مهریه چرا؟

سرویس اجتماعی به دخت/ 

پس از خلقت انسان بنابر خواست خداوند متعال، ادامه حیات بشر در زمین به نوعی با میل و کشش دو جنس مرد و زن به یکدیگرآغاز شد. کشش و علاقه‌مندی که زمینه‌ساز ایجاد نسل‌های متمادی بشری در راستای تحقق عبودیت پروردگار رحمان گردید.

در این راستا دین مبین اسلام توصیه‌های بسیاری به تشکیل زندگی ، ازدواج و فرزندآوری و تربیت نیکوی فرزندان شده است و احکام بسیاری نیز از سوی شارع مقدس در جهت استحکام این کانون مقدس تشریع شده است؛ اما آیا به واقع این روزها این امر به سادگی قابلیت تحقق دارد یا اینکه موانع بسیار در راه رسیدن به این مقصود افراد را  با مشکلات فراوان مواجه می‌کند؟

 مسائل مالی یکی از مشکلات و موانع  امر ازدواج بحساب می آید و از مهم ترین این مسائل  بحث مهریه است؛سنتی که به حمایت از حقوق زنان برمی‌گردد. مهریه از حقوق مالی است که متعلق به زن است. اما آیا واقعا مهریه یک مانع انجام ازدواج است ؟

این واقعیت دارد که  ساختن زندگی  پایدار به تعداد سکه های نجومی آن نیست. مهریه های سنگین که امروز به شکل  رقابتی  و چشم و هم چشمی بالا رفته است، نه تنها مایه خوشبختی و موفقیت در ازدواج نیست، بلکه بسا مایه جدایی و کینه و دشمنی نیز می شود. اما این هم حرف درستی است که قرار دادن مهریه برای زن در جریان ازدواج بی  فلسفه و حکمت نیست.

چرا مهریه؟

در مورد فلسفه مهریه نظرهای گوناگونی ابراز شده است:

1-    هدیه دادن به محبوب به عنوان اظهار محبت و نشان دادن علاقه، امری فطری و طبیعی است که معمولاً از سوی کسی که پیش قدم می­شود و طالب و خواستگار ارایه می­گردد.

2-     مرد از نظر آفرینش مظهر طلب، عشق و تقاضا است و زن مظهر محبوبیت و معشوقیت می­باشد. مهریه از جانب مرد یک اظهار عشق و محبت فوق­العاده برای زن می ­باشد. که حتی بالاتر از بخشش و هدیه ­های معمولی است.

3-    مهر با حیا، عفت و عزت زن همریشه است. زن از لحاظ آفرینش نسبت به شهوت­ها مقاوم ­تر است. این ویژگی همواره به زن فرصت داده که دنبال مرد نرود و خود را رایگان در اختیار او قرار ندهد.

4-     مهریه باعث بقای خانواده و مانع از فروپاشی آن است برخی مردان هوس باز گاه بدون هیچ دلیلی همسر را ترک و زن دیگری را که جوان ­تر و با نشاط ­تر است انتخاب می­کنند. مهریه مانعی در مقابل این هوسرانی ­ها است.

5-     هر چند زن دارای استقلال مالی و اقتصادی باشد ولی به طور معمول ابتکار عمل به دست مردان است و در صورت طلاق و جدایی احتمال این‌که زن بدون پشتوانه اقتصادی بماند بسیار زیاد است. وجود مهریه یک نوع احساس امنیت اقتصادی و پشتوانه برای زن می­باشد.

6-     مهریه یک پشتوانه اجتماعی برای زن محسوب می­شود. زیرا در صورت جدایی زن و مرد، زن متحمل خسارت بیشتری می­شود زیرا مرد طبق استعداد خاص بدنی معمولاً در اجتماع نفوذ و تسلط بیشتری دارد و هم چنین مردان برای انتخاب همسر مجدد امکانات بیشتری دارند ولی زنان بیوه با از دست رفتن سرمایه جوانی و زیبایی، امکاناتشان برای انتخاب همسر جدید کمتر است. مهریه چیزی به عنوان جبران خسارت برای زن و وسیله­ای برای تأمین زندگی آینده اوست.

مهریه در طول تاریخ

مهریه از قدیم الایام در بین اقوام مختلف وجود داشته است.

در قانون حمورابی که در حدود1700 سال قبل از میلاد مسیح تدوین شده است و شامل282 ماده می باشد در مواد139 و138 مقرر می دارد که اگر زن عقیم بوده و طلاق داده شد، شوهر مکلف است که مهر و جهیزیه وی را تسلیم کند و در صورتی که زن مهر و جهیزیه نداشته باشد، پرداخت مقدار یک من نقره به او ضروری است و هر گاه زن مرتکب ترک خانواده و با اعمالی از قبیل آن بشود، بلحاظ جرم ارتکابی وی، شوهر از تادیه مهر و جهیزیه معاف است و ماده 141 قانون مذکور حقوق مالی زن را از عهده شوهر ساقط کرده است . اما اگر پس از محاکمه و رسیدگی مرد مقصر قلمداد شود بموجب ماده142 زن حق دارد  که به خانه پدری خود برگردد و مهر و جهیزیه اش را نیز دریافت نماید .

