نگاهی به سابقه جشن یلدا در ایران و جهان

یلدا، نخستین شب زمستان و بلندترین شب سال است، برپایی مراسم در این شب سابقه ‌ای دراز در تاریخ کشور ما داشته و مربوط می‌ شود به رسوم هزاران سال پیش مردم ایران.

شبی که خورشید از نو زاده می‌شود

شب یلدا که از گذشتگان برای ما به یادگار مانده است و بر اساس اسطوره های ایرانی، طولانی ترین حمله اهریمن بود که مردم ایران را در سرمای زمستان از دیدار خورشید محروم می‌ کرد و برای همین این شب را نحس می دانستند.

آن‌ها برای دفع نحوست، این شب  را جشن می گرفتند و گاهی تا سپیده دم صبح بیدار می ‌ماندند و به سرور و شادمانی می ‌پرداختند. دور هم گرد آتش جمع می ‌شدند و در انتظار برآمدن و زایش دوباره خورشید می ‌ماندند که نحوست شب دراز را با تولد خود از میان ببرد.

برای همین روز اول دی‌ ماه را “خورروز” یعنی روز خورشید می‌گفتند که بعدا به خرم روز موسوم گشت و آنها این روز را روز تولد مهر یا خورشید می‌ پنداشتند و آن را جشن می‎گرفتند. این جشن را جشن میترا هم می نامیدند. عده ای تاریخ تفکر شرک آمیز و پرستش ایزد خورشید در میان ایرانیان در گذشته را به همین جشن  نسبت می دهند و حتی اعتقاد دارند که این نوع تفکر بعدها در میان ایرانیان زرتشتی ها هم رواج یافت.

همزمانی جشن میترا و روز تولد مسیح

 تفکر مهرپرستی از ایران باستان بیرون رفت و در جهان متمدن کهن منتشر شد و رومیان و اغلب کشورهای اروپایی آیین مهر و میترا را پذیرفتند. در روم و بسیاری از کشورهای اروپایی هم روز 22 دسامبر که برابر با اول دی‌ماه بود، به عنوان روز تولد میترا جشن گرفته می‌ شد.

بعد از میلاد حضرت مسیح و گسترش دین مسیحیت در جهان، به دلیل نزدیک بودن زمان میلاد حضرت مسیح با جشن میترا، متولیان کلیسا که نتوانسته بودند با برانداختن جشن میترا مقابله کنند، ترجیح دادند که روز اول دی (22 دسامبر)یعنی روز جشن میترا را همان روز تولد حضرت مسیح اعلام کنند و جشن بگیرند. این درحالی بود که تا قبل از آن تولد حضرت عیسی در ششم ژانویه جشن گرفته می‌شد.

در واقع با ابتکار کلیسا جشن روز میترا که بر اساس تفکر خورشید پرستی بود، تبدیل به مراسمی واقعا مذهبی شد.

البته بعدها در قرن چهارم میلادی که کلیسا به اصلاح تقویم پرداخت،‌  روز 25 دسامبر یعنی روز چهارم دی برای جشن میلاد مسیح در نظر گرفته شد.

جشن یلدا در ایران امروز

با ورود دین اسلام به ایران جشن یلدا در کشور ما رنگ و بویی اسلامی به خود گرفت و بسیاری آیین ها و مراسم گذشته جای خود را به مراسمی داد که در اسلام به آن سفارش شده بود. از جمله این مراسم، صله رحم و دیدن بزرگ ترها بود.

جشن یلدا امروز در کشورمان مأنوس است با گرد هم آمدن و شب ‌نشینی اعضای خانواده و اقوام در کنار یکدیگر. خوردن آجیل مخصوص، هندوانه، انار [1]و شیرینی و میوه‌های گوناگون که همه جنبه نمادی دارند و نشانه برکت، تندرستی، فراوانی و شادکامی ‌هستند.

به این ترتیب می توان چنین نتیجه گرفت که ادیان الهی این توان را داشته اند که مراسم برگرفته از تفکرات شرک آلود را به مراسمی در جهت اهداف الهی و اخلاقی تبدیل کنند.

علاوه براین ها جشن یلدا عجین شده با تفال زدن به دیوان حافظ و شاهنامه خوانی. همچنین شنیدن خاطرات پدربزرگ ‌ها و مادربزرگ ‌ها از مواردی است که یلدا را برای ما دلپذیرتر می‌کند.

یکی دیگر هم از مراسم زیبای پسند این شب، فرستادن خونچه میوه از طرف خانواده داماد برای عروس است. در خیلی از شهرها و مناطق ایران  رسم بر این است که در این شب خونچه ای تزیین شده به خانه تازه عروس یا نامزد خانواده بفرستند.

مثلا مردم آذربایجان در سینی خود هندوانه ها را تزئین می کنند و شال های قرمزی را اطرافش می گذارند. درحالی که مردم شمال یک ماهی بزرگ را تزئین می کنند و به خانه عروس می برند.

منابع:

جشن یلدا، دکتر جمشید صداقت کیش، تهران، انتشارات خجسته، 1390.

یلدا و شب چله از آغاز تا امروز، مجتبی برز آبادی فراهانی، تهران، انتشارات اوستا فراهانی، 1389.

فرهنگ مردم (فولکور ایران) آداب و رسوم عقاید و عادات، سید علی میرنیا، تهران، نشر پارسا، 1369.

شیخ حر عاملی، وسائل‌الشیعه، ج 17، ح 39.

علامه محمدباقر مجلسی، بحارالانوار، جلد 59، صفحه 296.

[1]  به عنوان مثال حضرت محمد (ص) به خوردن انار سفارش کرده و می‌فرماید:” انار را با پیه و پرده‌های نازک روی دانه‌ها بخورید، زیرا معده را ضد عفونی می‌کند.” همچنین امام صادق (ع) درباره فایده انار فرموده‌اند: “میوه صد و بیست گونه است و مهتر همه آنها انار است.” از میوه های دیگری که در میان میوه های شب یلدا جای گرفته، هندوانه است. حضرت محمد(ص) درباره خواص این میوه فرموده اند: بهار امت من در انگور و هندوانه است.

/انتهای متن/