زنان حرم سراها از کودتا تا سلطنت

 سرویس فرهنگی به دخت/

بمدت سه ماه آثاری از ژان آگوست دومینک اینگره، اوژن دلاکرو، لئوپولد کارل مولر، فرنچ آیزنهوت، فرانتش لفلر، رودولف ارنست و ژان لئون رژوم به نمایش گذاشته شد. همراه با آثار این نقاشان، عکس هایی هم از رودولف لنرت و فرانس لندروک که در طی سال های 1911 تا 1914 م در تونس برداشته شده به نمایش در آمد . در نقاشی قرن نوزدهم یکی از موضوعات مورد علاقه و توجه نقاشان زنان گرجی بوده اند که از بد روزگار ناگریز به زیستن در حرمسراهای مشرق زمین می شدند.

حرمسرا، اندرونی قصرها بودند. خواجگان حرمسرا که از بچگی اخته می شدند و یا از بدو تولد خود دچار اختگی بودند، محرم حرمسراها بودند و خدمتگزاری که می توانستند در بخش هایی از حرمسرا آمد و شد داشته باشند. پس از خواجگان جز پادشاه هیچ مردی حق نداشت به اقامتگاه زنان وارد شود. به همین دلیل هنرمندان قرن نوزدهم برای تبدیل اسرار درون حرمسرا ها به تخیلات خود پناه می بردند و نمایشگاهی که در اطریش برپا شد حاصل این تخیل بود. تخیلاتی برخاسته از نقل قول هایی از زندگی زنان در حرمسراها که بیشتر به افسانه های هزار و یک شب شباهت داشت پایه این تخیلات بود.

زنان حرمسرا تنها بردگانی زر خرید نبودند که آنها را به پادشاه بخشیده باشند، بلکه بسیاری از زنان از روی مصالح سیاسی و اجتماعی به عقد پادشاه در می آمدند و گاه در میان زنان حرمسرا، زنی و یا حتی خواجه ای در نقش سولگی پادشاه نفوذی در حد سرنوشت یک امپراتوری و یا پادشاهی داشتند. از جمله در امپراتوری های ایران و حتی در زمان برخی پادشاهان ایران که دیگر حاکم بر یک امپراطوری نبودند. از جمله در دوران سلطنت قاجارها که نمود آن نقش آفرینی مهد علیا مادر ناصرالدینشاه که فرمان قلم امیر کبیر را از پسرش گرفت و یا نقش ملیجک در کنار شاه قجر.

و این نفوذ و رابطه پس از برچیده شدن حرمسرا شدن حرمسرا ها نیز به صورت رقابت زنان عقدی و رسمی و زنان غیر عقدی در دوران رضا شاه و پسرش “محمد رضا” نیز برقرار بود. درباره نقش دختری بنام ” طلا” که معشوقه حسادت برانگیز محمد رضا بود و فتنه ای در کاخ سلطنتی برای رقابت با فرح، برایتان به نقل از کتاب های خاطرات خواهم نوشت. و ماجرای ” فلور” که معشوقه یکی از برادران شاه بود و به قتلش رساند و یا نقش آفرینی ” ملکه اعتضادی” در کودتای 28 مرداد و یا ماجرای پروین غفاری معروف به “موطلائی شهر ما” که سرانجام سر از سینمای ایران در آورد. نقش همان نقش بود، اما بدون حرمسرا !

درباره ماجراهای غم انگیز حرمسراها این نکته هم دانستنی است که گاهی برخی از دختران از کودکی تحت نظر یک دایه در حرم بزرگ می شدند، و با جهان بیرون از حرم بیگانه بودند. امید آنان اغلب این که برای پادشاه پسری به دنیا آوردند که بتواند وارث تاج وتخت باشد.

در حرمسرا ها گاه برخی از زنان بر حسب استعداد و روحیه خود مشغول خیاطی و گلدوزی می شدند و گاه زنی در شعر و رقص و آواز بخت خود را می آزمود و به فرا خور هنرش بر زنان دیگر برتری می یافت و به همان اندازه نیز مورد حسد و رقابت بود. چنان که گاه مرگ بر اثر مسمومیت و یا قتل را به دنبال می آورد.

گاه حرمسرای ابزاری می شد برای اعمال سیاست. جلال آل احمد در داستان “نون والقلم” می نویسد که شاه صفوی که از یکی از زنان حرمسرایش خسته شده و دلش را زده بود، آن را برای جلب حمایت پادشاه هندوستان یک جا به او پیشکش کرد.

از میان حرمسراهای مشرق زمین حرمسرای “توپکاپی سرا “که به فرمان سلطان اسماعیل در استانبول بنا شد یکی از شاهکار های معماری اسلامی به شمار می آید. سلاطین عثمانی در این قصر باشکوه قرن ها زندگی می کزدند و از همین جا بود که بر سراسر امپراطوری عثمانی حکومت می کردند. این حرمسرا در واقع شهر کوچکی است در دل شهری بزرگ با دیوارهایی بلند که خانواده ی سلطان، فرزندان و زنان او در آن زندگی می کردند. این حرمسرا داری چهار صد اتاق، ده حمام، دو مسجد، یک بیمارستان، و یک زندان بود. از این نظر حرم ” توپکاپی سرا” بیش از آن که مکانی باشد برای تن کامگی سلاطین عثمانی، یک مقر حکومتی و تضمین کننده امنیت خانواده سلطان بود. حرم در زبان عربی به معنای یک محدوده ممنوع و در عین حال امن. در صدر اسلام حرم پناهگاه زنان بی پناه، بی چیز و خیابانگردی بود. بعد ها این فکر که حرم می بایستی مکانی امن باشد، سنگ بنای معماری حرمسرا شد. حرمسرا قصری بود با شکوه در میان دیوارهایی بلند با باغ های با صفا واندرونی و بیرونی. ساکنان این عمارت یعنی زنان حرمسرا تنها با حجاب کامل و به همراهی نگهبانان می توانستند از حرمسرا بیرون بیایند.

برای نقاشانی که آثارشان در موزه کریمیه به نمایش گذاشته شد، تنها زندگی روزانه زنان حرمسرا جالب است. در آثار آنان زنان حرم هنگام رقص، یاهنگام کشیدن قلیان دیده می شوند. از صحنه های مورد علاقه ی این نقاشان صحنه های حمام است!

منبع: رویداد/انتهای متن/