سینمای ایران و بازنمایی نقش زنان در جنگ

یکی از رسالت های سینما به عنوان رسانه ای فراگیر و اثرگذار نمایش تصویر درست و کاملی از حضور زنان در نقش های متعدد از جمله در سال های جنگ می باشد. اما آیا سینمای دفاع مقدس در بازتاب فداکاری ها و دلاوری های زنان در دوران دفاع مقدس عملکرد قابل قبولی داشته است؟

درهنگام وقوع جنگ و دفاع یک ملت در برابر حمله ی دشمن، تنها اعزام مردان به صحنه ی نبرد ضامن پیروزی نخواهد بود، بلکه حمایت و پشتیبانی از نبرد، تحریک و تشویق مردان به حضور مداوم در جبهه، مراقبت از کودکان و حفظ کانون گرم خانواده، مراقبت و پرستاری از مجروحین و مداوای زخمی ها، حفظ سنگرهای پشت جبهه و حتی تشکیل، اداره و توسعه ی نهضت های مقاومت که جزو وظایف زنـان محسوب می شوند از جمله عوامل مهمی هستند که تأثیر مستقیمی بر روحیه ی رزمندگان و سرنوشت جنگ خواهند داشت. در دوران هشت سال دفاع مقدس نیز زنان بسیاری مردانه در مقابل دشمن سینه سپر کردند و از اسلام و آب و خاک خود دفاع نمودند. با توجه به نقش انکار ناپذیر سینما در بازنمایی رخدادهای سیاسی و اجتماعی یک جامعه در این مطلب نگاهی داریم به چگونگی تصویر زنان در آثار سینمای دفاع مقدس.
عمده ترین نقش زنان در دفاع مقدس در سه قالب خلاصه می شود:

الف) نقش زنان در مقاومت در برابر دشمن
ب) نقش زنان در قالب خانواده رزمندگان و شهدا
ج) نقش زنان درپرستاری و امداد رسانی به مجروحین
البته این به معنای این نیست که زنان در عرصه های دیگر مثل عرصه های فرهنگی و تقویت روحیه رزمندگان و کل مردم جامعه در ارتباط با جنگ از راه تبلیغات و کار رسانه ای و … نقشی نداشتند.

نقش زنان در مقاومت
زنان در جریان جنگ تحمیلی مخصوصا زنانی که در شهرهای جنگی زندگی می کردند، با مقاومت خود و تلاش بی اندازه شان نقشی مهم در مقاومت در برابر دشمن بعثی داشتند.
چند اثر سینمایی که در این زمینه کار کرده است:
• در فیلم “شب بخیر فرمانده” به کارگردانی” انسیه شاه حسینی” یک زن یک تنه در برابر دشمنان می‌ایستد تا مکان و زندگی‌اش را ترک نکند.
• “کودک و فرشته” ساخته”مسعود نقاش زاده”داستان دختری است که در اولین روزهای جنگ خانواده‌اش را از دست می‌دهد اما جسورانه و در شهری که توسط دشمن اشغال شده دنبال برادرش می‌گردد. فرشته در جستجوی برادرش اسلحه بدست می گیرد و همپای مردان به دفاع می پردازد.

خانواده رزمندگان و شهدا
زنان و بخصوص مادران، همسران، خواهران و دختران شهدا، جانبازان و اسرا، در طول جنگ و پس از اتمام آن نقش بسزایی در ترویج ارزش‏ها و فرهنگ روزهای آتش و خون داشته اند.
حضرت امام خمینی (ره) درباره نقش زنان در دوران دفاع مقدس می فرمایند:
« اینجانب در طول این جنگ، صحنه هایی از مادران، خواهران و همسران عزیز از دست داده، دیده ام که گمان ندارم در غیر این انقلاب نظیری داشته باشد. این عظمت اسلام است که در چهره زنان انقلابی ما آشکار شده است و امروز بحمدالله آشکار است .»
فیلم هایی که قهرمان اصلی آنها همسران رزمندگان و شهدا هستند، عبارتند از:

• “هیوا” ساخته”مرحوم رسول ملاقلی پور” یکی از موفق ترین نمونه های این نوع نگاه به شخصیت همسران شهید است. در این فیلم، زنی(گلچهره سجادیه) که همسرش سالها قبل در جریان جنگ تحمیلی به شهادت رسیده و پیکرش به دست نیامده، همچنان با خاطرات و نامه های او زندگی می کند و به تقاضای ازدواج مردی که قصد دارد با او پیوند زناشویی ببندد، پاسخ منفی می دهد. او فقط می خواهد به کمک فرمانده گروهانی که حالا مشغول تفحص در مناطق عملیاتی برای یافتن پیکر شهیدان است، نشانی از همسر شهیدش بیابد.

• “گیلانه” ساخته” رخشان بنی اعتماد”قصه زنی(فاطمه معتمد آریا) را روایت کرد که با عشقی ستودنی، از پسر جانبازش نگهداری می‌کند. فضای فیلم، زنانه است و فیلمساز توانسته رنج و اندوهی که بر زندگی چنین زنانی جریان دارد به تصویر بکشد.

• “شیار 143″ ساخته”نرگس آبیار” یک روایت زنانه از جنگ است و در آن رنج‌ها و لحظه‌های یک مادر شهید که فرزندش مفقودالثر است، به خوبی تصویر شده است.

