میزگرد چالشی ازدواج زودهنگام در ایران

“ازدواج زودهنگام در ایران” عنوان میزگرد تخصصی بود که روز گذشته مرکز تحقیقات زن و خانواده با حضور دکتر علی کاظمی ، حقوقدان و مشاور معاون حقوقی قوه قضائیه، دکتر سهیلا صادقی  جامعه شناس و آسیب شناس اجتماعی و عضو هیات علمی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران، دکتر سینا کلهر، رئیس دفتر فرهنگی مرکز پژوهش های مجلس  و دکتر محمدتقی کرمی، عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی در رابطه با تعیین سن و شرایط ازدواج در قانون، مساله ازدواج کودکان زیر ١۸ سال و پیامدهای آن صحبت کردند.

دکتر علی کاظمی ، حقوقدان و مشاور معاون حقوقی قوه قضائیه در مورد سن قانونی ازدواج با تاکید بر شرط عاقل بودن طرفین  گفت:

“در یکی از تفاسیر حقوق کنوانسیون کودک، حداقل سن ١۸ سال را برای ازدواج تعیین کرده اند و در ایران، در ماده ١٠٤١ سن بلوغ شرعی برای ازدواج براساس آخرین مصوبات ، سن ١٣  سال برای زنان و ١٥ سال برای مردان تعیین شده است.”

تبیین دوران بچگی

دکتر سهیلا صادقی  جامعه شناس  از اهمیت “مفهوم بچگی” در جامعه شناسی متأخر این طور حرف زد : “همیشه نگاه به بچه ها نشأت گرفته از نگاه بزرگسالان بوده یعنی نگاه مراقبتی به بچه وجود داشته و وقتی مفهوم بچگی وارد جامعه شناسی شد، این مسأله مطرح شد که در حوزه خانواده باید به بچه ها به طور مستقل نگاه شود چون مطالعه زندگی بچه ها منعکس کننده تغییرات اجتماعی است.”

او در مورد همسرگزینی اضافه کرد:

” همسرگزینی تابع سه اصل اختیار، تناسب و بلوغ است. بسیاری از خانواده ها در کشورهای فقیر به خاطر رفع تکلیف و فروش بچه ها و ترس از تجاوز به دختر، دست به ازدواج بچه می زنند.  ترک تحصیل بچه ها، تبدیل شدن آن ها به برده های خانگی، خشونت علیه بچه ها نیز از پیامدهای اینگونه ازدواج هاست. بعلاوه برطبق آمار جهانی مرگ و میر مادران زیر ١۸ سال ٦١ درصد بیشتر از مادران بالای ١۸ سال است. بعد هم بچه ای که درک و تصورش هنوز از خودش تکمیل نشده چگونه می تواند کودک دیگری را پرورش دهد؟ “
چه معیاری برای تعیین سن کودکی هست؟

دکتر سینا کلهر، رئیس دفتر فرهنگی مرکز پژوهش های مجلس هم در دفاع از ازدواج زودهنگام

اظهار داشت:

” خطر بارداری عقلانی ترین خطر ازدواج زیر ١۸ سال است اما براساس آمار تعداد مرگ و میر مادران زیر ١۸ سال در ایران بسیار پایین بوده است. اما کلا چه کسی و براساس چه معیاری باید برای دوره کودکی سن تعیین کند؟  بعلاوه به جز کشورهای فقیر در کشورهای آمریکای شمالی هم این نوع ازدواج ها اتفاق می افتد.”

جامعه متکثر مدیریت متکثر می خواهد

دکتر محمدتقی کرمی، عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی هم در ابتدای بحثش گفت:  

“اساس شکل گیری خانواده امری جنسی است و من عقلانیت را در شروع ازدواج مطرح نمی دانم. در ضمن درک متحدی از کودکی وجود ندارد و این مسأله ای کاملا فرهنگی، اجتماعی است. سبک زندگی امروز انگاره های ذهنی ما را تغییر داده و کودک ده ساله امروز ما آگاهی جنسی دارد پس به چه دلیل نباید عاملیت دختر ١٦ ساله را بدر ازدواج به رسمیت بشناسیم ؟ ما نمی توانیم معیار مشخصی برای ازدواج کودکان تعیین کنیم. ما با جامعه متکثر مواجهیم پس سیاستگذاری و مدیریت متکثر هم می خواهد و کودکی هیچ متر و معیاری ندارد. دولت برای سامان اجتماعی می تواند به طور توافقی سنی را تعیین کند البته معطوف به مصلحت اکثریت جامعه و در عین حال راه را برای سایر گروه ها نبندد.”

الان ازدواج کودکان موضوعیت ندارد

دکتر صادقی در پاسخ به صحبت های دکتر کلهر و دکتر کرمی گفت:

” چرا  تشکیل خانواده را به امر جنسی تقلیل می دهید ؟ اتفاقا خانواده قبل از نظم بخشیدن به روابط جنسی جای سکون و آرامش است و فقط یکی از کارکردهای آن ارضای غریزه جنسی است. غریزه جنسی هم با استیلای اخلاقی و تفریحات سالم می تواند جهت داده شود.  در فضای فرهنگی و اجتماعی فعلی ازدواج کودکان دیگر موضوعیت ندارد و براساس خرد جمعی سیاستگذار تعیین می کند که سن ازدواج چه سنی است .”

