمومی این تفکر را شایع نمود که وی برای اجرای عدالت و احکام اسلام حتی اهل بیت رسول خدا(ص) را با دیگر مردم برابر می­داند. در این مرحله نیز فاطمه(س) با مقاومت بر آنچه که به درستی آن یقین داشت؛ سعی در دفاع از حق طبیعی خود نمود.

وی ابتدا اشخاصی را نزد ابوبکر فرستاد تا حقوق خود را به ابوبکر یادآور شد ولی ابوبکر از پس دادن فدک سرباز زد. در مرحله­ی بعد فاطمه(س) به ایراد خطبه­ای در مسجدالنبی پرداخت. وی با چنین خطبه­ای نه تنها قصد بازپس­گیری میراث پیامبر را داشت بلکه با تمام توان تلاش می­کرد مردم را نیز نسبت به آنچه پیش آمده به آگاهی و شناخت برساند. با مطالعه­ی این خطبه نیز می­توان به این موضوع پی برد که مقصود فاطمه(س) از ایراد چنین سخنانی تنها بازپس­گرفتن فدک نبود بلکه وی در این خطبه به مسائلی نظیر جهان­بینی، هدف از خلقت، توحید و معاد می­پردازد و درادامه فرهنگ تشیع را باز می­کند و در مورد مسئله­ی امامت و ویژگی­های امام سخن می­گوید و سکوت مهاجران و انصار را در برابر این بی­عدالتی به آنها یادآور می­شود. سخنان فاطمه(س) تنها متوجه دستگاه خلافت نبود بلکه او برای تمام مردم مدینه پیام­هایی را داشت.

فاطمه(س) عملا با رفتار سیاسی و حرکت اعتراضی خود الگوی بارزی برای مشارکت زنان مسلمان در عرصه­ی سیاست برجای گذاشت و نشان داد که اعتراض نسبت به غاصب و دفاع از حق طبیعی، زن و مرد نمی­شناسد و اسلام هیچگاه برای حضور یک زن در عرصه­ی سیاست محدودیتی را نمی­شناسد.

منابع

1-      رهاورد مبارزات حضرت زهرا علیه­السلام، دشتی، محمد، موسسه فرهنگی تحقیقاتی حضرت امیرالمومنین، 1375

2-      خطبه­ی حضرت زهرا سلام­الله علیها، مکارم شیرازی، قم، مسجد مقدس جمکران، 1386

3-      باباکریمی، عذراء(1383)، بینش سیاسی حضرت زهرا(ع)، بانوان شیعه، 181-200

 /انتهای متن/