سمینار علل بروز و شیوع کودک همسری برگزار شد

خانم جلالی نائینی، مدیر نشر شیرازه در مقدمه ی نشست اظهار داشت:

 ” هر ٢۸ دقیقه در جهان یک دختر ازدواج زودهنگام یعنی پایین تر از سن قانونی می کند و آسیب هایی که به دختر وارد می آید بیشتر می باشد و این مسأله در سال های اخیر افزایش هم پیدا کرده. همین دلایل مهم باعث شد در این مورد با آقای کامیل احمدی همکاری کنیم .”

پژوهشی میدانی در زمینه ی کودک همسری

سپس  دکتر کامیل احمدی به عنوان محقق، مردم شناس و نویسنده کتاب طنین سکوت بحثش را اینگونه آغاز کرد:

” آمارهای رسمی توسط ثبت احوال و سرشماری نشان می دهد شمار قابل توجهی از بچه های زیر ١۸ سال در کشور ما با هم ازدواج می کنند. کودکان متأهلی که تعداد زیادی از آن ها “کودک بیوه” می شوند و طلاق می گیرند، البته این آمارها دقیق نیستند چون بسیاری از این ازدواج ها هرگز ثبت نمی شوند. براساس آمارها ازدواج های زیر سن قانونی در سال 90، ٣٦٩٧٢١ مورد بوده. در سال ٩٤ ، موارد ازدواج دختران ١٠ تا ١٤ سال ، ٥١٩٤۸مورد و پسران  ١٠ تا ١٤ سال،١٤٠٧١مورد بوده. در نه ماه اول سال ٩٥، ١٠٢٩٧مورد دختر زیر ١٥ سال ازدواج کردند و آمار طلاق و ولادت نوزادان این کودک عروسان، ٩٧٠٦٢ مورد بوده است.”

وی ادامه داد:

” کتاب طنین سکوت حاصل تحقیق من  در هفت استان کشور یعنی  خراسان رضوی، آذربایجان شرقی، خوزستان، سیستان و بلوچستان، آذربایجان غربی هرمزگان و اصفهان می باشد. در بررسی های میدانی متوجه شدم یکی از دلایل عمده ی ازدواج کودکان فشار اجتماعی بوده. والدین می گفتند اگر دخترمان را در سن ١٣ شوهر ندهیم شوهری دیگر برایش باقی نمی ماند. اگر برای پسرمان زود زن نگیریم همسری برایش پیدا نمی شود. از نظر من در واقع عدم شرایط تحصیلات و آموزش و نبود شناخت در مورد سن قانونی ازدواج در افزایش ازدواج کودکان بسیار مؤثر است. از طرفی از جمله آسیب های سن ازدواج پایین، به خطر افتادن سلامت جنسی، شیوع بیماری های زنانه، عفونت ها و پارگی زایمان، سقط بچه اول و دوم ، طلاق دختران و ازدواج مجدد آن ها و…است. براساس آمار سرشماری دختران بیشتر از پسران در معرض ازدواج زودهنگام هستند. مثلا در روستایی در سراب رسم ناف بری رایج است. فرزند دختر در شکم مادرش ناف بر یکی از پسران فامیل می شود چون اعتقاد دارند اگر ناف بر نشود بعدا شوهری برایش پیدا نمی شود.”

دکتر احمدی در آخر اشاره کرد:

 ” از جمله راهکارهای جلوگیری از ازدواج زودهنگام این موارد است: تجدید نظر در مورد قوانین سن ازدواج، شروع بسترسازی کامل فرهنگی، اقتصادی و تحصیلی، قوی کردن جامعه مدنی و انجمن های اجتماعی در این مناطق در مورد مسائل زناشویی و ازدواج ، الزامی شدن ثبت موارد ازدواج های زودهنگام و موالید این ازدواج ها، تشکیل کارگروه های دولتی مثل بهزیستی، آموزش و پرورش، غیرقانونی کردن ازدواج های اجباری، سیاست های حمایتی برای حمایت از قربانیان و ضمانت اجرایی برای قوانین و همچنین درگیر کردن شخصیت های مذهبی در مناطقی که سن کودکان پایین است.”