• “بوسیدن روی ماه” به کارگردانی”همایون اسعدیان” داستان دو مادر سالخورده ای است که سالها چشم به راه بازگشت فرزندانشان از جبهه جنگ هستند و حالا در غم دوری فرزندشان، دوستی بسیار نزدیکی به یکدیگر پیدا کرده اند.

• “دلتنگی های عاشقانه” ساخته”رضا اعظمیان”روایتگر سرگذشت فرشته(میترا حجار) از زمان آشنایی او با شهید مدق تا شهادت اوست. فرشته گرچه در آغاز فیلم تحت تأثیر احساسات دخترانه به ازدواج با منوچهر علی‌رغم مخالفت مادرش اصرار دارد؛ اما به‌تدریج همراه با منوچهر به بلوغ فکری و تکامل روحی می‌رسد.

• “دلبری” به کارگردانی”سید جلال دهقانی اشکذری”داستان چندساعت از زندگی طوبی(هنگامه قاضیانی) است. طوبی ۳۰ سال است با همسر خود میثم زندگی می کند؛ همسری که جانباز جنگ بوده و اکنون به دلیل حرک ترکش قطع نخاع و زمین گیر شده است.

• “ویلایی ها” ساخته” منیر قیدی” که به تازگی اکران شده است، زنان را در خط مقدم جبهه یا نزدیک به آن ترسیم می‌کند. در این فیلم شاهد زنانی هستیم که به جای انتظار و بغض و حسرت در شهرها و روستاها، به نزدیکی جبهه آمده‌اند و همزمان که سعی دارند درد انتظار را تقلیل دهند کارهایی هم می‌کنند. کارهایی همچون سبزی پاک کردن و دوختن لباس برای رزمنده‌ها .

پرستاری و امداد رسانی
در مورد نقش زنان در امدادرسانی و خدمات پزشکی و پرستاری به رزمنده ها ما این فیلم ها را در سینمای ایران دیده ایم:

• در فیلم “کیمیا”ساخته” احمدرضا درویش” یک پزشک زن(بیتا فرهی) که در لحظات سقوط خرمشهر، همچنان در بیمارستان به فعالیت ادامه می دهد، کودکی را که تازه به دنیا آمده و مادرش به هنگام زایمان از دنیا رفته، از مهلکه نجات می دهد. سالها بعد وقتی پدر نوزاد از اسارت برمی گردد، با تلاش فراوان، نشانی از دختر نوجوانش که حالا نزد خانم دکتر زندگی می کند و به مدرسه می رود، پیدا می کند و عاقبت هم به خاطر همه زحماتی که دکتر متحمل شده، از فرزندش، «کیمیا» صرف نظر می کند.

• “نجات یافتگان” به کارگردانی” رسول ملاقلی پور”روایتگر زندگی مریم (عاطفه رضوی) پرستاری است که در منطقه‌ای جنگی همراه یک مجروح تنها مانده و همرزمان و همراهانش را از دست داده است، تلاش زن برای نجات جان خود و رزمنده مجروح به رابطه عاطفی آنها در دل موقعیتی تراژیک و دشوار می‌انجامد.

• در فیلم”روزهای زندگی” ساخته”پرویز شیخ طادی”لیلا و امیرعلی، زن و شوهری هستند که زندگی خود را وقف بیمارستان صحرایی در جبهه جنوب کرده‌اند. در این فیلم لیلا(هنگامه قاضیانی) نمادی از ایثار‌گری بانوان فعال در جنگ است.

فیلم هایی چون”میم مثل مادر”،” شیدا”،”روبان قرمز”،” آژانس شیشه ای”،”دوئل”،”بیداری رویاها”،”عصر روز دهم”،”روز سوم” ،”دست های خالی”و از فیلم های اخیر”فرزند خاک”،” دریاچه ماهی” و مجموعه های تلویزیونی “کیمیا”، “خاک سرخ”،” قفسی برای پرواز”،”رقص پرواز”و… نیزهرکدام در کنار داستان اصلی خود به صورت گذرا به نقش زنان در دوران دفاع مقدس پرداخته اند.

کلام آخر
دوران جنگ تحمیلی و حماسه هشت سال دفاع مقدس ظرفیت بالایی برای ساخت فیلم دارد. گرچه تاکنون فیلم های فاخری در این زمینه ساخته شده اند اما در غالب آنها خلأ حضور زنان فعال در کنار مردان بسیار حس می شود. در واقع می توان گفت با تمام تلاش های ارزنده ای که برای به تصویر کشیدن نقش زنان در دفاع مقدس در سینمای ایران انجام شده است، سینمای ایران هنوز نتوانسته تصویر جامع و کاملی از نقش آفرینی های موثر و باشکوهی که زنان این سرزمین در دفاع مقدس داشته اند، ارائه دهد.
یکی از راه های جبران این خلأ بهره گرفتن سینمای دفاع مقدس از آثار ادبیات داستانی در این زمینه است، کتاب هایی همچون” دا” و “من زنده ام” پتانسیل بالایی برای ساخت فیلم هایی با محوریت نقش زنان در دفاع مقدس دارند؛ نقش هایی فعال و پررنگ با حضوری مستقیم در جبهه ها.

/انتهای متن/