کودکی بحثی روانشناختی

دکتر کاظمی هم اضافه کرد:

” معتقدم ازدواج لزوما براساس امر جنسی نیست چون در این صورت بسیاری از قواعد حقوقی را باید ابطال کرد و اگرصرفا  بنا بر اطفاء غرایز است چرا باید ازدواج دائم کنیم؟ درمورد کودکی هم باید گفت که اساسا امروز کودکی بحثی روانشناختی است که در کنوانسیون های بین المللی بر همین مبنا حقوق کودک تعریف شده است.”

نسخه عام نباید پیچید

دکتر کرمی در ادامه میزگرد گفت:

” قبول دارم که نقش اراده دختر و پسر برای ازدواج  به عنوان عاملیت مهم است. اما به نظر من هنجارمند کردن افراطی خانواده به آن آسیب می زند. گاهی در هنجارهای معطوف به خانواده آنچنان سختگیرانه حرف می زنیم که ازدواج یک واقعیت نخبه گرایانه می شود. بحث این است که نسخه عام نباید پیچید.  همچنین وقتی نقطه ی آغاز ازدواج را امر جنسی می دانم نظرم تقلیل دادن آن به امر جنسی صرف نیست چون در هر صورت اخلاق، فقه و جامعه  آن را پوشش می دهند.”

ازدواج خودخواسته و عاملیت دختر و پسر

دکتر صادقی هم اظهار کرد:

” چرا گفته می شودهنجارمند کردن خانواده در بدو تشکیل به آن آسیب می زند در حالی که خانواده در ذات خود هنجارمند است. بحث ما ازدواج کودکان است و معتقدیم براساس توافق جمعی زیر ١۸ سال دوران بچگی است و ازدواج درآن غلط است. منتها درازدواج در سنین مناسب نتایج تحقیقات نشان داده در ازدواج های از نوع خودخواسته که عاملیت دختر و پسر و نظارت  خانواده بوده میزان طلاق کمتر است. البته این در مورد ازدواج های خودسرانه صادق نیست که عاملیت عاقلانه دختر و و پسر و نظارت خانواده نبوده است. “

ازدواج بموقع، نه ازدواج کودک

دکتر کلهر در ادامه نشست در رابطه با ازدواج زودهنگام گفت:

” ما ازدواج کودک را مطرح نمی کنیم و می گوییم ازدواج بموقع، حالا در هرسنی یکی سیزده ساله شرایط ازدواج دارد، یکی سی ساله. تحقیقات ما هم نشان داده که آن 9 پیامد منفی ازدواج زودهنگام مثل طلاق، رضایت از رابطه جنسی، خشونت،  ناتوانی در اداره امور زندگی و ترک تحصیل در مورد این ازدواج ها درست نیست.”
عدم تناسب نیاز جنسی کودک با بلوغ عقلی

دکتر کاظمی در نقد بحث پیامدهای ازدواج های زودهنگام  گفت:

 ” بسیاری از واقعیات این نوع ازدواج ها هنوز پنهان است و جایی هنوز ثبت نشده. براساس تحقیقات میدانی و پرونده های ما اتفاقا عمده مسأله کودکانی که زیر ١۸ سال ازدواج می کنند ترک تحصیل است. مسأله دیگر اینجاست که آیا فردی که نیاز جنسی دارد لزوما بلوغ عقلی برای مادر شدن و پدر شدن هم دارد؟”

همچنین وی در مورد بحث سن قانونی ازدواج افزود:

“در مورد مسأله سن در قوانین ما همخوانی وجود ندارد. مثلا در قانون حمایت خانواده می گوییم حضور اطفال زیر ١٥ سال حتی به عنوان شاهد در دادگاه ممنوع است ولی می گوییم  زن می تواند در ١٣ سالگی ازدواج کند. یا مثلا می گوییم  زیر ١۸ سال ازدواج کن اما صلاحیت دریافت نفقه و مهریه را از بانک نداری و پدرت باید آن را برایت بگیرد.”

عدم عاملیت دختران در ازدواج های زیر ١۸ سال

دکتر کرمی هم در نقد نگاه صرفا آماری اظهار کرد:

 “این که  در سن ١٠ تا ١٤ سال طلاق اتفاق نیفتاده ، دلیل آن عدم عاملیت زنان است. علاوه براین دستگاه قضایی ما باید برای نظم اجتماعی سنی را تعیین کند . نمی شود سیاستگذاری را در این عرصه  را منوط به شرایط دانست ، آن هم در جامعه ای که در آن خانواده در حال پیچیده شدن است.”

در انتهای جلسه حجت الاسلام زیبایی نژاد رئیس مرکز تحقیقات زن و خانواده از “پوسترهمایش مطالعات جنسیت و خانواده” که مرکز تحقیقات زن و خانواده قرار است در اردیبهشت سال آینده برگزار کند با رونمایی شد.

/انتهای متن/