بررسی  حقوقی ازدواج کودکان

سخنران بعدی خانم مرضیه محبی به عنوان  وکیل دادگستری،  ازدواج کودکان از منظر حقوقی را مورد بررسی قرار داد:

“اولین بار یعنی ۸٣ سال، در قانون مدنی ماده ١٠٤١ ، سن ١٥ سال برای دختران و سن ١۸ سال برای ازدواج پسران مقرر شد و گفته شد دختران ١٣ سال به بالا نیز اگر رضایت داشته باشند با معرفی مدعی العموم و تصمیم دادگاه می توانند ازدواج کنند.  بعد ازآن در سال ٥٣، قانون حمایت خانواده در ماده ٢٣ این قانون را نقض  و سن ازدواج برای دختران ١۸ سال شد و برای پسران 20 سال مقرر کرد با این استثنا که  اگر دختری کمتر از این سال بخواهد ازدواج کند، دادگاه خانواده برای بررسی توان جسمی و روانی برای زناشویی او وارد کار شده و با معرفی مدعی العموم  و دادگاه، اجازه ازدواج داده می شود. در این دو ماده بحث ولایت و استیلای پدر بر فرزند دیده نشده و دادگاه نقش مهمی ایفا می کند. در سال ٦١ کمیسیون قضایی مجلس شورای اسلامی در یک برنامه آزمایشی پنج ساله مقرر کرد  نکاح قبل از بلوغ ممنوع است اما عقد نکاح با اجازه ولی به شرط رعایت مصلحت مولی علیه صحیح  است. در سال ۸١ نمایندگان طرحی را به مجلس دادند که سن ازدواج دختر ١٦ و پسر ١۸ مقرر شد  و در نهایت ماده ١٠٤١ سال ۸١ عقد نکاح برای دختران  در ١٣ سال و برای پسران ١٥ سال منوط به اذن ولی به شرط رعایت مصلحت مولی علیه و به اذن دادگاه را تعیین کرد.”

مدیر کانون زنان حقوقدان سورا کرد:

“در ماده ١٠٤١ ، احراز استعداد روانی و جسمی برای زناشویی آمده، اما آیا می توان تشخیص داد کودک ١٣ ساله  چنین قابلیتی دارد یا نه؟ مرجع تشخیص این مصلحت کیست؟ دادگاه است یا ولی قهری؟ ابزار تشخیص کدام است؟ دادگاه ها صرف نگاه به قد و قامت و هیکل را شرط ازدواج می دانند و با پیش داوری خود رأی به ازدواج کودک می دهند. از طرفی کدام پدر مصلحت کودکش را می تواند تشخیص دهد ؟ پدری که برای تهیه لقمه نان برای فرزندنش ناتوان است یا پدری که بر اثر مصرف مواد نمی تواند درست فکر کند؟ آیا دادگاه وارد بررسی این اذن می شود؟ در قوانین ما اصل بر این است که مبتنی بر مصلحت و شرع باشد اما در کجای این قانون مصلحت اجتماع رعایت شده؟ بنابراین می توان با دلایل محکمی نمایندگان مجلس را برای اصلاح این قانون متقاعد کنیم.”

افزایش سن قانونی ازدواج باید سنجیده شود

آقای مظفر الوندی نیز  به عنوان دبیر مجمع کنوانسیون ملی کودک گفت:

” از یک سو نگاه به کودک بحث عاطفی و حمایتی صرف است یعنی ما ذاتا دلسوزی به کودک را داریم اما به رسمیت شناختن حق کودکان مهم تر است که ما این نگاه را ترویج می کنیم که کودک حقی دارد که نباید تضییع شود. یکی از آن موارد ازدواج اجباری و زودهنگام است. بسیاری از سیاستگذاران و نهادها نسبت به موضوع سن ازدواج کودکان توجیه نیستند و وقتی قانونگذار می خواهد قانونی برای کودک بنویسد مصلحت او را در نظر ندارد . ازدواج زودهنگام فارغ از تمام پیشینه های تاریخی و دینی بسیاری از حقوق کودکان را نقض می کند. در مورد ازدواج کودکان چند حق زیر سوال می رود که مسئولین باید در نظر داشته باشند؛ یکی بهره مندی از دوران کودکی ، سیر طبیعی رشد و بقا و بهره مندی کودک از نگهداری توسط والدین و همچنین حق حضور در گروه همسالان.”