در یونان قدیم از جمله تشریفاتی که  برای ازدواج صورت می گرفت آن بود که پدر دختر بدون آنکه مبلغی پول یا هدیه  از داماد بگیرد، با ازدواج وی موافقت نمی کرده است.

در حقوق عبری نیز همانند حقوق حمورابی مهر وجود داشته است و در یکی از انواع ازدواج که با نام زواج صدیقه معمول بود رضایت زن بسیار موثر بوده و چنانچه از شوهر خود ناراضی می شد می توانست خانه را ترک کند در این نکاح زن به صدیقه و شوهربه صدیق معروف بود و مالی که به زن تسلیم می شد صداق نام داشت و در هر صورت مهر در دین یهود از ارکان عقد نکاح بوده و بدون آن نکاح را باطل می دانند .

در یونان قدیم از جمله تشریفاتی که  برای ازدواج صورت می گرفت آن بود که پدر دختر بدون آنکه مبلغی پول یا هدیه  از داماد بگیرد با ازدواج وی موافقت نمی کرده است.

در حقوق روم نیز که دو نوع ازدواج « رسمی و غیر رسمی » وجود داشت،  در نوع غیر رسمی آن جای هر گونه آثار حقوقی و احکام مربوط به آن خالی بود. ولی در نوع ازدواج رسمی که به نام کوامپسیو معروف بود، وقتی نکاح منعقد می شد، هدایائی به زن تسلیم می شد .

از متن اوستا چنین بر می آید که در ایران باستان، هنگامی که مرد می خواست با زنی ازدواج کند ،مکلف بوده است که علاوه بر مالی که به دختر و زوجه می دهد، مال دیگری نیز یه پدر او تسلیم نماید و پدر هم در مقابل مالی که از داماد می گرفت، به دخترش جهیزیه می داد.

مهریه در عربستان جاهلی   

  در عربستان قبل از اسلام نیز زن وضع خاصی داشت و نه تنها شخصیت حقوقی برای او قائل نبودند، بلکه اصولا با وجود زن مخالف بودند .  تاریخ حکایات زیادی را بخاطر دارد که اعراب دختران خود را ننگ تلقی کرده و به وسایل گوناگون آنها را از بین می بردند و زنده به گور کردن دختران یکی  از طرق از بین بردن آنها بود . اعراب در این امر غیر انسانی آنچنان اصرار داشتند که زن در عربستان کمیاب شد و نکاح ضمه رواج پیدا کرد. در این نوع از ازدواج چند مرد با یک زن ازدواج می کردند و در صورتی که زن حامله می شد و فرزندی به دنیا می آورد، نوزاد به هر یک از شوهران که شباهت داشتف آن شخص به عنوان پدر نوزاد معرفی می شد. نوع نکاح عجیب دیگری  که در زمان جاهلیت وجود داشت «نکاح شغار» بود. در این نکاح مهر جنبه مالی نداشت و به ولی دختر نیز مالی داده نمی شد، بلکه فرد دختر در قبال تمتعی که از دختر می برد، دختر یا خواهر خود را به تزویج پدر یا برادر دختری درمی آورد که با دختر آنها ازدواج کرده بود. نکاح شغار نوعی نکاح معاوضه به شمار می آمد.

نوع دیگر نکاح در زمان جاهلیت نکاح «المقت»  بود. در این نوع نکاح وقتی که شوهر فوت می کرد،  زن او از طریق ارث به وارث متوفی یا نزدیکان او تعلق پیدا می کرد. یعنی زن مانند اموال قابل انتقال به ورثه بود و هنگامی که کسی به واسطه ارث با زن متوفی ازدواج می کرد، لازم نبود که مجددا برای زن مهری تعیین شود و همان مهر که مورث  داده بود، کفایت می کرد^.

جامعه شناسان چه می گویند؟

موضوع مهریه در ادوار تاریخ مورد توجه جامعه شناسان نیز قرار گرفته و نظریات مختلفی در این خصوص ابراز شده است . بعضی عقیده دارند که زنان در دوران قدیم نوعی نیروی کار بودند که در اثر ازدواج از خانواده جدا  می شدند. آنان کار می کردند و فرزندان را به دنیا می آوردند، که باز نیروی کار بودند و  با توجه به اینکه خانواده دختر در جریان ازدواج این نیروی کار را از دست می دادند، از داماد چیزی می گرفتند . مانند(حیوان،گندم و …) و در پاره ای از موارد مرد می توانست مدتی برای ه خانواده دختر کار بکند و در قبال آن با دختر خانواده ازدواج کند. داستان ازدواج حضرت موسی با دختر شعیب که پس از مدتی چوپانی برای حضرت شعیب با دختر وی ازدواج نمود، نمونه ا ی از این قبیل ازدواج ها می باشد. بدین   ترتیب چنین مبادلاتی صورت می گرفت تا نیروی کاری که  از خانواده گرفته شده است جبران شود.

 برخی از جامعه شناسان نیز معتقدند که چون زن درآن دوران کار نمی کرد،  برای آنکه استقلال مالی داشته باشد مهریه ای برای او تعیین می شد^.

در مطلب بعدی به بررسی موضوع مهر در نظام حقوقی اسلام می پردازیم.

الهام آخوندان/انتهای متن/