ماجرای عندالاستطاعه بودن مهر چیست؟

سرویس اجتماعی به دخت/

مهری که در اسلام به عنوان نماد صمیمیت و ابراز صادقانه علاقه مرد معرفی شده است متاسفانه امروزه دردسرسازو باعث نگرانی بسیاری از مردان و سست شدن پایه های زندگی شده است .تعیین مهرهای سنگین، عدم توانایی مردان در پرداخت آن و عواقب سخت حقوقی موجبات نگرانی خانواده ها و تازه دامادها می شود.

به هرحال مهرمالی است که زن  در اثر ازدواج مالک آن می شود و مرد مکلف به پرداخت می باشد. در نظام حقوقی اسلام مهریه عند المطالبه است یعنی زمان وصول مهر هنگامی است که زن آن را از مرد مطالبه نماید.

البته چند سالی است که اصطلاح جدیدی به نام عند الاستطاعه مطرح شده است. ماجرا از این قرار است که ریاست سازمان ثبت اسناد و املاک کشور و معاون رئیس قوه‏ی قضائیه، طی بخشنامه‏‌ای دو خطی شماره‏ی 53958/34/5 مورخ 7/11/85،  در سال 85، سردفتران ازدواج را مکلف کرد که در موقع اجرای صیغه‌ی عقد و ثبت آن‌،به زوجین اعلام کند که آنها می توانند شرط عند الاستطاعه را در مورد نحوه پرداخت مهر در عقدنامه خود بگنجانند. مانند اینکه زوجین می‏توانند شروطی را که قانون آن را منع نکرده در ضمن عقد درج کنند؛ مثل: اعطای حق تعیین مسکن به زوجه، شرطِ داشتن صفت خاص یا شرط وکالت بلاعزل زوجه در برخی موارد جهت مطّلقه نمودن خود.

عندالاستطاعه بودن یعنی چه؟

فرض کنید مهریه شما 110 سکه طلا باشد و شما این شرط را پذیرفته اید.

اگر به هر دلیل بخواهید ‌این مهریه را از همسرتان بگیرید، اول باید ثابت کنید که او استطاعت پرداخت آن را دارد. اگر توانستید‌ این کار را انجام دهید، تازه دادگاه شرایط شما را بررسی و خبرتان می‌کند.  با وجود این  شرط ، دیگر زن نمی‌تواند هر زمان که خواست خواستار مهریه‌اش شود و مرد هر زمان که امکانش را داشت، می‌تواند مهریه را پرداخت کند.

البته این بخشنامه پس از ابلاغ آن واکنش هایی از سوی گروهای موافق و مخالف بر انگیخت.

مخالفان، دلایل متعددی رابرای مخالفت خود با این بخشنامه اعلام می کنند. آنها معتقدند که طبق اصل 71 قانون اساسی، قانونگذاری و وضع قوانین در عموم مسائل در حدود مقرر در قانون اساسی در صلاحیت مجلس شورای اسلامی بوده و سایر مراجع مجاز به تقیین در این باره نمی باشد.

مخالفان اظهار می کنند که اگر مهریه عندالاستطاعه شود، زن هیچ راهی برای گرفتن مهریه‌اش ندارد. زیرا این نوع مهریه، مرد را مکلف به پرداخت آن نمی‌کند و فقط در صورتی که زن بتواند توانایی مالی مرد را برای پرداخت مهریه ثابت نماید، مرد باید آن را پرداخت کند و در غیر این‌صورت هیچ چیزی به زن تعلق نمی‌گیرد. هستند مردانی که پس از ازدواج هم اموال خود را به نام والدین خود می‌کنند. حتی ممر درآمد آن‌ها هم چندان مشخص نیست. در‌این صورت، یک خانم راه سختی در پیش دارد تا ثابت کند همسرش از تمکن مالی مناسبی در پرداخت مهریه برخوردار است.همچنین ممکن است در طی این فرصت زمانی مرد درحین رسیدگی به دعوای مهر از کشور خارج شود.معمولا زوج برای اثبات نداشتن استطاعت و توانایی پرداخت مهریه، دادخواستی مبنی بر اعسار تقدیم دادگاه می‌کند و با شهادت چهار نفر شاهد، اعسار خود را به اثبات می‌رساند و در ‌این موارد، اگر دادگاه تشخیص دهد که زوج قادر به پرداخت مهریه به صورت اقساط است، حکم به تقسیط مهریه می‌دهد و در غیر ‌این‌ صورت، حکم اعسار صادر می‌کند که با ‌این حکم، زوج تا زمانی که مال‌دار نشود، از پرداخت مهریه معاف است