او با انتقاد به کتاب طنین سکوت، افزود:

“آقای احمدی  موضوع ازدواج زودهنگام را به دین ارتباط دادند درحالی که افرادی که در حوزه ی دین اندیشمند هستند در مورد سن پایین ازدواج انتقاد دارند و مخالف نظر قوانین هستند و حتی ما با چند تن آن ها حرف زدیم و این مساله را وهن دین دانستند. همچنین در جلسه ای که با رهبران ادیان مختلف داشتیم به این نکته رسیدیم که از ازدواج زودهنگام باید جلوگیری شود. بنابراین از همفکری رهبران مذهبی باید استفاده کنیم. به اعتقاد من جاهایی که نفوذ آموز ش رسمی کمتر است، درصد ازدواج زودهنگام بیشتر بوده و در کنار آموزش رسمی باید آموزش های عمومی هم داده شود. از جمله هزینه های تحمیلی این ازدواج ها، ترک تحصیل دختران و پسران وافزایش هزینه سلامت اجتماعی و توسعه انسانی است. نکته دیگر اینکه از سراسری شدن این موضوع باید جلوگیری کرد. چون فقط حساسیت زیادی ایجاد می کند. از طرفی عوامل دخیل در این رابطه یعنی معلمین و اولیای مدارس، شورای محلی، نیروی انتظامی و قضات باید در زمینه تشخیص مصلحت کودک دقت کنند. فراموش نشود اگر امروز بحران ازدواج زودهنگام را مطرح می کنیم ، از آن سمت باید به ازدواج دیرهنگام هم فکر کنیم. در مجموع باید برای سن بلوغ جسمی تا ١۸ سال فکری بکنیم و عواقب تغییر سن قانونی ازدواج قوانین را بسنجیم.”

آسیب های ازدواج در سنین پایین

دکتر شیرین احمدنیا، جامعه شناس و عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی هم در این مورد به ارائه نظر پرداخت:

“سبک سنتی ازدواج و ازدواج کودکان در بسیاری جوامع وجود دارد که از علل آن می توان به  نگرانی از عدم ازدواج، تدبیر حفاظت از دختران در مقابل تعرضات جنسی، فروش دختران به نام ازدواج، فقر و کم کردن نانخور، نوع نگاه به فرزند دختر و عواملی اینچنینی اشاره کرد. به نظر من اصلی ترین اقدام در این رابطه مقابله با فقر مالی و فرهنگی هست. بعلاوه آموزش خانواده ها و ایجاد حساسیت در مورد مسئولیت والدین، توانمندسازی جوانان در مورد اینکه همسرگزینی در سن درست باید صورت گیرد، بازبینی قوانین ، توجه به سلامت اجتماعی که مورد غفلت واقع شده و تشویق به مادری ایمن  از جمله راهکارهای پیش روست.”

وی در ادامه بیان داشت:

“آمار جهانی بالاترین نرخ ازدواج کودکان ، مربوط به کشورهای نیجر، بنگلادش و هند است و در ایران ١٧ درصد دختران پیش از رسیدن به سن قانونی یعنی ١۸سال  ازدواج کرده اند. طبق آمار یونیسف سه درصد دختران هم کمتر از ١٥ سالگی ازدواج کرده اند. از نظر اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی، محرومیت دختران از ادامه تحصیل و دستیابی به پایگاه اجتماعی و اقتصادی بالاتر،عدم شکوفایی استعدادها، محرومیت از فرصت اشتغال و محرومیت از امتیازات، کاهش عزت نفس، تداوم وابستگی مالی به همسر و خشونت های خانگی و اجتماعی مهم ترین آسیب ازدواج زودهنگام است. از ان مهم تر جامعه از نیرویی انسانی که باید در روند توسعه قرار گیرد، یعنی زنان جوان، محروم می ماند.”