درمقابل مخالفان ، موافقان این بخشنامه معتقدند که این پیشنهاد بسیاری از مشکلات در رابطه با مهریه را مرتفع می کند و اثرات مفیدی بر استحکام بنیان زندگی دارد.

موافقان این بخشنامه معتقدند از آنجا که مهریه به عنوان یک اسلحه دفاعی برای زنان در آمده و به ابزاری برای مجبور کردن مرد به طلاق و متزلزل کردن خانواده‌ها و به زندان افتادن جمع زیادی از جوانان که چه بسیاری از آنها هنوز زندگی مشترک را شروع نکرده‌اند، تبدیل شده است، می توان از شرط عند الاستطاعه بودن برای از میان برداشتن تالی فاسدهای آن استفاده کرد.

از طرف دیگر کاملا بدیهی است که شروط ضمن عقد اجباری نیست و مرد و زن در صورت معقولانه بودن مقدار مهریه می‌توانند آن شرط را امضا نکنند.

همچنین در پاسخ به این ایراد که ممکن است  یک مرد بدون دلیل یا با دلایل واهی و از روی هوسرانی قصد طلاق زن خود را داشته باشد،موافقان بیان می کنند که  در گذشته حتی مهریه هم نمی‌توانست به خوبی از امنیت روانی و اجتماعی زنان در این شرایط دفاع کند. به هر حال از آنجا که مهریه هیچ‌وقت نقش حمایتی مناسبی برای خانم‌ها نداشته و ملاک خوشبختی هیچ خانواده‌ای نبوده است و از طرف دیگر خود مهریه و زیاد بودن آن عاملی برای متزلزل شدن بنیان خانواده‌هاست ، از نظر موافقان عند الاستطاعه بودن مهریه این ایراد قابل طرح نمی باشد.

از سوی دیگر با توجه به مهریه های سنگین امروزی که مردها حتی تا آخر عمر هم توان پرداخت آن را ندارند، شرطی که گذاشته شده نه به ضرر خانم ها نه به نفع آقایان است، ولی شرطی است که پرداخت مهریه را واقعی می کند. یعنی درواقع باعث می شود که به نوعی مهریه های بالا بی اعتبار شود. به عنوان مثال خانم با خودش می گوید بهتر است یک آپارتمان ۴٠میلیونی را الان بگیرم، اما هزار سکه مهریه نکنم چرا که استطاعت فعلی مرد همین آپارتمان است، ولی هزارسکه را نمی توان گفت که چه زمانی استطاعت پرداختش را پیدا خواهد کرد.

همچنین از آنجا که در مهر های عند المطالبه هم عده زیادی از آقایان به خاطر بدهی مهریه همسران خود به زندان رفته اند ، با گذاشتن این شرط دیگر افراد به خاطر بدهی مهریه زندان نمی روند .

به هرحال اگر زوجین تصمیم بگیرند که این شرط را در عقدنامه خود مورد پذیرش قرار دهند ،باید از آثار و تبعات آن پیروی کنند. با این وجود نقاط مبهمی در بخشنامه مذکور وجود دارد که ممکن است آثار سوئی را بر زنان داشته باشد  . به نظر می رسد باید صبر کنیم تا آیین نامه ای مشخص در این مورد اعلام شود و نقاط مبهمی که وجود دارد روشن و روال تشریفات آن مشخص شود تا محاکم،سازمان ثبت و سایر نهادهای مربوطه تکلیف خود را بدانند. هرچند که  با تعیین مهری معقول، دیگرنیازی به امضای چنین شروطی نخواهد بود.

الهام آخوندان/ انتهای متن/