نیاز به تحولات فقهی در زمینه سن قانونی ازدواج

خانم دکتر طهماسبی، به عنوان فقیه و استاد دانشگاه در این نشست این طور سخن گفت:

“از منظر دینی وقتی به ازدواج کودکان نگاه می کنیم متوجه می شویم فقهایی که حکم به جواز ازدواج کودک داده اند نگاه تشویقی و عملی و توصیه ای به این مسأله نداشته اند بلکه این نگاه معمولا نگاه حمایتی و حفظ اقتصاد کودک و رفاه او بوده. اساس شریعت بر عدالت، آزادی، کرامت و اختیار انسان بنا نهاده شده. منابع ما قرآن و سنت و اجماع و عقل می باشد. برخی فقهای معاصر تحقیقاتی داشته اند بر این مبنا که ادله ای که برخی فقها از قرآن و سنت برای ازدواج زودهنگام استناد می کنند، فاقد وجاهت استدلالی است. در حال حاضر در مورد فهم دین چهار رویکرد داریم. یکی از آن ها رویکرد بازنگری منابع است که گروهی از دانشمندان مسلمان می گویند در مورد منابع چهارگانه باید تجدید نظر کرده و می توان تحولات فقهی متناسب با زمانه داشته باشیم.”

دکتر طهماسبی تأکید کرد:

“با توجه به تحقیقات صورت گرفته، بحث ازدواج کودکان باید به سیره عقلا ارجاع داده شود. جمع هایی مثل متخصصین جامعه شناسی باید وارد گفتگو و مذاکره با فقها و مراجع دینی شوند تا بتوانیم این مشکل را به لحاظ قانونی حل کنیم.”

فرصت بلوغ جسمی و هیجانی به کودکان بدهیم

آخرین سخنران این نشست خانم دکتر حوریه شمشیری میلانی، متخصص زنان و زایمان بود که اظهار داشت:

“به لحاظ پزشکی مرگ و میر مادران زیر ١۸ سال چهار تا پنج برابر بیشتر از مادران بالای ١۸ سال است. هر فردی سه دوره مهم در زندگیش دارد :  یکی دوره جنینی که نه ماه در شکم مادر طول می کشد.  دومین مرحله زمان تولد تا یکسال اول است از دقایق اول نفس کشیدن نوزاد مهم است. این بچه به تندی پرورش می یابد و دوره بعدی که حیاتی است دوره نوجوانی است. که از ده تا ١٩ سال ادامه دارد و بلوغ صورت می گیرد و خداوند این معجزه را برای ایجاد کفایت هایی در انسان ایجاد می کند. اگر در این سه مرحله هر ضربه ای به فرد وارد شود زندگیش تحت تاثیر قرار می گیرد. باید اجازه بدهیم نوجوان رشد و نمو فیزیکی خود را ادامه دهد. این نوجوانی که بدنش در حال تکامل است اگر با یک بارداری مواجه شود، از درون پوک خواهد شد. “

این استاد دانشگاه اظهار داشت:

 “فرد باید فرصت برای بلوغ عاطفی و هیجانی پیدا کند. یعنی غیر از بلوغ جسمی او باید بتواند به عنوان یک انسان وظیفه اش را انجام دهد. به بیانی فرد باید مهارت های زندگی را یاد بگیرد . سؤال پیش می آید که اگر دختر دیرتر ازدواج کند امکان دارد مفسده ایجاد شود جواب من این است که وقتی او در سن کم ازدواج می کند به اجبار یا علاقه، ما مشکل را در آن لحظه شاید حل می کنیم ولی معضل را به سال های بعد موکول کرده ایم. برای جلوگیری از مفسده ارتباط صحیح را به بچه باید  یاد دهیم و بگوییم تو این نیاز را به طور طبیعی داری اما جا و مکان و زمان و مصلحت تو چیز دیگری است. پس هم باید به لحاظ جسمانی اجازه بلوغ کامل به فرزندانمان را بدهیم و هم روحی روانی تا خودشان به تشخیص و انتخاب  درست برسند..”

این نشست با بحث و نظر حاضرین به پایان رسید.

/انتهای متن/